Οποιος έχει ηθικό πλεονέκτημα είναι επικίνδυνος

Τελικά είναι καλό να έχεις ηθικό πλεονέκτημα ή μήπως όχι;

Σε ένα εξαιρετικό επιστημονικό βιβλίο του οικονομολόγου Paul Dolan του LSE που πρόσφατα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά («Προσχεδιασμένη ευτυχία-Ανακαλύπτοντας την ευχαρίστηση και τον σκοπό στην καθημερινή ζωή», εκδόσεις Κάτοπτρο) δίνει μία πολύ καλή εξήγηση για το ηθικό πλεονέκτημα.

Αναφέρει ότι στην ψυχολογία υπάρχει μια έννοια που ονομάζεται ηθική αυτοαδειοδότηση (moral licensing).

Φανταστείτε τον εαυτό σας ως κάτοχο ενός τραπεζικού λογαριασμού ηθικής. Όταν το υπόλοιπο είναι πιστωτικό (θετικό), δίνετε στον εαυτό σας την άδεια να χρησιμοποιήσει λίγες από τις πιστωτικές μονάδες του. Αντιθέτως, όταν έχετε χρεωστικό τραπεζικό λογαριασμό ηθικής (αρνητικό υπόλοιπο), θα πρέπει να τον τροφοδοτήσετε με πιστωτικές μονάδες ηθικής κάθαρσης (moral cleansing).

Σε πειράματα που διεξήχθηκαν στις ΗΠΑ, τεκμηριώθηκε η ηθική αυτοαδειοδότηση με πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Οι εθελοντές που επέλεγαν (σε μία υποθετική κατάσταση πρόσληψης) έναν καταφανώς καλύτερο μαύρο υποψήφιο για μια θέση εργασίας αποκτούσαν με τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα να θεμελιώσουν ως μη ρατσιστική τη στάση τους, οπότε ήταν πολύ πιο πιθανόν να κάνουν μεροληπτικές επιλογές στην επόμενη, πιο δύσκολη απόφαση πρόσληψης.

Η θεωρία της ηθικής αυτοαδειοδότησης εξηγεί και τη ζημία που προκαλεί το ηθικό πλεονέκτημα. Αν η κυβέρνηση θεωρεί ότι έχει το ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς, τότε αισθάνεται ότι μπορεί να παρεκκλίνει από στοιχειώδεις δημοκρατικές αρχές καθώς μπορεί να χρησιμοποιήσει πιστωτικές μονάδες από το ηθικό της απόθεμα χωρίς άλλες συνέπειες ή αναγκαίες εξηγήσεις. Δικαιολογούνται και διορισμοί συγγενών και καθαιρέσεις χωρίς αξιολόγηση και πολλές άλλες παρεκκλίσεις.

Μήπως να αλλάξουμε κατεύθυνση στο ηθικό πλεονέκτημα;

Κάποιοι στη Νέα Δημοκρατία φαίνεται ότι ζήλεψαν την Αριστερά και εσχάτως διαφημίζουν ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης «αρχίζει να αποκτά το ηθικό πλεονέκτημα». Όμως τέτοια φαντασιακά πλεονεκτήματα δεν έχουν πρόσημο. Έχουν μόνο αναλώσιμη χρήση, όταν πρέπει να κάνεις το ανήθικο ή το παράνομο. Σε άλλες χώρες, η Αριστερά έχει το ηθικό μειονέκτημα, όπως το είχαν και οι αριστεροί-εθνικά μιάσματα μετά τον εμφύλιο στη χώρα μας.

