Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση και τα Ενεργειακά Συστήματα

Ένα από τα κεντρικά θέματα σε διεθνές επίπεδο είναι ο σχεδιασμός της 4ης βιομηχανικής επανάστασης (Industry 4.0) και η επίδραση που θα έχει στην ανθρωπότητα.

Η επανάσταση αυτή βασίζεται στα θεμέλια της ψηφιακής επανάστασης (3η βιομηχανική επανάσταση). Περνάει όμως πέρα από την ευρεία χρήση του διαδικτύου για τη διάδοση πληροφοριών, στον διαμοιρασμό αγαθών και υπηρεσιών μέσω του διαδικτύου των Αντικειμένων (Internet of Things - IoT). Συσκευές θα είναι συνδεδεμένες απευθείας με το Διαδίκτυο και θα εκτελούν μία σειρά από λειτουργίες, ενσωματώνοντας ευφυία ή αλλιώς τεχνητή νοημοσύνη.

Και το ζήτημα που προκύπτει είναι ο τρόπος που θα επηρεάσει η εξέλιξη αυτή τις κοινωνίες, με την έμφαση στην απασχολησιμότητα και στην αλληλεπίδραση του πολίτη με αυτά τα συστήματα. Ποιο δηλαδή θα πρέπει να είναι το νέο υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης που θα συμβαδίζει με τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, διατηρώντας όμως τον πολίτη στο επίκεντρο;

Σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, το υπόδειγμα αυτό εντοπίζεται στην καινοτομία από τις διαδικτυακές πλατφόρμες και το λεγόμενο «Sharing Economy» (οικονομία του διαμοιρασμού). Η λογική του υποδείγματος βρίσκεται πολύ κοντά σε εκείνο της κοινής χρήσης αρχείων στο διαδίκτυο. Οι πολίτες μπορούν δηλαδή, μέσω της αξιοποίησης του διαδικτύου, να μοιράζονται προϊόντα και υπηρεσίες, όπως το διαμέρισμα (π.χ. Airbnb), το αυτοκίνητο (π.χ. Uber), το ποδήλατο (π.χ. EasyBike), χωρίς ενδιάμεσους. Σε αυτό το υπόδειγμα, ο ρόλος του πολίτη είναι κεντρικός, καθώς οι παραγωγικές διαδικασίες διενεργούνται συνεργατικά, από «κάτω προς τα πάνω». Αφορά ουσιαστικά σε μια οικονομία στην οποία επιβραβεύονται οι συνθετικές προσεγγίσεις για την παραγωγή πλούτου. Στο νέο αυτό υπόδειγμα, το μείζον θέμα είναι πώς να μοιράζεσαι.

Αυτή η συζήτηση αποκτά ιδιαίτερη σημασία και στον τομέα της ενέργειας, που θεωρείται ένας πολύ σημαντικός πυλώνας ανάπτυξης για τη χώρα μας. Το υπάρχον μοντέλο παραγωγής ενέργειας είναι ένα συγκεντρωτικό μοντέλο, από «πάνω προς τα κάτω». Στη χώρα μας, το μοντέλο αυτό έχει και γεωγραφική υπόσταση, καθώς η συγκέντρωση των θερμοηλεκτρικών σταθμών βρίσκεται στον Βορρά. Στους σταθμούς αυτούς ορυκτών καυσίμων, παράγονται μεγάλα ποσά ηλεκτρικής ενέργειας (στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας παράγεται περίπου το 40% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας). Τα ποσά αυτά μεταφέρονται μέσω δικτύων μεταφοράς και διανομής στα σημεία κατανάλωσης, όπως είναι τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις.

Τα σύγχρονα μοντέλα ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να γίνουν περισσότερο αποκεντρωμένα. Να βασίζονται στη μεγάλη διείσδυση διεσπαρμένης παραγωγής στα ηλεκτρικά δίκτυα, η οποία και θα χρησιμοποιείται με μεγαλύτερη ευελιξία από τους πολίτες. Να υπάρχουν δηλαδή πολλά σημεία παραγωγής, με κεντρικό τον ρόλο των ανανεώσιμων, κοντά στα σημεία κατανάλωσης. Το κόστος σε ένα τέτοιο μοντέλο θα αφορά κυρίως στην κατασκευή του τοπικού σταθμού παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες (αιολική, ηλιακή, γεωθερμία κ.ά.), καθώς το κόστος του καυσίμου είναι μηδενικό.

Επιπλέον, τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής ενέργειας θα πρέπει να γίνουν περισσότερο «έξυπνα» (smart grids).

Να μπορεί δηλαδή ο πολίτης, μέσω μίας «έξυπνης» διαδικτυακής πλατφόρμας, η οποία να έχει τη δυνατότητα εφαρμογής σε υπολογιστές, κινητά και ταμπλέτες, να ενημερώνεται για την περίσσεια ή το έλλειμμα ηλεκτρικής ενέργειας. Συνακόλουθα, θα μπορεί να αγοράζει ή να πουλάει ηλεκτρική ενέργεια, να αξιοποιεί το φωτοβολταϊκό σύστημα που έχει στη στέγη του σε συνεργασία με τον γείτονά του, να μοιράζεται το ζεστό νερό από τον ηλιακό συλλέκτη, μίας μικρής κλίμακας εγκατάσταση συμπαραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας που έχει στο κλιμακοστάσιό του.

Επίσης, να μπορεί να αποθηκεύει ενέργεια μέσω μιας μπαταρίας που θα έχει στον τοίχο του σπιτιού του, ή να φορτίζει το ηλεκτρικό του αυτοκίνητο. Με αυτό τον τρόπο, ο κάθε πολίτης μπορεί να μετατρέπεται από παραγωγό σε καταναλωτή της ενέργειας που παράγει ("prosumers", από τη συνένωση των "consumers" και "producers").

Σε ευρύτερο πλαίσιο, λοιπόν, πόλεις, στην προσπάθειά τους να γίνουν περισσότερο «έξυπνες» (smart cities), ενσωματώνουν αυτές τις κατευθύνσεις, όπως το Όσλο, που στοχεύει να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας κατά 50%. Επιπλέον, μεγάλες ενεργειακές εταιρείες προσπαθούν να αναπτύξουν τέτοια επιχειρηματικά μοντέλα, γνωρίζοντας ότι το μοντέλο που ακολούθησαν με συνέπεια εδώ και 100 χρόνια δεν είναι πλέον λειτουργικό.

Χαρακτηριστική είναι η δήλωση της I. Braunschmidt, επικεφαλής του τμήματος καινοτομίας της γερμανικής εταιρείας ηλεκτρισμού RWE, πως στόχος της εταιρείας είναι να γίνει το «Uber» της βιομηχανίας ενέργειας.

Η καινοτομία αυτού του υποδείγματος μπορεί να αξιοποιήσει κατάλληλα τους πλούσιους φυσικούς μας πόρους και το κοινωνικό μας κεφάλαιο. Μήπως ήρθε η ώρα και η χώρα μας να διαμορφώσει μία ξεκάθαρη στρατηγική μετασχηματισμού του ενεργειακού της μοντέλου, με έμφαση στον πολίτη -prosumer"- και στην τόνωση της απασχόλησης, μέσω του «Sharing Economy», αξιοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης;

* Ο Χάρης Δούκας είναι Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ.