Κίνητρα, αντικίνητρα και... εξαιρέσεις

Μία από τις βαθύτερες ρίζες των προβλημάτων μας είναι η απουσία κινήτρων και η πληθώρα των εξαιρέσεων σε όλο το φάσμα του φορολογικού και του ασφαλιστικού μας συστήματος.

Αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις την ουσία του προβλήματος καθώς οδηγεί πάντα σε στρεβλώσεις και σε λάθος επιδιορθώσεις ενός σαθρού και αναποτελεσματικού συστήματος, που καθίσταται ανάπηρο ακριβώς λόγω των εξαιρέσεων.

Μια μεγάλη εικόνα γεμάτη εξαιρέσεις

Είναι φανερό ότι λείπει από την κουλτούρα μας η ενθάρρυνση μέσω ανταμοιβής (που προϋποθέτει αξιολόγηση). Επίσης υπάρχει μία λατρεία στις εξαιρέσεις καθώς μεγάλα τμήματα του πληθυσμού θεωρούν εαυτό ξεχωριστό, που χρήζει ειδικής μεταχείρισης. Το κράτος και οι μηχανισμοί του λειτουργούν με βάση τη διαδικασία και όχι κυνηγώντας το αποτέλεσμα, χωρίς αξιολογήσεις και κίνητρα. Έτσι επιβαρύνει όλους τους υπόλοιπους τομείς και κυρίως όσους δεν μπορούν να το αποφύγουν.

Διαθέτουμε ένα φλύαρο Σύνταγμα που κατοχυρώνει συντεχνιακά προνόμια (για δικαστικούς, συμβολαιογράφους, υποθηκοφύλακες, καθηγητές Πανεπιστημίων), κάτι που δεν συμβαίνει σε κανένα άλλο Σύνταγμα στον κόσμο. Στα φορολογικά όλοι θέλουν να έχουν μία διαφορετική κλίμακα, με μειωμένο συντελεστή και υψηλό αφορολόγητο (που να μην ισχύει για τους υπόλοιπους). Άλλος καλλιεργεί τη γη, άλλος είναι λειτουργός και όχι επαγγελματίας παρότι μπορεί να αμείβεται με υψηλές ή (ακόμα καλύτερα) προκαθορισμένες αμοιβές. Τα δε ασφαλιστικά προνόμια κατά προτίμηση να τα πληρώνουν οι υπόλοιποι μέσω χρηματοδότησης με φόρους υπέρ τρίτων. Το φορολογικό μας σύστημα είναι μία κινούμενη κουρελού. Μέσα στην κρίση έχουν ψηφιστεί τουλάχιστον 20 φορολογικοί νόμοι, εκδίδονται εκατοντάδες εγκύκλιοι ετησίως με ρυθμίσεις σε επιμέρους φορολογικές περιπτώσεις. Μέσα σε τρεις μήνες από την ψήφιση του κώδικα φορολογίας εισοδήματος (ν.4172/2013) είχαν τροποποιηθεί τα 42 από τα 57 άρθρα του.

Ένα εύκολα ορατό παράδειγμα εξαιρέσεων είναι ο μειωμένος ΦΠΑ των νησιών. Παρότι αποφασίστηκε σταδιακά να καταργηθεί, με αφορμή το προσφυγικό επανήλθε η υποκρισία των μειωμένων συντελεστών. Αν όμως αντιμετωπίζουμε το προσφυγικό κόστος με μειωμένους συντελεστές στα νησιά, γιατί να μη θεσπιστούν και στο Κιλκίς μειωμένοι συντελεστές, όταν αντιμετωπίζουν το ίδιο ή και χειρότερο πρόβλημα;

Κίνητρα και αντικίνητρα

Πολλοί προτείνουν τη θέσπιση κινήτρων, για παράδειγμα μέσω αναπτυξιακών νόμων που θα φέρουν την πολυπόθητη ανάπτυξη. Σε μία χώρα που αυτοδιαφημίζεται σαν διεφθαρμένη και που η τήρηση των νόμων είναι προβληματική, θα έπρεπε να ξεκινήσουμε εξαφανίζοντας τα εμπόδια. Τα αντικίνητρα έχουν ισοδύναμο αποτέλεσμα με τα κίνητρα και επειδή οι άνθρωποι εκτιμούν τις ζημιές περισσότερο από τα κέρδη, σε πολλές περιπτώσεις τα αποτελέσματα είναι καλύτερα.

Πριν δώσουμε κίνητρα με αναπτυξιακούς που αναπτύσσουν τη διαφθορά, όταν μοιράζουν χρήμα είναι καλύτερα να καταργήσουμε τα αντικίνητρα που ακυρώνουν τις επενδύσεις. Όταν μεταναστεύουν ελληνικές εταιρείες στη Βουλγαρία, εδώ εξακολουθούμε να διατηρούμε αρχαιολογικούς φόρους όπως το χαρτόσημο (που έχει απίστευτες παρενέργειες), ή εισφορές φόρου ν.128 στους τόκους των δανείων με συντελεστές πολλαπλάσιους του τρέχοντος επιτοκίου (!). Ακόμα καταγράφουμε τους φόρους υπέρ τρίτων, γιατί όσοι τους εισπράττουν θεωρούν ότι πρέπει να έχουν προνόμια και διαδοχικές δειλές και ανίκανες κυβερνήσεις αναβάλλουν τις λύσεις φτιάχνοντας επιτροπές. Σε ένα περιβάλλον διεθνούς φορολογικού ανταγωνισμού, εμείς αυξάνουμε τους φόρους.

Ασφαλιστικό πολλαπλών ταχυτήτων

Το ασφαλιστικό -που αποτελεί πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα από το φορολογικό (με το οποίο συνδέεται άμεσα)- είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αντικινήτρων και εξαιρέσεων. Στο όνομα της αναδιανομής του πλούτου, η κυβέρνηση θέλει να θεσπίσει πλαφόν στις συντάξεις αλλά όχι στις εισφορές, με το σκεπτικό «οι πλούσιοι εργαζόμενοι να επιδοτούν τις συντάξεις των φτωχών».

Είναι όμως θέμα χρόνου τα θύματα αυτής της λογικής να σταματήσουν είτε να πληρώνουν, είτε (ακόμα χειρότερα) να δουλεύουν, ή να επιχειρούν και οι αδύναμοι που υποτίθεται θα προστάτευε η κυβέρνηση «Ρομπέν των φτωχών» να τους σπρώξει σε χειρότερη μοίρα. Όπως αναφέρει και ένας ειδικός σε ασφαλιστικά θέματα (Μ. Ματσαγγάνης), «το πλαφόν είναι άστοχο και αντιπαραγωγικό. Η ανταποδοτικότητα επιβάλλει υψηλότερες συντάξεις σε όσους έχουν πληρώσει υψηλότερες εισφορές. Η κυβερνητική πρόταση είναι πρόσκληση για εισφοροδιαφυγή».

Όταν επιβάλλεις πλαφόν στις συντάξεις και όχι στις εισφορές, τότε δεν κερδίζεις από τις μικρότερες συντάξεις που θα πληρώσεις στο μέλλον αλλά χάνεις έσοδα από τις εισφορές σήμερα. Το πλαφόν μετατρέπεται σε αντικίνητρο εισφορών και κίνητρο μείωσης εσόδων και συντάξεων. Για το θέμα των εξαιρέσεων στο ασφαλιστικό, ο ίδιος αναφέρει ότι πρέπει να στηριχθεί «η άμεση ενοποίηση του συστήματος, με ένταξη όλων των Ταμείων στο ΙΚΑ. Στη μακρά διάρκεια του ελληνικού κράτους (τουλάχιστον εδώ και έναν αιώνα), τα χωριστά Ταμεία λειτούργησαν ως ένας απίστευτα αποδοτικός μηχανισμός ιδιοποίησης του δημόσιου χρήματος.

Εάν επιτραπεί στους αγρότες -ή στο «κίνημα της γραβάτας»- να κρατήσουν το δικό τους Ταμείο, επικαλούμενοι τις γνωστές, απόλυτα ιδιοτελείς «ιδιαιτερότητες», τον λογαριασμό θα τον πληρώσουν οι επόμενες γενιές (και οι επόμενες κυβερνήσεις)». Η αρχική πρόταση της κυβέρνησης για ενοποίηση όλων των ταμείων σε ένα ήταν το πιο θετικό στοιχείο της και δυστυχώς φαίνεται να υπαναχωρεί.

Μέχρι σήμερα όλες οι συνενώσεις ταμείων που έγιναν ήταν μόνο ονομαστικές και μόνο κάτω από τις πιέσεις της τρόικα. Όμως όλες οι κυβερνήσεις σακάτεψαν τις ενοποιήσεις κλείνοντας πονηρά το μάτι στις συντεχνίες, διατηρώντας όλες τις διαφορές κάτω από ενιαίες ονομασίες. Έτσι διατήρησαν τις πελατειακές συνδιαλλαγές, στέλνοντας τον λογαριασμό στους άλλους. Πραγματική ενοποίηση ταμείων, που θα είχε σαν αποτέλεσμα και οφέλη από ένα μικρότερο κράτος, δεν έγινε ποτέ.

Οι αυτοαπασχολούμενοι διαμαρτύρονται ότι οι εισφορές πολύ υψηλές. Αν όμως θέλουν να έχουν τις ίδιες καλύψεις και συντάξεις με τους μισθωτούς, πρέπει να αποδεχθούν ότι θα έχουν και ίδιες εισφορές με αυτές των μισθωτών. Αν θέλουν υψηλές συντάξεις, τότε θα πληρώνουν υψηλές εισφορές. Αν ενοχλούν οι εισφορές, τότε πρέπει να περιοριστεί η γενναιοδωρία των συντάξεων. Πρέπει να υπάρχουν αυτές οι επιλογές, αλλιώς θα αυξάνονται οι φόροι σε όσους δουλεύουν, για να πληρώνονται όσοι κάθονται.

Η ληστεία των αγέννητων Ελλήνων

Το χειρότερο όμως με τα συνταξιοδοτικά προνόμια και τις φορολογικές εξαιρέσεις είναι ότι καταστρέφουν το μέλλον. Με αποφάσεις που έχουν κοντό χρονικό ορίζοντα όταν εξυπηρετούν συντεχνιακά συμφέροντα, καταληστεύονται οι νέοι και οι αγέννητοι.

Όπως αναφέρει και ο Γιαννίτσης στο τελευταίο του βιβλίο, «τόσο το πρόβλημα του δημόσιου χρέους όσο και η κατάρρευση του ασφαλιστικού σημαίνουν ότι επαληθεύτηκε η πρόβλεψη πως οι γενιές που κυριάρχησαν στη λήψη των αποφάσεων τις τελευταίες τρεις με τέσσερις δεκαετίες "θα τα έπαιρναν όλα" και θα μετέφεραν τον λογαριασμό για την αυξημένη ευημερία τους στα "επόμενα χρόνια". Σήμερα οι νέες γενιές πληρώνουν για τις παλαιότερες».

Πριν συμβουλεύσουν κάποιοι τα παιδιά τους να μεταναστεύσουν στις ίδιες χώρες στις οποίες κατευθύνονται και οι πρόσφυγες (ενώ ταυτόχρονα τις κατηγορούν!), πείθοντάς τους οτι «δεν έχουν μέλλον σε αυτή τη χώρα», ας σκεφτούν ότι δεν εξαφανίζουν το πρόβλημα. Όσο υπερασπίζονται εγωιστικές εξαιρέσεις και καταστρέφουν κάθε κίνητρο, καμία ιδεοληψία και κανένα ανάθεμα στους ξένους δεν μπορεί να καλύψει τον κανιβαλισμό των νέων μας, που δικαίως αισθάνονται προδομένοι.

Συκοφαντώντας τους ξένους για «επιβαλλόμενες μεταρρυθμίσεις» ακόμα και όταν είναι προφανείς όπως η κατάργηση εξαιρέσεων με δικαιότερη κατανομή βαρών και η χρήση κινήτρων, θα παρακολουθούμε άλλες χώρες να αφήνουν πίσω τους τα μνημόνια που εμείς θα απαριθμούμε διαδοχικά. Όλοι έχουμε διάθεση να είμαστε εξαίρεση και σίγουρα διαθέτουμε καλούς λόγους γι' αυτό. Αλλά έτσι καταλήγουμε να είμαστε μία χώρα που θα την εξαιρούν οι υπόλοιποι.

* Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.