Μέγα ζητούμενο η... ανάπτυξη

Η Ελλάδα βρίσκεται στην «εντατική». Ολο και περισσότεροι πολιτικοί και οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι η μόνη διέξοδος είναι να δοθεί μία ευκαιρία στην Ελλάδα να ξαναρχίσει από το μηδέν, μέσω διαγραφής (ονομαστικού) χρέους και γενναίων αναπτυξιακών προγραμμάτων.

Ιστορικά τέτοια "new deals" έχουν γίνει ύστερα από ολικές καταστροφές. Στη σημερινή συγκυρία των εντεινόμενων προβλημάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μάλλον θα πρέπει να θεωρούμε μία τέτοια συζήτηση ουτοπική. Συνεπώς δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να εφαρμόσουμε -σήμερα κιόλας- πολιτικές που θα φέρουν ανάπτυξη και θα αντιμετωπίσουν τις αποτυχίες των προηγούμενων μνημονίων:

• ύφεση, capital controls, απουσία επενδύσεων, τουλάχιστον 1,3 εκατ. άνεργοι
• προστατευτισμός σε επαγγέλματα και αγορές
• χαμηλή αξιολόγηση ως προς την "ευκολία του επιχειρείν"
• το φορολογικό σύστημα δεν είναι σταθερό, ούτε αναπτυξιακό, ούτε δίκαιο
• το ασφαλιστικό εξακολουθεί να αφαιρεί πόρους από τον ιδιωτικό τομέα. Μακροπρόθεσμα -λόγω των δυσμενών δημογραφικών- η αρχιτεκτονική του δεν είναι βιώσιμη χωρίς τη σημαντική αύξηση της απασχόλησης
• η δημόσια διοίκηση παραμένει αναποτελεσματική
• τέλος, απουσιάζει η στοιχειώδης πολιτική συναίνεση.

Ολοι μιλούν για αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, εξωστρέφεια και επενδύσεις σε «διεθνώς εμπορεύσιμους» κλάδους. Όμως πέραν της ρητορικής, δεν υπάρχει ουσία. Δεν χρειάζονται ιδεολογίες αλλά ρεαλισμός:

1. Αμεση έναρξη μεγάλων ιδιωτικών επενδύσεων (ενδεικτικά Ελληνικό, σύνθετα τουριστικά καταλύματα)

Εδώ υπάρχει το μεγάλο πρόβλημα των καθυστερήσεων στις αδειοδοτήσεις. Δεν είναι δυνατόν, επενδυτής σε έργο εκατοντάδων εκατομμυρίων να υπόκειται σε γραφειοκρατικές διαδικασίες και απρόβλεπτα εμπόδια που καθιστούν ουτοπική την τήρηση χρονοδιαγράμματος. Ολοι οι πρωθυπουργοί έχουν υποσχεθεί στους διεθνείς επενδυτές red carpet -στην πραγματικότητα οι τελευταίοι συναντούν red tape.

To case study Costa Navarino: χρειάσθηκαν περίπου 15 χρόνια και εγκρίσεις, για τις οποίες απαιτήθηκαν 4.000 υπογραφές! Το επενδυτικό σχέδιο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, πλην όμως η λειτουργία του προσελκύει απαιτητικό τουρισμό υψηλότατου επιπέδου, έχει δημιουργήσει εκατοντάδες θέσεις εργασίας και έχει αναδείξει διεθνώς το "brand" της Μεσσηνίας. Για μία άλλη μεγάλη τουριστική επένδυση, στη Σητεία της Κρήτης, απαιτήθηκαν σχεδόν 25 χρόνια για τη χωροταξική - πολεοδομική έγκριση!

Πρέπει να καταργηθεί η ατελείωτη, δαιδαλώδης γραφειοκρατία που απαιτεί σειρά (σκόπιμα περιττών;) ελέγχων και εγκρίσεων από συναρμόδιες υπηρεσίες για ήσσονος σημασίας ζητήματα. Αρκούν οι (ισχύουσες και αυστηρές) εγκρίσεις πολεοδομικών, αρχιτεκτονικών, περιβαλλοντολογικών μελετών που προβλέπει η νομοθεσία. Ο επενδυτής ενός έργου μερικών εκατοντάδων εκατ. (βλέπε Costa Navarino) είναι ο πρώτος που θα σεβαστεί την πολιτιστική κληρονομιά, το περιβάλλον, τους όρους δόμησης και τους κανόνες ασφάλειας, διότι μόνο έτσι θα προστατέψει την επένδυσή του και θα της διασφαλίσει μελλοντική υπεραξία.

Το όφελος: η δυνητική ζήτηση για σύνθετα τουριστικά καταλύματα και παραθεριστικές - τουριστικές κατοικίες είναι τεράστια και μπορεί να ικανοποιηθεί από τις μεγάλες, αναξιοποίητες δημόσιες εκτάσεις. Σε πρώτο στάδιο δημιουργείται απασχόληση γύρω από την κατασκευαστική δραστηριότητα, κατόπιν ενισχύονται οι κλάδοι της παροχής υπηρεσιών και διαμορφώνεται ένα ξεχωριστό τουριστικό brand για την Ελλάδα.

Η λύση: οι σοβαρές προτάσεις φερέγγυων επενδυτών, καθώς και τυχόν προσφυγές στο ΣτΕ πρέπει να εξετάζονται σε δεσμευτικά σύντομο χρονικό διάστημα, η δε αδειοδοτική διαδικασία και το πακέτο αδειοδοτήσεων να κυρώνεται διά νόμου που θα κατοχυρώνει τον επενδυτή.

2. Η άμεση προώθηση μεγάλων έργων, συγχρηματοδοτούμενων από την ΕΕ, υψηλής προτεραιότητας για την ανάπτυξη και την απασχόληση (αυτοκινητόδρομοι, εμπορευματικό πάρκο στον Ασπρόπυργο, σιδηροδρομικό δίκτυο υψηλών ταχυτήτων για τη μεταφορά εμπορευμάτων, ενέργεια)

Υπάρχει συστημικό πρόβλημα: η πολιτεία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα πάγια προβλήματα της χρονοβόρας εκτέλεσης των απαλλοτριώσεων και του ιδιαίτερα αργού ρυθμού των αρχαιολογικών ερευνών. Εδώ ας επισημάνουμε τις συνεχείς προειδοποιήσεις της ΕΕ προς την κυβέρνηση να μη χαθεί -λόγω των καθυστερήσεων- η χρηματοδότηση με τα εγκεκριμένα ευρωπαϊκά κονδύλια.

Τα έργα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε επενδύσεις ύψους 1,5-2% του ΑΕΠ στην επόμενη 2ετία, με πολλαπλασιαστικά οφέλη σε διάφορους κλάδους.

3. Αξιοποίηση του χαρτοφυλακίου δημοσίων ακινήτων

Από μόνη της η πώληση ή η μακροχρόνια παραχώρηση δημοσίων εκτάσεων δεν είναι σήμερα ελκυστική στον υποψήφιο επενδυτή. Το κράτος εδώ και δεκαετίες προσφέρει αρκετές εκτάσεις (π.χ. Ρόδος, Κέρκυρα, Στερεά Ελλάδα, Κρήτη) που διαθέτουν μοναδικά χαρακτηριστικά για πρότυπη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη. Γιατί όμως δεν έχουν υπάρξει περιπτώσεις αξιοποίησης δημοσίων εκτάσεων μέχρι τώρα; Η έλλειψη κτηματολογίου, η γραφειοκρατία και οι ανεπαρκείς υποδομές (π.χ. στη Ρόδο το ενεργειακό δίκτυο δεν μπορεί να υποστηρίξει νέες τουριστικές εγκαταστάσεις) παντρεύονται με κοινωνικές αντιδράσεις.

Προηγούμενες κυβερνήσεις έχουν επιχειρήσει αποσπασματικά να ρυθμίσουν και να εκσυγχρονίσουν τη νομοθεσία που αφορά στο κτηματολόγιο, στους δασικούς χάρτες, στον αιγιαλό, στη χωροταξική και πολεοδομική νομοθεσία. Ομως, το μέχρι τώρα αποτέλεσμα είναι φτωχό.

4. Νέο μοντέλο στον τουρισμό: αναβάθμιση της προσφοράς (τουριστικές υποδομές και υπηρεσίες)

Για να αναδείξουμε τον τουρισμό ως «τη βαριά βιομηχανία» της χώρας και να πετύχουμε την αισθητά υψηλότερη συμμετοχή του στο ΑΕΠ επιβάλλεται να αναβαθμισθεί το τουριστικό προϊόν, ώστε να ικανοποιεί τις πλέον απαιτητικές προτιμήσεις. Πρέπει να μεταβούμε από το παραδοσιακό μοντέλο των tour operators και του homo-touristicus masse σε ένα νέο, επικεντρωμένο στην ποιότητα: περιβάλλον και πολιτιστική κληρονομιά, υποδομές (δημόσιες μεταφορές, μέγεθος και branding ξενοδοχείων), οργάνωση σημαντικών εκδηλώσεων, θεματικός τουρισμός, ψυχαγωγία.

Κάν' το όπως η Κύπρος: η Κύπρος, προ ετών, επένδυσε μερικά δισ. ευρώ και αναβάθμισε τις τουριστικές υποδομές της από τον παραδοσιακό παραθεριστικό τουρισμό τύπου bed & breakfast σε υψηλού επιπέδου ξενοδοχεία, κατατασσόμενη σήμερα παγκοσμίως στις πρώτες θέσεις πεντάστερων ξενοδοχείων ως ποσοστό της συνολικής δυναμικότητας.

5. Αύξηση της παραγωγικότητας μέσω επένδυσης στην έρευνα, την καινοτομία και τη γνώση

Οι ανωτέρω δράσεις θα δημιουργήσουν ανάπτυξη και ίσως μερικές εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, αλλά δεν αρκούν για να απορροφηθεί το 1,3 εκατ. ανέργων. Πρέπει να αντιμετωπισθούν οι σημαντικές προκλήσεις: (α) η υστέρηση σε τεχνολογίες-κλειδιά, (β) η χαμηλή ανταγωνιστικότητα παραδοσιακών κλάδων και (γ) η ανεργία (σε μεγάλο ποσοστό δομική).

Το πρώτο στοίχημα είναι η στενή συνεργασία επιστημονικού δυναμικού, πανεπιστημίων και ιδιωτικού τομέα. Η Ελλάδα διαθέτει αναξιοποίητο επιστημονικό προσωπικό στην έρευνα και την τεχνολογία. Όμως η πλειονότητα των καινοτόμων ιδεών (σε ποσοστό εκτιμώμενο στο 80%) δεν αξιοποιείται επιχειρηματικά, με αποτέλεσμα οι καινοτόμες επιχειρήσεις να είναι αριθμητικά λίγες και η συνεισφορά τους στην οικονομία και την απασχόληση χαμηλή. Χρήσιμη για την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων που θα χρηματοδοτήσουν νεοφυείς επιχειρήσεις είναι η εμπειρία του Ισραήλ, που από το μηδέν δημιούργησε ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο οικοσύστημα start-ups εταιριών -τη Silicon Valley της Μέσης Ανατολής.

Το δεύτερο στοίχημα είναι η παραγωγική ανασυγκρότηση παραδοσιακών κλάδων. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τον επίκαιρο αγροτικό τομέα. Το σημερινό μοντέλο, με τις μικρές ιδιοκτησίες και την απουσία επιχειρηματικότητας, είναι αυτό που έχει οδηγήσει τον αγροτικό πληθυσμό στην αδιέξοδη κατάσταση. Σήμερα η αγροτική παραγωγή υπερβαίνει τα 10 δισ. ετησίως (σχεδόν 6% του ΑΕΠ), οι δε εξαγωγές (περίπου 5 δισ.) δεν είναι ικανοποιητικές. Η αγροτική πολιτική πρέπει να στοχεύει στην προώθηση της επιχειρηματικότητας, καθώς επίσης και στην οργάνωση των αγροτών σε σοβαρούς συνεταιρισμούς που θα μυήσουν τους αγρότες-μέλη στην αγροτική τεχνολογία, θα τους υποστηρίζουν στην παραγωγή διεθνώς ανταγωνιστικών προϊόντων και θα διασφαλίζουν πρόσβαση στα μεγάλα εμπορικά δίκτυα.

Το τρίτο στοίχημα είναι η βελτίωση της παραγωγικότητας εργασίας. Αυτή ξεκινάει από την εκ βάθρων αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, από τα σχολεία στην τεχνική εκπαίδευση και το πανεπιστήμιο. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι η Ελλάδα καταλαμβάνει τις τελευταίες θέσεις στο PISA (το Πρόγραμμα Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών που εστιάζει κυρίως στις δεξιότητες και τις πρακτικές ικανότητες). Η στόχευση είναι μακροπρόθεσμη: π.χ. σε 10 χρόνια η Ελλάδα να ανταγωνίζεται τη Νότιο Κορέα στις διακρίσεις στους παγκόσμιους μαθηματικούς ανταγωνισμούς, και τα ελληνικά πανεπιστήμια να πετύχουν την επιστημονική αριστεία με την παραγωγή κορυφαίων επιστημόνων.

6. Ανάπτυξη δεν σημαίνει περιορισμός του προστατευτικού πεδίου του Συντάγματος

Ο γράφων δεν υπονοεί χαλάρωση ή παρέκκλιση από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη προστασία του δημοσίου συμφέροντος ή του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, αλλά θέτει την ανάγκη εξορθολογισμού του συστήματος πολλαπλών αδειοδοτήσεων, που ενθαρρύνει τη γραφειοκρατία και την αδιαφάνεια και αποτρέπει επενδύσεις.

Ενα απλούστερο σύστημα αδειοδοτήσεων και ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο που θα ρυθμίζει χρήσεις, χωροταξικό σχεδιασμό και ιδιοκτησία (βλέπε κτηματολόγιο) σε καμία περίπτωση δεν λειτουργούν εις βάρος των περιβαλλοντικών όρων, αλλά απεναντίας υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον.

Την άνοιξη του 2014 επιδιώχθηκε -αλλά ατυχώς δεν προχώρησε- η εισαγωγή νομοσχεδίου για τη χάραξη του αιγιαλού ως το πρώτο στάδιο για να αποτυπωθεί το σύνολο των γεωπληροφορικών στοιχείων της χώρας (αιγιαλοί, αρχαιολογικοί χώροι, δασικοί χάρτες, όρια οικισμών, χρήσεις γης κ.λπ.). Η χάραξη αιγιαλού (σήμερα καλύπτει μόλις το 10% της ελληνικής ακτογραμμής) είναι μία προϋπόθεση που θα συμβάλει στην ενίσχυση αναπτυξιακών δραστηριοτήτων. Οι προτεινόμενες διατάξεις του νομοσχεδίου επιχειρούσαν τομές με σαφείς και αυστηρά περιοριστικές ρυθμίσεις για τα «καυτά» θέματα της κοινοχρησίας, της παραχώρησης χρήσης και της κατασκευής έργων στον αιγιαλό και στην παραλία. Καμία σχέση με το ισπανικό μοντέλο, όπου η άναρχη δόμηση με υψηλότατους συντελεστές και σε μικρή απόσταση από τον αιγιαλό προκάλεσε μη-αναστρέψιμη βλάβη στο περιβάλλον.

Συμπέρασμα

Το πολιτικό σύστημα και μεγάλο μέρος της κοινωνίας είτε απορρίπτει a priori είτε δεν καταλαβαίνει τους κανόνες λειτουργίας των παγκόσμιων αγορών και τη φιλοσοφία μεγάλων επενδύσεων. Πρέπει να αποφασίσει η ελληνική κοινωνία, αν για λόγους δημοσίου συμφέροντος θέλει επενδύσεις και ανάπτυξη, ή αν διαφορετικά επιλέγει τη διαιώνιση της παρούσας κατάστασης, που θα εξουθενώσει πλήρως την ιδιωτική οικονομία και θα διαλύσει τον κοινωνικό ιστό. Χωρίς την άμεση προσέλκυση επενδύσεων, δεν υπάρχουν ελπίδες εξόδου από το «σπιράλ θανάτου».

*Ο Αλέξανδρος Νικολαΐδης εργάζεται στον χρηματοοικονομικό κλάδο