Η μεταμόρφωση του ΔΝΤ σε... Σάιλοκ

Δεν άντεξε ο γενικός γραμματέας Δημοσιονομικής Πολιτικής κ. Φρ. Κουτεντάκης και δήλωσε ότι «η τακτική των δόσεων με το σταγονόμετρο είναι συμπεριφορά Σάιλοκ». Η παρομοίωση είναι μάλλον ατυχής. Για όσους έχουν μία μικρή γνώση της υπόθεσης, ο μυθικός σαιξπηρικός τοκογλύφος δεν καθυστέρησε καμία δόση δανείου. Αντιθέτως δάνεισε όλο το ζητούμενο ποσό παρά τις προσβολές που είχε δεχθεί από τον δανειολήπτη του και γι' αυτό απαίτησε τον όρο να πάρει μία λίβρα σάρκα σε περίπτωση αθέτησης της αποπληρωμής.

Μάλιστα το τέλος της μυθοπλασίας είναι τραγικό για τον Σάιλοκ καθώς όχι μόνο δεν παίρνει πίσω τις 6.000 δανεικά δουκάτα, αλλά χάνει στο δικαστήριο και όλη την περιουσία του.

Για την ιστορία

Ο Σαίξπηρ στον Έμπορο της Βενετίας αναφέρεται κυρίως στον έμπορο Αντόνιο, όμως το έργο έγινε περισσότερο γνωστό για το χαρακτήρα του Εβραίου Σάιλοκ. Κάμποσους αιώνες προτού εφευρεθούν οι όροι «μνημόνιο» και «hedge funds», ο Σαίξπηρ παρουσιάζει μια κοινωνία -εκείνη της παντοδύναμης Βενετίας του 16ου αιώνα– βουτηγμένη στις δανειακές υποχρεώσεις, τα διμερή συμβόλαια, τους τόκους, τα πρόστιμα και την έγκαιρη αποπληρωμή χρεών. Οι Εβραίοι της εποχής ζούσαν περιορισμένοι στο ghetto (το οποίο ήταν μία περιοχή της Βενετίας όπου και καθιερώθηκε ο όρος).

Η χριστιανική θρησκεία τότε απαγόρευε την είσπραξη τόκου (όπως ισχύει σήμερα στο Ισλάμ), αλλά μπορούσαν να πληρώνουν σε κάποιον που δεν ήταν χριστιανός. Έτσι οι περιορισμένοι Εβραίοι της Βενετίας στους οποίους απαγορευόταν να ασκούν πολλά επαγγέλματα, στράφηκαν στον δανεισμό χριστιανών.

Το αστείο είναι πως η δική τους θρησκεία απαγόρευε την είσπραξη τόκου αλλά (όπως και στις άλλες θρησκείες) αυτό ίσχυε μόνο για τους ομόθρησκους. Οι ομοιότητες και επικαλύψεις των τριών θρησκειών (ισλαμισμού, χριστιανισμού και εβραϊσμού) που γεννήθηκαν την ίδια ιστορική περίοδο και στην ίδια γεωγραφική περιοχή είναι μέχρι και σήμερα παραπάνω από ολοφάνερες, αν και οι περιορισμοί που επέβαλε στον ρόλο της θρησκείας το μετέπειτα γεννηθέν κοσμικό κράτος διαφέρουν από χώρα σε χώρα.

Για όσους βαριούνται το διάβασμα μυθιστορημάτων, η ταινία του Μάικλ Ράντφορντ (2004) που μεταφέρει το έργο του Σαίξπηρ στη μεγάλη οθόνη με πρωταγωνιστές τον Τζέρεμι Άιρονς στον ρόλο του Αντόνιο και τον Αλ Πατσίνο στον ρόλο του Σάιλοκ δίνει μία γεύση της υπόθεσης. Παρότι η ταινία δεν δέχθηκε ενθουσιώδεις κριτικές, οι ερμηνείες των δύο σπουδαίων ηθοποιών είναι υπέροχες.

Τι εξυπηρετεί η δαιμονοποίηση του ΔΝΤ

Πιθανότατα η κυβέρνηση εκτιμά, όπως επισημαίνουν διάφοροι αναλυτές, ότι ήρθε η στιγμή να ξεφορτωθεί το ΔΝΤ που δεσμεύεται μόνο από το καταστατικό του, σε αντίθεση με την ΕΕ εντός της οποίας οι πολιτικές σκοπιμότητες μπορούν να κάνουν τις αρχές λάστιχο. Πιστεύω ταυτόχρονα ότι η κυβέρνηση εμφανίζεται συνεπής και με το κοινό αίσθημα, το οποίο άλλωστε δίνει (ή στερεί) ψήφους. Η μεγάλη δύναμη της παρούσας κυβέρνησης είναι ότι είναι πολιτικά οιονεί οικουμενική καθώς περιλαμβάνει αριστερούς (ποικίλων αποχρώσεων και προελεύσεων), δεξιούς «καραμανλικούς», ανθρώπους που για χρόνια υπηρέτησαν τον σοσιαλισμό του ΠΑΣΟΚ μέχρι και εθνολαϊκιστές ακροδεξιούς.

Επιπρόσθετα χειρίζεται άψογα το μέσο πλειοψηφικό συναίσθημα συμπεριλαμβανομένων εθνικών μύθων, σύγχρονων και παλαιών. Μία από τις μεγαλύτερες εθνικές αυταπάτες είναι ότι οι ξένοι δανειστές μας στριμώχνουν γιατί θέλουν να πάρουν τζάμπα τα φιλέτα της ομορφότερης χώρας στον κόσμο. Ποιος άλλος από το ΔΝΤ, που έχει ξεζουμίσει τόσες αθώες χώρες, θα ταίριαζε καλύτερα;

Το ίδιο το ΔΝΤ βέβαια αδιαφορεί για τη δημόσια εικόνα του όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλο τον πλανήτη. Δεν εκλέγεται από κανένα και δεν λογοδοτεί σε κοινοβούλια. Έτσι δεν μαθαίνουμε ποτέ τι ακριβώς ισχυρίζεται π.χ. όταν λέει ότι δεν έχουμε πλεόνασμα την τάδε περίοδο αλλά έλλειμμα. Μήπως ότι δεν μετράει την «υπερσυγκράτηση των κρατικών δαπανών» όπως βάφτισε μία εφημερίδα την εσωτερική στάση πληρωμών;

Όταν ζητάει ανταποδοτικότητα στο ασφαλιστικό, μήπως εννοεί περισσότερη διαγενεακή δικαιοσύνη και ανταποδοτικότητα εισφορών-παροχών αντί της αναδιανομής υπέρ των φτωχών που παλεύει η ψυχοπονιάρα κυβέρνησή μας; Ποτέ δεν θα μάθουμε, γιατί καμιά πλευρά δεν πρόκειται να μας ενημερώσει.

Για να εξομολογηθώ και την αμαρτία μου, πολλές φορές έχω την εντύπωση πως το ΔΝΤ έχει δίκιο. Όταν το αφορολόγητο είναι σε όλες τις χώρες κοντά στο όριο φτώχειας, γιατί στην Ελλάδα να δεχθεί το διπλάσιο; Ή όταν δεν θεωρεί σημαντικό να πληρώσουμε τον ίδιο φόρο εισοδήματος σε 6 μηνιαίες αντί για 3 διμηνιαίες δόσεις, γιατί να μην πονηρευτώ ότι δεν έχει τίποτα άλλο να προσφέρει ο κ. Αλεξιάδης εκτός από αύξηση φόρων και προσπαθεί να ξεγελάσει την πίκρα μας;

Το ΔΝΤ έχει και τη χρυσή δικαιολογία που χρησιμοποιεί και ο πιο αισχρός τοκογλύφος. Με καλέσατε, δεν ήρθα απρόσκλητος. Ο Γεώργιος Α. Παπανδρέου, όταν απειλούσε τους εταίρους μας στην ΕΕ με το ΔΝΤ σαν όπλο στο τραπέζι, αγνόησε τη συμβουλή που δίνει καλοπροαίρετα και ο τελευταίος κακοποιός σε κάποιον άσχετο με τη βία: μην αγοράζεις όπλο, όταν δεν γνωρίζεις πώς να το χρησιμοποιήσεις, γιατί θα το στρέψουν εναντίον σου.

Η προαναγγελία μιας ηρωικής αποχώρησης

Ίσως η κυβέρνηση προεξοφλεί μία αποχώρηση του ΔΝΤ από το πρόγραμμα στήριξης. Είναι αταίριαστο σε μία χώρα της ΕΕ να θέτει όρους το ΔΝΤ. Ακόμα και οι Γερμανοί το θέλουν περισσότερο για πολιτικούς παρά για οικονομικούς λόγους. Μία αποχώρηση αφού θα έχει λεκτικά κατατροπωθεί ο διεθνής τοκογλύφος είναι μία πολιτική επένδυση που μπορεί και να αποδώσει. Αφού είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα αποχωρήσει το ΔΝΤ από την Ελλάδα, γιατί να μην το έχει διώξει μία γενναία ελληνική κυβέρνηση στη χώρα που γεννά ήρωες τόσες χιλιάδες χρόνια.

Ανύψωση ηθικού με βύθιση στην κρίση

Η ουσία είναι ότι οι επιθέσεις της κυβέρνησης εναντίον του ΔΝΤ εξυπηρετούν κυρίως το ταπεινωμένο θυμικό των Ελλήνων. Το ΔΝΤ είναι ένας ανάλγητος τοκογλύφος όπως ο Σάιλοκ και οι λεκτικές ταπεινωτικές επιθέσεις εναντίον του είναι προς ανύψωση του ηθικού. Το σίγουρο αποτέλεσμα είναι ότι δεν θα προκύψουν λύσεις αντιμετώπισης της κρίσης από τέτοιες τακτικές, ενώ αναλώνονται δυνάμεις σε ατελέσφορες συμπεριφορές. Ακόμα και αν προσωρινά μας ανέβει το ηθικό, θα πέσει σε χαμηλότερα επίπεδα όταν η πραγματικότητα δεν ευθυγραμμιστεί με τις ονειρώξεις μας.

Τελευταίο αλλά σημαντικό. Εκτός από ατυχής η παρομοίωση του ΔΝΤ με Σάιλοκ, είναι και ανιστόρητη. Ο Σάιλοκ ζητούσε την τήρηση των νόμων και οι Βενετοί δικαστές γνώριζαν ότι έλεγε αλήθεια όταν τους υπενθύμιζε ότι μία αυθαίρετα παράνομη εξαίρεση ρήτρας νόμιμου δανείου θα οδηγούσε όλο το σύστημα σε κατάρρευση.

Μήπως σας θυμίζει αυτό ότι στην Ελλάδα που οδηγήθηκε στην κρίση δεν τηρούνταν νόμοι και δημοσιονομικοί κανόνες, ενώ ακόμα και μετά την καταστροφική μας χρεοκοπία αποφεύγονται μεταρρυθμίσεις με διάφορες δικαιολογίες και εξαιρέσεις; Είναι ίσως καλύτερα να διδαχθούμε από τις ιστορίες, παρά να τις μεταχειριζόμαστε σαν φτηνές δικαιολογίες.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος