Πόσο κινδυνεύει η Δημοκρατία μας, και εμείς από αυτή

Έχει αποδειχθεί ότι η ύπαρξη ισχυρών θεσμών οδηγεί στην επιτυχημένη αντιμετώπιση κρίσεων που ακόμα και οι ισχυρότερες χώρες κάποτε αντιμετωπίζουν. Πόσο κινδυνεύει η δημοκρατία μας και από ποιούς;

Ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης Τάκης Παππάς (που έγραψε πρόσφατα και το ωραίο βιβλίο «Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα», εκδόσεις Ίκαρος) εστιάζει τις απειλές για τις Ευρωπαϊκές δημοκρατίες σε τρεις κατηγορίες πολιτικών δυνάμεων:

(α) μη δημοκρατικά κόμματα που είναι εναντίον του κοινοβουλευτισμού (η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και διάφορα παρόμοια κόμματα στην υπόλοιπη Ευρώπη)

(β) εθνοφυλετικά (nativist) κόμματα που χωρίς να στρέφονται εναντίον της δημοκρατίας υπονομεύουν το μοντέλο που επεκράτησε μεταπολεμικά και εκμεταλλεύονται εθνικισμούς και μετανάστευση ξένων (εγχώριο παράδειγμα οι ΑΝΕΛ, το ΑfD στην Γερμανία) και

(γ) λαϊκιστικά κόμματα που ασπάζονται τις δημοκρατικές διαδικασίες αλλά όχι στην φιλελεύθερη εκδοχή τους.

Και οι τρείς κατηγορίες είναι παρούσες στη χώρα μας και για ιστορικούς λόγος έχουν και ενισχυμένη παρουσία, αλλά με ιδιαίτερη έμφαση στην τρίτη κατηγορία.

Η κοινοβουλευτική καθιέρωση του φασιστικού κόμματος της Χρυσής Αυγής είναι μόλις λίγων ετών και δεν δείχνει δυναμική ανόδου. Ο μπαμπούλας ότι θα στραφούν οι ψηφοφόροι σε κόμμα-εγκληματική οργάνωση που επισείεται από πολιτικούς και συζητιέται σαν φόβος δεν είναι σημαντικός κίνδυνος.

Αντιθέτως ο κυρίαρχος στη χώρα λαϊκισμός υπονομεύει κάθε προσπάθεια κοινωνικής συναίνεσης με όπλο την συνεχή αντιπαράθεση και την πόλωση. Έτσι στραπατσάρονται απαραίτητοι θεσμοί, κατασκευάζονται συνεχώς εχθροί με στόχο την διαίρεση ανάμεσα στον «λαό» και το «ξένο και ντόπιο κατεστημένο» που μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές (διεφθαρμένοι-επιχειρηματίες, ανάλγητοι ξένοι δανειστές, ΜΜΕ με πληρωμένους δημοσιογράφους και ότι άλλο θεωρηθεί εχθρός των λαϊκών συμφερόντων και κατακτήσεων).

Σαν συνέπεια η ανάπηρη δημοκρατία μας αποτυγχάνει το τελικό ζητούμενο της επίτευξης συνοχής και συνεργασίας στην κοινωνία που –όπως σε όλο τον κόσμο- είναι διαιρεμένη σε αντίπαλες μειοψηφικές ομάδες. Χάνεται η προτεραιότητα της προστασίας των θεσμών, ενώ οι κάθε λογής μειονότητες πρέπει να υποτάσσονται στο δίκιο της «λαϊκής πλειοψηφίας».

Όπως διαπιστώνει ο Τ. Παπάς στο προαναφερθέν βιβλίο του «η Ελλάδα εξελίχθηκε σταδιακά σε μία λαϊκιστική δημοκρατία, ένα ιδιότυπο μόρφωμα δημοκρατίας στο οποίο τόσο το κυβερνών κόμμα όσο και (τουλάχιστον) το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι αμφότερα λαϊκιστικά».

Φοβάμαι ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης βρίσκεται παγιδευμένος απο αυτή την πανίσχυρη πολιτική βαρύτητα και όσο «ανεβάζει τους τόνους» θα ικανοποιεί τους πιο πιστούς λαϊκιστές στο κόμμα. Χάνει έτσι την ευκαιρία να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος της λαϊκιστικής κυριαρχίας που δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα στον τρόπο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Αυτό αποτελεί ένα σημαντικότατο παράγοντα καθήλωσης στην κρίση με ένα εκλογικό σώμα εμποτισμένο με προκαταλήψεις εναντίον των θεσμών, των μεταρρυθμίσεων, των ξένων και των αγορών. Η καθοριστικότερη διαφορά μας με τις υπόλοιπες χώρες που μπήκαν και βγήκαν από μνημόνια είναι η πολιτική συναίνεση που πέτυχαν στην αλλαγή όσων ήταν λάθος ή εμπόδια, κάτι που φαίνεται ότι ουδέποτε θα καταφέρουμε.

Η οργή θολώνει την κρίση

Οι οργισμένοι με την πολιτική -αλλά και την αισθητική- των κυβερνώντων θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η σημερινή κυβέρνηση είναι το σύμπτωμα και όχι το αίτιο του λαϊκισμού που κυριαρχεί στην χώρα. Απόδειξη ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων τυφλωμένοι από ένα αίσθημα εθνικής μειονεξίας (που δεν μπορεί να καλυφθεί ούτε από τους αρχαίους προγόνους μας) επέλεξε αμέσως αυτούς που υποσχέθηκαν εύπεπτες και απλοϊκές λύσεις ανεξαρτήτως ιδεολογικών τοποθετήσεων.

Φτάσαμε σε εθνικό αυτοκτονικό επεισόδιο το 2015 όταν συναισθηματικά τυφλωμένο το 62% των ψηφοφόρων επέλεξε το πήδημα στο κενό άσχετα αν τελικά δεν ήρθε γιατί ο Α. Τσίπρας και κάποιοι γύρω του ακύρωσαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.

Όσοι αντιπολιτεύονται με tweets μίσους εναντίον της «κυρά Τασίας» ασχολούμενοι με το χτένισμά της μετατοπίζουν την αντιπαράθεση (που είναι απαραίτητη σε μία δημοκρατία) στην έδρα των λαϊκιστών. Όσοι ασχολούνται με την κοιλιά του υπουργού παιδείας μετατρέπουν τον αντίπαλο σε εχθρό και θολώνει η κρίση τους.

Το να απαιτούν να σωπάσει ο υπουργός γιατί δεν πήρε το πτυχίο της Νομικής είναι ένα κακό επιχείρημα καθώς στα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα οι πολιτικοί εκλέγονται και δεν ορκίζονται από πρυτάνεις. Χωρίς να θέλω να μηδενίσω την εγκύκλια μόρφωση, ουδέποτε το πανεπιστημιακό πτυχίο δεν διασφάλισε την καταλληλότητα των κυβερνώντων.

Ακόμα και πολλοί καθηγητές πανεπιστημίων εκστομίζουν και γράφουν ανοησίες-ιδιαίτερα όταν αναλαμβάνουν κυβερνητικές θέσεις- αποδεικνύοντας ότι δεν υπάρχει ανοσία στην βλακεία. Έχει δίκιο ο Π. Μανδραβέλης λέγοντας ότι ουδέποτε η πολιτική και πνευματική ηγεσία του τόπου δεν ήρθε σε αντιπαράθεση με την ουσία του λαϊκισμού, ενώ με πράξεις και παραλείψεις όπως η υιοθέτηση της λαϊκιστικής ατζέντας του αντιμνημονίου από τον Α. Σαμαρά την περίοδο 2010-2012 έδωσε αστική νομιμοποίηση στην παραφροσύνη των κομμάτων που μας κυβερνούν.