Μετά από χιλιάδες ανθρωποθυσίες απλών ανθρώπων που πίστευαν σε κάποια ιδανικά, η άρχουσα ελίτ της μεταπολίτευσης αποδέχθηκε ενοχικά την ηθική ηγεμονία της Αριστεράς. Αυτή απέκτησε -μέχρι ενός σημείου και σε κάποιους τομείς- ένα σχετικό ιδεολογικό προβάδισμα στο οποίο εγκλωβίστηκε. Κάπως έτσι εθίστηκε στην τακτική της καταγγελίας και η άμυνα έγινε ο ρόλος ύπαρξης της Αριστεράς, η οποία αυτοευνουχίστηκε με απουσία παραγωγής πολιτικής. Μια κατάσταση βολική και ακίνδυνη για τα κόμματα που κυβερνούσαν για χρόνια τη χώρα. Μέχρι που η ειρωνεία της ιστορίας έφερε ένα μικρό, αυτοχαρακτηριζόμενο αριστερό κόμμα πρώτη φορά στην εξουσία και από τότε έχει χάσει τις βολές του.

Όσοι κάνουν επαγωγές του στυλ η αριστερά κυβερνά - η κυβέρνηση είναι ανίκανη - άρα η αριστερά είναι ανίκανη, ξεχνούν πολύ βολικά ότι η σημερινή κυβέρνηση είναι πολιτικά ερμαφρόδιτη καθώς σε αυτή συμμετέχουν με αγαστή συνεργασία ακροδεξιοί λαϊκιστές. Και αν προσπαθήσουμε να αποδείξουμε ότι η αριστερά κυβέρνησε και άλλες φορές (σαν ΕΑΜ/ΚΚΕ 1943-1949 και σαν ΠΑΣΟΚ από το 1981 και μετά για πάνω από 20 χρόνια), τότε με τον ίδιο συλλογισμό θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι και η δεξιά κυβέρνησε καταστρεπτικά περισσότερες φορές μέχρι και πρόσφατα, όπως για παράδειγμα την περίοδο 2004-2009, όταν η χώρα κάηκε (κυριολεκτικά και μεταφορικά) και άρα και η δεξιά είναι ανίκανη. Με ηθικομαχίες δεν πρόκειται να αποδείξουμε τίποτα χρήσιμο. Πρέπει να σταματήσουμε να κοιτάμε στο παρελθόν, εκτός αν θέλουμε να επιστρέψουμε σε αυτό.

Η ηθική δεν έχει πολιτικό πρόσημο

Όσο η κυβέρνηση ψάχνει να εξαργυρώσει ένα κούφιο ηθικό πλεονέκτημα, τόσο πιο επικίνδυνη θα γίνεται. Όποιος θέλει να αντλεί ηθικά πλεονεκτήματα από μία παρακαταθήκη αυτοθυσίας απο εκατόμβες αριστερών του παρελθόντος, έχει κοντό ηθικό ανάστημα και ψάχνει για τεχνητά βοηθήματα. Αντίστοιχα, όσοι προσπαθούν να στρέψουν δεξιά το ηθικό πλεονέκτημα έχουν το ίδιο ηθικό έλλειμμα μαζί με πολιτικά απωθημένα. Το «ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς» δεν χρειάζεται να αποδομηθεί γιατί απλώς δεν υπάρχει.

Οι ηθικές αρετές (όπως και τα ελαττώματα) ούτε κληρονομούνται από προγόνους, ούτε εξαγοράζονται, ούτε αποκτώνται από πολιτικές εντάξεις. Το τι έκαναν οι πρόγονοί σου δεν δικαιολογεί τίποτα. Θα πρέπει να δίνουμε τη δυνατότητα και στο παιδί του χειρότερου εγκληματία να μην κατηγορηθεί ποτέ για τον γονέα του. Θα ήταν μάλιστα υπέροχο, αν ένα τέτοιο τέκνο με βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό αναδεικνυόταν σε πρόεδρο ενός ανώτατου δικαστηρίου.

Προσωπικά θα είχα μεγαλύτερη εμπιστοσύνη να με δικάσει ένας τέτοιος άνθρωπος παρά κάποιος με κληρονομικό ηθικό πλεονέκτημα.

* Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.