Καταργήστε με νόμο τους… ανεφάρμοστους νόμους!

Πολλοί αναφέρουν ότι στην Ελλάδα πρέπει «να ψηφιστεί ένας νόμος που θα υποχρεώνει την εφαρμογή των νόμων».

Προφανώς πρόκειται για παράδοξο καθώς, αν υπάρχει καθολική έλλειψη συμμόρφωσης στους νόμους, ούτε και αυτός θα εφαρμοστεί.

Συνδυάζοντας ένα νόμο (σωστό ή λάθος) και την εφαρμογή του (σωστή ή λάθος), προκύπτει ο διπλανός πίνακας:

Προφανώς σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναζητούνται τα αίτια. Αν και στις ακραίες περιοχές είτε δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη (Ιδανική περιοχή - όταν νόμος και εφαρμογή είναι σωστοί), είτε είναι μάλλον αδύνατον να βρεθούν, γιατί όταν οι θεσμοί της κοινωνίας είναι ανίκανοι και να παράγουν σωστούς νόμους αλλά και να τους εφαρμόσουν (Καταστροφική περιοχή), τότε δύσκολα να βρουν και τι φταίει.

Πού κατατάσσεται η Ελλάδα

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η χώρα βρίσκεται (τις περισσότερες φορές) στην περιοχή Επιδιόρθωσης και όχι στην Καταστροφική. Το μεγαλύτερο μέρος της εσωτερικής νομοθεσίας παράγεται από θεσμούς της ΕΕ (π.χ. υποχρεωτικές οδηγίες) που η χώρα πρέπει να εφαρμόσει. Δεν ισχυρίζομαι ότι όλοι οι νόμοι της ΕΕ είναι σωστοί ή εφαρμόσιμοι, αλλά σίγουρα περιέχουν την εμπειρία μίας ένωσης των πιο προηγμένων κρατών στον κόσμο με τη μεγαλύτερη διαχρονική εμπειρία διοίκησης.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία όπως και οι απορρέουσες δεσμεύσεις (π.χ. ευρωπαϊκά δικαστήρια) λειτουργούν σαν αντισώματα στο εγχώριο νομοθετικό πλαίσιο και στα όργανα εφαρμογής στην Ελλάδα. Όταν αποκλίνουμε, είτε από ανικανότητα είτε γιατί θέλουν κάποιοι να ξεφύγουν προστατεύοντας τα συμφέροντά τους, τότε είναι που μοιάζουμε σαν βόρεια αφρικανική χώρα, ή θεωρητικολογούμε για τα κατάλοιπα της τουρκοκρατίας. Αν καταφέρουμε να ολοκληρώσουμε τη διολίσθησή μας εκτός Ευρώπης, τότε η νομοθεσία θα είναι το μικρότερό μας πρόβλημα.

Αν δεχθούμε ότι όντως η Ελλάδα βρίσκεται στην περιοχή Επιδιόρθωσης, θα ήθελα να θίξω μία πτυχή της λανθασμένης εφαρμογής σωστών νόμων και συγκεκριμένα το θέμα των ποινών που όπως είναι γνωστό και οφθαλμοφανές ,δεν εφαρμόζονται στην Ελλάδα ή εφαρμόζονται με τυχαίο τρόπο (γνωστό και «μη σου τύχει»).

Μεγάλες ποινές ή Έξυπνες ποινές

Όλοι οι νόμοι έχουν ποινές και υπεύθυνους εφαρμογής. Όσοι δεν έχουν, είναι έτσι κι αλλιώς λάθος εκ κατασκευής. Όμως ποιες είναι οι σωστές ποινές; Έχει αποδειχθεί ότι οι αυστηρές ποινές τις περισσότερες φορές αποτυγχάνουν. Ακόμα και η ποινή του θανάτου, σε όσες πολιτείες των ΗΠΑ ισχύει, δεν έχει μειώσει το έγκλημα σε σχέση με άλλες όπου απαγορεύεται. Η επιστήμη της συμπεριφορικής οικονομικής έχει καταλήξει σε πολλά χρήσιμα συμπεράσματα.

Για παράδειγμα γνωρίζουμε ότι οι ζημίες φαντάζουν στο μυαλό μας μεγαλύτερες από τα κέρδη (loss aversion). Οι ζημίες δεν είναι πάντα χρηματικές αλλά υπάρχουν και ποινές «κοινωνικού χαρακτήρα» ή απώλειας χρόνου. Δεν χρειάζονται αυστηρές χρηματικές ποινές. Είτε δεν επιβάλλονται, είτε λειτουργούν άνισα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, είτε δεν πληρώνονται, οπότε λειτουργούν και σαν κέρδος.

Κατά συνέπεια χρειαζόμαστε κάποιες ποινές που (α) θα είναι περισσότερο πιθανό να επιβληθούν, (β) οι «ζημίες» θα ακυρώνουν τα κέρδη της παράβασης. Μερικά καθημερινά παραδείγματα:

• Όποιος παραβιάζει ερυθρό σηματοδότη μπορεί να προσφέρει κοινωνική εργασία στο ΚΑΤ (όπως σωστά προτείνει ο Ιαβέρης). Δύο ώρες ενός απογεύματος στα εφημερεύοντα περιστατικά θα τον τρομάξουν περισσότερο από το πιο υψηλό χρηματικό πρόστιμο.

• Όσοι συλλαμβάνονται να πετάνε τα σκουπίδια τους στους δρόμους μπορούν να εργαστούν στην καθαριότητα του Δήμου στον οποίο ανήκουν. Σίγουρα ξέρουν να καθαρίζουν τα σπίτια τους και αν δεν ξέρουν, καλό θα τους κάνουμε αν μάθουν κάτι χρήσιμο. Δεν χρειάζεται να απουσιάσουν από τη δουλειά τους. Δύο τετράωρα σε ένα Σαββατοκύριακο αρκούν (ιδιαίτερα αν τους δουν και οι γείτονες).

• Το ίδιο όποιος ρυπαίνει με σπρέι. Αν και ομολογώ ότι μου αρέσουν πολλά street art graffiti, δεν θα ήταν λάθος αν υποχρεώναμε όσους βάφουν τους συρμούς των τρένων ή τους τοίχους των σχολείων να τους καθαρίζουν χωρίς καμία άλλη ποινή, αντί να ψάχνουμε τους γονείς τους και να τους εκφράζουμε τη συμπάθεια μας (ιδιαίτερα όσοι έχουμε παιδιά και ξέρουμε). Είναι μία ποινή που θα τη χαρούν και οι γονείς και θα βελτιώσει την αισθητική των πόλεών μας.

• Τα πρόστιμα για όσους κρεμάνε πανό ή κολλάνε αφίσες να επιβάλλονται σε όποιους διαφημίζονται παράνομα και όχι στις διαφημιστικές. Να γνωρίζουν ότι θα έχουν την υποχρέωση να αποξηλώσουν τα παράνομα πανό, τις αφίσες ή τα αυτοκόλλητα. Τότε είναι βέβαιο ότι θα φροντίσουν πού θα τοποθετηθούν τα προϊόντα ή οι φάτσες τους. Είναι εύκολο να βρεθεί ο διαφημιζόμενος, γιατί είτε κάτι πουλάει (συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού του), είτε κάποια εκδήλωση προβάλλει και κατά κανόνα έχει διεύθυνση που μπορείς να τον βρεις. Εντάξει, θα υπάρχουν και εξαιρέσεις, καθώς δεν μπορείς να βρεις τη «Θύρα τάδε» ή κάποιον που γράφει «Μετανοείτε αμαρτωλοί». Όμως αυτούς και να τους βρεις, ούτε μπορείς να επικοινωνήσεις στοιχειωδώς λογικά μαζί τους, ούτε διορθώνονται.

• Όποια εστιατόρια δεν θέλουν να εφαρμόζουν τον αντικαπνιστικό νόμο, να τους επιτρέπουμε να επιτρέπουν το κάπνισμα και να πληρώνουν περισσότερο φόρο (π.χ. ένα υψηλό ειδικό προπληρωμένο τέλος), αντί να τους επιβάλλονται πρόστιμα μη εφαρμογής.

Ο Μπερλουσκόνι πρόσφερε κοινωνική υπηρεσία σε γηροκομείο με δικαστική απόφαση. Ποιο χρηματικό πρόστιμο θα τον πείραζε περισσότερο;

Αν κάτι διαθέτουν οι Έλληνες είναι τεράστια προσαρμοστικότητα, όπως αποδεικνύεται, όταν ταξιδεύουν ή μεταναστεύουν στο εξωτερικό. Πάντα πίστευα ότι αν βρισκόταν ένας τρόπος να πληρώνει το κάθε νοικοκυριό δημοτικά τέλη ανάλογα με τα σκουπίδια που πετάει, η Ελλάδα θα ήταν πρωταθλήτρια στην ανακύκλωση απορριμμάτων. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτό το εθνικό χαρακτηριστικό με την καθιέρωση έξυπνων ποινών που θα αποφεύγουν οι Έλληνες.

Για όσους νόμους δεν τηρούνται

Όσοι νόμοι δεν τηρούνται, αυτομάτως να καταργούνται και τυπικά σαν νόμοι. Εκτός από άχρηστοι είναι και επικίνδυνοι, γιατί όσο διατηρούνται νόμοι χωρίς να εφαρμόζονται, αλλοιώνουν τη γενικότερη συμπεριφορά των πολιτών. Όταν δεν εφαρμόζεται ένας νόμος σε θέματα που θεωρούμε ελάσσονα, πολύ σύντομα αμφισβητείται και κάποιος άλλος νόμος για ένα μείζον πρόβλημα. Κατά συνέπεια, πρέπει να υπάρχει μία γρήγορη διαδικασία απόδειξης μη εφαρμογής ενός νόμου, που αυτόματα θα παύει και την τυπική ισχύ του. Αν για παράδειγμα αποδείξω ότι ο υπουργός Υγείας καπνίζει στο κυλικείο της Βουλής χωρίς συνέπειες, τότε ο αντικαπνιστικός νόμος θα καταργείται. Εκτός από έξυπνες ποινές, πρέπει να εφαρμόσουμε και έξυπνες διαδικασίες που θα μας υποχρεώσουν να σοβαρευτούμε.

Αντί να κάνουμε ένα νόμο για να τηρούνται οι νόμοι, ας κάνουμε ένα νόμο να καταργεί όσους δεν εφαρμόζονται.

* Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.