Κατά συνέπεια τα πυρά κατά της αισθητικής εμφάνισης υπουργών ή της ακαταλληλότητας συμβούλων απίθανης προέλευσης είναι άσφαιρα. Η αντιπαράθεση πρέπει να γίνει επί της ουσίας των ασκούμενων πολιτικών και όχι με ένα γαϊτανάκι από υβριστικά posts στο facebook.

Σιγά-σιγά στον γκρεμό

Είναι αλήθεια ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μετά από μία πολύχρονη και αξιοθαύμαστη ιστορική διαδρομή έχει μετατραπεί σε ένα νεφέλωμα στα μυαλά πολλών Ελλήνων. Σύμφωνα με μελέτες της διαΝΕΟσις (Απρ & Νοε 2015) ο βασικός πυλώνας στήριξης της ευρωπαϊκής πορείας της Ελλάδας αποτελεί περίπου το 40% των ελλήνων, με ένα σκληρό πυρήνα που αντιπροσωπεύει λιγότερο από 20% του συνολικού πληθυσμού.

Ταυτοχρόνως διαμορφώνεται πλέον μία σκληρή «αντιευρωπαϊκή» τάση (20% με ανοδικές τάσεις σύμφωνα με τις ίδιες μελέτες) που διατρέχει όλο τον πολιτικό άξονα απο τα δεξιά έως τα αριστερά, σε μια κουρασμένη από την πολύχρονη κρίση ελληνική κοινωνία της οποίας τα μέλη διακατέχονται από απελπισία και αίσθηση αδιεξόδου.

Οδεύουμε με ερεθισμένο θυμικό στην παγίδα που μας στήνουν όσοι ξένοι έχουν αποφασίσει ότι πρέπει να εγχειρίσουν την ευρωζώνη με ακρωτηριασμό του άρρωστου μέλους που δεν επιδέχεται θεραπεία. Αυτή η διαδικασία συντελείται αργά και σταθερά με μικρά βήματα και για αυτό δεν την αντιλαμβανόμαστε άμεσα ώστε να ενεργοποιηθούν αμυντικά αντανακλαστικά.

Σαν το βάτραχο που βράζει αργά χωρίς να πηδάει έξω από την κατσαρόλα όπως αναφέρουν επιχειρησιακά σεμινάρια. Η τρόικα και τα κουαρτέτα αποδέχονται εν γνώσει τους απαράδεκτες φορολογικές και ασφαλιστικές πολιτικές που με απόλυτη βεβαιότητα επιτείνουν την ύφεση στην Ελλάδα και θα οδηγούσαν σε αδιέξοδα και τις πιο ισχυρές οικονομίες.

Υπάρχουν πλέον αρκετοί Έλληνες που επιθυμούν την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα (28% του πληθυσμού, ενώ δραχμή θέλουν πλέον 4 στους 10 φοιτητές και οι μισοί άνεργοι) εκφράζοντας μία γενικότερη στάση αμφισβήτησης της θέσης μας σαν μέλος της ΕΕ. Αποδεικνύεται ότι η εθνική μνήμη είναι κοντή (εξαιρώ τους νέους που δεν έχουν μνήμες δραχμής) καθώς 42 μόλις χρόνια μετά την πτώση μιας δικτατορίας το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων είναι ακόμα στα πλαίσια των ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι αυτό συσχετίζεται με την θέση που αποκτήσαμε στην ΕΕ και στο ευρώ.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να πηδήξουμε στο γκρεμό, συνειδητά ή από ατύχημα. Αν θέλουμε όμως να ξεφύγουμε από την μίζερη μοίρα μας υπάρχει μόνο η καταπολέμηση του κακού μας πολιτικού εαυτού και η θεσμική βελτίωση της δημοκρατίας και της οικονομίας μας.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος