Τα κριτήρια που ορίζουν ποιοι μπορούν να γίνουν μέλη Δ.Σ.

Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με την εκλογή των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου: τον κανόνα (:εκλογή από τη ΓΣ) και τις εξαιρέσεις του. Μπορούν όλοι, άραγε, να εκλεγούν μέλη του; Κι αν όχι, ποιες οι προϋποθέσεις εκλογής (ή διορισμού) μελών ΔΣ; Περί αυτών το παρόν.

Από τον νόμο

Ο νόμος για τις ΑΕ έναν μόνον περιορισμό εισάγει στη διακριτική ευχέρεια της ΓΣ και του μετόχου που προβαίνει σε απευθείας διορισμό: την ύπαρξη πλήρους δικαιοπρακτικής ικανότητας στα φυσικά πρόσωπα που εκλέγονται/ορίζονται μέλη. Περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα δεν αρκεί.

Προβλέπονται, όμως, επιπλέον ειδικές προϋποθέσεις, ανικανότητες ή ασυμβίβαστα σε επιμέρους διατάξεις της νομοθεσίας. Οι συγκεκριμένες προβλέψεις δεν θίγονται. Παραμένουν σε ισχύ. Τέτοιες ρυθμίσεις συναντώνται σε συγκεκριμένες μορφές εταιρειών, όπως λ.χ. τα πιστωτικά ιδρύματα. Ασυμβίβαστα που αναφέρονται στη θέση του απλού μέλους ΔΣ, του διευθύνοντος συμβούλου ή του εντεταλμένου προβλέπονται και για ορισμένα επαγγέλματα (λ.χ. για εισαγγελείς, δικαστές ή γραμματείς δικαστηρίων δεν είναι επιτρεπτό να είναι μέλη ΔΣ). Επίσης, ως προς τις εισηγμένες ΑΕ, σειρά ασυμβιβάστων για τα ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέρη θεσπίζει η ειδική σχετική νομοθεσία.

Να διευκρινιστεί εδώ πως δεν τίθενται από τον νόμο περιορισμοί ως προς την εκλογή ή τον διορισμό μέλους ΔΣ, που σχετίζονται με την ιθαγένεια (:ημεδαπό ή αλλοδαπό φυσικό ή νομικό πρόσωπο), την κατοικία (:στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό), την ύπαρξη (ή μη) μετοχικής ιδιότητας.

Από το καταστατικό

Πρόσθετες προϋποθέσεις εκλογιμότητας είναι δυνατό, με ρητή νομοθετική ρύθμιση, να καθορίζονται στο καταστατικό της ΑΕ - αρχικό ή κατά τροποποίηση. Ένας τέτοιος «ποιοτικός» περιορισμός του κύκλου των υποψήφιων μελών ΔΣ, στη βάση καταστατικών προβλέψεων, επιτάσσεται, κατά βάση, από το εταιρικό συμφέρον. Μοιάζει εύλογο να απαιτούνται, κάποιες φορές, ιδιαίτερες γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρία και προσόντα που πρέπει να συντρέχουν στο πρόσωπο των μελών του ΔΣ. Η φύση και ο εταιρικός σκοπός ενδεχομένως να το αξιώνουν. Και λόγοι πρακτικοί, ενδεχομένως, να επιτάσσουν την εισαγωγή καταστατικών προβλέψεων όσον αφορά προϋποθέσεις εκλογιμότητας που σχετίζονται με την κατοικία των μελών ΔΣ (λ.χ. στην ημεδαπή ή στον τόπο άσκησης της διοίκησης). Και τούτο, μολονότι η χρήση της τεχνολογίας και η επέκταση των τηλεδιασκέψεων καθιστά, συχνά, περιττή τη φυσική παρουσία στις συνεδριάσεις των επιμέρους οργάνων - και του ΔΣ.

Να σημειωθεί πάντως, πως σχετικοί καταστατικοί περιορισμοί δεν είναι ανεκτό να οδηγούν σε καταστρατήγηση των αναγκαστικού δικαίου κανόνων της ΑΕ. Να περιορίζουν, λ.χ., σε τέτοιο βαθμό τον αριθμό των εκλόγιμων προσώπων, ώστε να καταργείται, πρακτικά, η δυνατότητα εκλογής μελών ΔΣ από τη ΓΣ. Επίσης, να έχουν ως αποτέλεσμα διακρίσεις λόγω φύλου, θρησκείας ή άλλων προστατευμένων χαρακτηριστικών.

Έννομες συνέπειες έλλειψης/απώλειας όρων εκλογιμότητας

Εκλογή ή διορισμός μέλους ΔΣ χωρίς την απαιτούμενη δικαιοπρακτική ικανότητα είναι άκυρη. Όμως: Εφόσον η απώλεια της δικαιοπρακτικής ικανότητας είναι επιγενόμενη της εκλογής/διορισμού του μέλους ΔΣ, επέρχεται, αυτοδίκαια, η έκπτωση από τη συγκεκριμένη θέση. Η εν λόγω έκπτωση λειτουργεί, βέβαια, για το μέλλον - μόνον. Το κύρος των πράξεων του μέλους, πριν από την έκπτωσή του, δεν θίγεται: δεν υπάρχουν αναδρομικές συνέπειες.

Εφόσον μέλος ΔΣ εκλεγεί ως τέτοιο κατά παράβαση ασυμβιβάστου που τίθεται από τον νόμο, η εκλογή του δεν πρέπει να θεωρηθεί άκυρη εξαιτίας της αντίθεσής της σε ειδική διάταξη νόμου. Τα μέλη ΔΣ θα υπέχουν, στην περίπτωση αυτή, διοικητικές ή άλλες κυρώσεις σύμφωνα με όσα, κατά περίπτωση, ορίζει η εκάστοτε ειδική νομοθεσία. Μεταγενέστερη εμφάνιση ασυμβιβάστου, ωστόσο, υποστηρίζεται ότι θα οδηγήσει σε αυτοδίκαιη έκπτωση.

Σε περίπτωση, όμως, μη συμμόρφωσης με τους καταστατικά προβλεπόμενους όρους εκλογιμότητας κατά τον χρόνο απόκτησης της ιδιότητας μέλους, η σχετική απόφαση της ΓΣ θα είναι άκυρη. Μεταγενέστερη εμφάνιση καταστατικού ασυμβιβάστου στο πρόσωπο μέλους του ΔΣ θα πρέπει να οδηγήσει, και εδώ, σε αυτοδίκαιη έκπτωσή του.

Να σημειωθεί, πάντως, πως η ύπαρξη λόγων που καθιστούν ελαττωματική την εκλογή ή τον διορισμό των μελών του ΔΣ-εκπροσώπων της εταιρείας δεν αντιτάσσεται έναντι των καλόπιστων τρίτων. Αρκεί να έχουν τηρηθεί οι προβλεπόμενες από τον νόμο διατυπώσεις δημοσιότητας. Επιβάλλεται όμως, επιπρόσθετα, οι (καλόπιστοι) τρίτοι να αγνοούν το σχετικό (εσωτερικό) ελάττωμα (περί αυτών, όμως, αναλυτικά σε επόμενη αρθρογραφία μας).

Η μόνη (γενική) προϋπόθεση εκλογιμότητας για τη θέση μέλους ΔΣ (πέραν των ειδικών ομοίων που από ειδικές διατάξεις επιβάλλονται) είναι η ύπαρξη δικαιοπρακτικής ικανότητας στο πρόσωπο του υποψηφίου. Το ΔΣ, όμως, δεν (πρέπει να) είναι όργανο διακοσμητικό της ΑΕ, αλλά όργανο διοίκησης και, προεχόντως, χάραξης στρατηγικής. Αν η συγκεκριμένη παραδοχή συμπίπτει με τις επιλογές των μετόχων της ΑΕ, ευκταίο να επιβάλλεται (από το καταστατικό ή/και εκτός αυτού) η ύπαρξη ελάχιστων ειδικών προσόντων για την κατάληψη μιας τέτοιας θέσης.

Η αξιοποίηση των περισσότερο χρήσιμων για την ΑΕ προσώπων στο Διοικητικό της Συμβούλιο μόνον θετικά μπορεί να λειτουργήσει για την εκπλήρωση του εταιρικού σκοπού. Αν, εντούτοις, πρόθεση των μετόχων είναι η (κατά τον τύπο μόνον) πλήρωση των θέσεων του συγκεκριμένου οργάνου και η διοίκηση της ΑΕ στη βάση της «ενός ανδρός αρχής», ευκταίο να επιλέγονται εκείνοι που επαρκώς θα την υποστηρίζουν.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm