Το Ponzi των Κεντρικών Τραπεζών

Πρόκειται για ένα φαινόμενο που δεν έχει προηγούμενο. Ομόλογα των οποίων η αξία υπερβαίνει τα 17 τρισ δολάρια κυκλοφορούν στο χρηματοοικονομικό σύμπαν με αρνητικό επιτόκιο. Τρισεκατομμύρια. Από Τ. Ή αλλιώς το 25% των ομολόγων παγκοσμίως. Και αυτή η τρομακτική μαύρη τρύπα που καταπίνει χρήμα, συνεχίζει να διευρύνεται.

Τι συμβαίνει με απλά λόγια; Αγοράζεις ένα ομόλογο γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως θα χάσεις χρήματα, αν το κρατήσεις μέχρι την λήξη του. Όχι μόνο δεν λαμβάνεις ανταλλάγματα για το ρίσκο που αναλαμβάνεις να δανείσεις κάποιον, αλλά πληρώσεις και από πάνω, για να σου κάνει… την τιμή, να τον χρηματοδοτήσεις. Ακούγεται χαζό, έτσι δεν είναι; Εθελοντικά πηγαίνεις να σε πιάσουν κορόιδο.

Ωστόσο, στον μαγικό κόσμο της σύγχρονης χρηματοοικονομικής μηχανικής, δεν είναι σίγουρο ότι θα ζημιωθείς. Είναι γνωστό πως τα καλύτερα κέρδη επιτυγχάνονται με εκλεπτυσμένους τρόπους. Πως μπορείς να κερδίσεις με αρνητικά επιτόκια; Εύκολα. Αρκεί τα επιτόκια να γίνουν ακόμα πιο αρνητικά. Στην περίπτωση αυτή, εσύ θα είσαι ο ωφελημένος. Αρκεί να βρεις ένα ακόμα μεγαλύτερο κορόιδο, που να δεχτεί να αγοράσει ομόλογα με ακόμα μεγαλύτερη χασούρα. Κι αυτός που θα τα αγοράσει; Θα χάσει σίγουρα; Όχι βέβαια! Αρκεί και αυτός να βρει με την σειρά του ένα ακόμα μεγαλύτερο κορόιδο!

Μήπως σας θυμίζει κάτι αυτή η ιστορία; Όταν ένα σύστημα είναι έτσι δομημένο ώστε να σε ωθεί να ψάχνεις να βρεις κορόιδα για να αποφύγεις την χασούρα, πως λέγεται; Καλά το καταλάβατε: Ponzi*. Ουσιαστικά έχει χτιστεί μια πελώρια πυραμίδα τρισεκατομμυρίων. Οι Κεντρικές Τράπεζες αντί να προσπαθήσουν να διορθώσουν τα ελαττώματα του συστήματος, επιλέγουν την εύκολη λύση του «τυπώματος» και του αχαρτογράφητου δρόμου των αρνητικών επιτοκίων.

Παλαιότερα όσοι μετέρχονταν τις ίδιες πρακτικές αποκαλούνταν απατεώνες. Όταν τα κάνουν οι Κεντρικοί Τραπεζίτες είναι ιδιοφυής ιδέα που προάγει το κοινό καλό. Μια πολύ ελαστική ερμηνεία του «κοινού καλού».

Δεν πρόκειται για κεραυνό εν αιθρία. Το ίδιο το ΔΝΤ είχε προτείνει πριν λίγο καιρό να υπάρξουν «βαθιά αρνητικά επιτόκια» (δείτε την έκθεση στο συνοδευτικό αρχείο). Ποια είναι η λύση όταν γνωρίζεις πώς αν κόψεις τα φάρμακα ο ασθενής θα έχει πρόβλημα; Σύμφωνα με το ΔΝΤ, να του παράσχεις ακόμα μεγαλύτερες δόσεις. Η ρευστότητα από φάρμακο έγινε ναρκωτικό. Ο εθισμός οδηγεί τους επενδυτές να νιώθουν ολοένα και πιο άνετα με την ανάληψη ρίσκου, στηριζόμενοι στην βεβαιότητα ότι οι Κεντρικές Τράπεζες θα παρέχουν για πάντα ευρεία ρευστότητα. Ως πότε όμως;

Μην πάμε μακριά. Τι κάνει ο «δικός μας» Κεντρικός Τραπεζίτης, ο Μάριο Ντράγκι; Στέλνει ανοικτή πρόσκληση προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να εκμεταλλευτούν τα χαμηλά επιτόκια για να εκδώσουν περισσότερο χρέος. Αν δεν πρόκειται για perpetual bonds (ομόλογα χωρίς ή με εξαιρετικά μακρινή ημερομηνία λήξης ) καθοδηγημένο και ενορχηστρωμένο από την ΕΚΤ, δεν ξέρω και εγώ τι μπορεί να είναι. Μια ιδέα που ελάχιστα χρόνια πριν χλευαζόταν ως γελοία.

Τα ασφαλιστικά funds αναγκάζονται να καταπιούν το χάπι, έστω και αν η γεύση του μοιάζει με κυάνιο. Τα «μεγάλα παιδιά» της Wall Street θα υποστούν τα αρνητικά επιτόκια, ενώ οι μικροκαταθέσεις θα είναι στο μηδέν. Οι μικροί θα απολαμβάνουν πιο ευνοϊκά επιτόκια. Άλλο ένα παράδοξο που συμβαίνει για πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία. Κι όλα αυτά με τις ευλογίες των αξιοσέβαστων ΚΤ.

Σε παλαιότερο άρθρο είχαμε αναρωτηθεί κατά πόσο είμαστε σίγουροι ότι οι Κεντρικοί Τραπεζίτες αυτή την φορά ξέρουν τι κάνουν. Κι αν ξέρουν, πόσο σίγουροι είμαστε πως δεν κοιτάνε τα δικά τους συμφέροντα, αλλά τα δικά μας; Πλέον η αναζήτηση της απάντησης δεν είναι φιλοσοφική, αλλά καθοριστικής σημασίας. Τα συστήματα Ponzi είναι σχεδιασμένα να καταρρέουν όταν δεν υπάρχουν αρκετοί νέοι συμμετέχοντες. Με τον μουτζούρη θα μείνει όποιος δεν βρει τον επόμενο να του φορτώσει τα σαπάκια.

Ξέρετε πότε άλλοτε είχαμε στρεβλά κίνητρα; Πρόσφατα. Την περίοδο που οδήγησε στο σκάσιμο της φούσκας των ενυπόθηκων δανείων. Οι τράπεζες δεν ενδιαφέρονταν αν δανείζανε αφερέγγυους πελάτες, γιατί είχαν βρει το κόλπο. Μεταβιβάζανε το δάνειο αναμειγνύοντας το με άλλα δάνεια και τα μετέτρεπαν σε τίτλους που πουλούσαν σε όλο τον πλανήτη. Με άλλα λόγια, πουλούσαν τις μελλοντικές εισπράξεις, μεταβιβάζοντας το ρίσκο. Με αυτόν τον τρόπο δεν τους ένοιαζε αν θα ήταν συνεπείς οι δανειολήπτες στις υποχρεώσεις τους.

Όπως και σήμερα, έτσι και τότε, όλα γινόντουσαν στα φανερά. Περήφανοι διατυμπάνιζαν ότι είχαν εφεύρει τον «ακίνδυνο κίνδυνο». Την τέλεια αλχημεία. Θεωρούσαν πως διασκορπίζοντας τα δάνεια στους ωκεανούς του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, μοιράζοντας τα σε όλους και σε κανέναν, δεν θα αποβαίναν τοξικά. Μέχρι που δημιούργησαν τόσο πολλούς «ακίνδυνους κινδύνους» που τελικά κατάπιαν και τους ίδιους.
Είχαμε φτάσει στο σημείο όπου η περιφρόνηση των κανόνων είχε εξυμνηθεί ως τραπεζική καινοτομία. Μόνο που από ότι φαίνεται δεν σταματήσαμε ποτέ. Προχθές η FED έριξε 75 δισ. μέσα σε μια ημέρα, γιατί παρουσιάστηκε μια ανωμαλία στα repos. Όσο το μισό ΑΕΠ της Ελλάδας.

Βρισκόμαστε στην μεγαλύτερη περίοδο ντοπαρίσματος (τόνωση είναι η λέξη που χρησιμοποιούν) της οικονομίας αλλά και των χρηματιστηρίων που υπήρξε ποτέ. Μεγαλύτερη και από το 2008. Από την μια αποστραγγίζουν την οικονομία καίγοντας χρήμα και από την άλλη το αντικαθιστούν με αμφίβολης ποιότητας ενεργητικό, χτυπώντας συνεχώς ενέσεις ρευστότητας.

Οι οιωνοί δεν είναι ευχάριστοι για την παγκόσμια οικονομία. Το κύριο χαρακτηριστικό όλων των μεγάλων κρίσεων ήταν πως οι ειδικοί διαβεβαίωναν πως αποκλείεται να συμβούν. Γνωρίζουμε όμως πως μετά την ύβρη ακολουθεί η νέμεση. Πάντα.

Κάποιοι ισχυρίζονται πως αποτελεί μειονέκτημα να μην υπάρχει Κεντρική Τράπεζα πίσω από το Bitcoin. Άραγε πιστεύουν το ίδιο και τώρα; Στο Bitcoin δεν μπορεί να τυπωθεί χρήμα κατά το δοκούν. Η έκδοση του είναι αυστηρά προκαθορισμένη και ορίζεται από μαθηματικά, όχι από αποφάσεις αμφιβόλου ποιότητας και σκοπιμότητας. Στηρίζεται σε μια απαραβίαστη αρχή, την σπανιότητα. Το Bitcoin μπορεί να μην αστράφτει όπως ο χρυσός, αλλά είναι πιο σπάνιο.

Το Bitcoin έχει το επιπλέον πλεονέκτημα να είναι περιουσιακό στοιχείο μη-συσχετιζόμενο με τα παραδοσιακά. Αν η κατάσταση ξεφύγει από τις ΚΤ (και ποιος μπορεί στα σοβαρά να το αποκλείσει), θα αποτελέσει νησίδα ασφαλείας. Και αν ο χαρακτηρισμός νησίδα ασφαλείας σας φαίνεται υπερβολικός, σίγουρα δεν θα μπορέσετε να διαφωνήσετε με τον όρο αντιστάθμιση κινδύνου. Τα cryptos δεν αντιδρούν στα οικονομικά δεδομένα, στις δημοσιονομικές πολιτικές των κυβερνήσεων, στις αποφάσεις των Κεντρικών Τραπεζών, όπως οι μετοχές, τα ομόλογα ή η αγορά συναλλάγματος.

Μια τελευταία παρατήρηση. Η περίοδος που διανύουμε έχει ένα χαρακτηριστικό. Λόγω των σχεδόν μηδενικών επιτοκίων, κάποια κεφάλαια διψασμένα για αποδόσεις, αναγκαστικά θα κατευθυνθούν σε πιο ριψοκίνδυνες τοποθετήσεις. Πάει κάπου το μυαλό σας;

* Το σύστημα Ponzi είναι μια μέθοδος απάτης που σχεδιάζεται και συντονίζεται από έναν κεντρικό φορέα, ο οποίος χρησιμοποιεί τα χρήματα από νέους, εισερχόμενους επενδυτές για την αποπληρωμή των υποσχόμενων αποδόσεων προς στους παλαιότερους. Αυτό καθιστά το εγχείρημα να φαίνεται κερδοφόρο, παρόλο που δεν δημιουργείται πραγματικό κέρδος.