Το 2016 φέρνει κρατικές χρεοκοπίες

Ο όρος «χρεοκοπία» είναι συχνά παρεξηγήσιμος, όταν αναφερόμαστε σε κυβερνητικό χρέος, αφού σχεδόν ποτέ δεν συνεπάγεται μια πλήρη και μόνιμη απόρριψη ολόκληρου του χρέους, σύμφωνα με την Carmen Reinhart, καθηγήτρια Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Συστήματος στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Αντίθετα, η αποτυχία μιας αποπληρωμής συνήθως παρακινεί μια συζήτηση για αναδιάρθρωση χρέους που μπορεί να περιλαμβάνει από παράταση της λήξης μέχρι περιόδους χάριτος.

Η καθηγήτρια εκτιμά πως, αν κοιτάξουμε τα πράγματα από ιστορική άποψη, είναι πιθανό να γίνουν πολλές τέτοιες συζητήσεις μέσα στο έτος που μόλις ξεκίνησε: Όπως πολλά στοιχεία της παγκόσμιας οικονομίας, η συσσώρευση χρέους και οι χρεοκοπίες τείνουν να λαμβάνουν χώρα σε κύκλους. Ο πιο πρόσφατος κύκλος χρεοκοπιών περιλαμβάνει τις κρίσεις χρέους στις αναδυόμενες αγορές κατά τις δεκαετίες του 1980 και 1990. Οι περισσότερες χώρες είχαν επιλύσει τα προβλήματά τους μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αλλά ένας σημαντικός αριθμός κρατών διατηρεί και σήμερα μεγάλο ύψος οφειλών.

Πολύ συχνά αυτά τα χρέη αγνοούνται, ιδιαίτερα όταν τα κράτη έρχονται αντιμέτωπα με αντίξοες συνθήκες που παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Τέτοιες είναι οι διακυμάνσεις στις τιμές των εμπορευμάτων και οι αλλαγές στα επιτόκια από τις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα. Ιδιαίτερα επικίνδυνα είναι τα σκαμπανεβάσματα στον κύκλο της διεθνούς ροής κεφαλαίων, με τις χρεοκοπίες να πολλαπλασιάζονται στο τέλος μιας «ρέντας» σε εισροή κεφαλαίων.

Η Reinhart εκτιμά ότι καθώς ξεκινά το 2016, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις σοβαρών «καταιγίδων» χρέους και χρεοκοπιών στον ορίζοντα. Η περίπτωση της Ουκρανίας είναι ιδιαίτερα επισφαλής, αν και οι παράγοντες που την προσδιορίζουν δεν επιτρέπουν την εξαγωγή περαιτέρω συμπερασμάτων.

Αντίθετα, η περίπτωση της Ελλάδας είναι αρκετά γνωστή. Η κυβέρνηση συνέχισε να συσσωρεύει χρέος μέχρι που το βάρος έπαψε να είναι βιώσιμο, ενώ όταν το πρόβλημα έγινε αισθητό, σταμάτησε να έρχεται νέα πίστωση καθιστώντας αδύνατη την εξυπηρέτηση του υπάρχοντος χρέους. Τελικά η Ελλάδα δεν κατάφερε τον Ιούλιο να προχωρήσει σε πληρωμή προς το ΔΝΤ, αλλά, και πάλι, αυτό που συνέβη δεν ήταν μια ολοκληρωτική χρεοκοπία, αλλά περισσότερο ένα βήμα προς μια νέα συμφωνία.

Μια ακόμη οικονομία που βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο είναι εκείνη του Πουέρτο Ρίκο, το οποίο χρειάζεται άμεσα μια ολοκληρωτική αναδιάρθρωση του κυβερνητικού του χρέους, ύψους 73 δισ. δολαρίων. Εδώ η καθηγήτρια σημειώνει ότι παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, οι πιστωτές ενδεχομένως υπερτιμούν τις πιθανές εξωτερικές επιπτώσεις της.

Κάποιοι από τους μεγαλύτερους κινδύνους αφορούν στις αναδυόμενες οικονομίες, οι οποίες υποφέρουν κυρίως από μια αλλαγή στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον. Κατά τη διάρκεια της έκρηξης υποδομής στην Κίνα, η χώρα εισήγαγε μεγάλους όγκους εμπορευμάτων πιέζοντας τις τιμές προς τα πάνω και βοηθώντας τους εξαγωγείς, οι οποίοι περιλάμβαναν και κάποιες αναδυόμενες οικονομίες όπως η Βραζιλία. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τα χαμηλά επιτόκια, είχαν οδηγήσει σε μια ακμάζουσα πορεία για τις αναδυόμενες οικονομίες.

Η παγκόσμια κρίση του 2008-2009 διέκοψε αλλά δεν εκτροχίασε αυτή τη ραγδαία ανάπτυξη και οι αναδυόμενες αγορές απόλαυσαν μια δεκαετία χωρίς κρίση μέχρι τις αρχές του 2013. Ωστόσο, η αύξηση των επιτοκίων από τη Fed σε συνδυασμό με την κινεζική επιβράδυνση και τη βουτιά στις τιμές του πετρελαίου και των εμπορευμάτων, έδωσε τέλος στη «ρέντα» στην εισροή κεφαλαίων. Τα νομίσματα έχουν πέσει απότομα αυξάνοντας το κόστος της εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους, τα έσοδα από τον δημόσιο τομέα και τις εξαγωγές έχουν πέσει και έχουν αφήσει περιθώριο για μεγάλα ελλείμματα. Η ανάπτυξη και η επένδυση έχουν επιβραδυνθεί.

Όπως εκτιμά η Reinhart, από ιστορική σκοπιά, οι αναδυόμενες οικονομίες φαίνεται πως κατευθύνονται προς μια μεγάλη κρίση. Μπορεί βέβαια να αποδειχθούν πιο ελαστικές από τις προκατόχους τους, αλλά αυτό δεν είναι σίγουρο.