Συντάξεις: Ο λογαριασμός στα χέρια του πολίτη

Το ασφαλιστικό, για το οποίο γίνεται πολύς ντόρος τελευταία και για την αλήθεια άλλη μια φορά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο θέμα. Και ακριβώς για τον λόγο αυτό οι λύσεις του δεν είναι απλές.

Πολλές κυβερνήσεις, ξεκινώντας από το 1992, δηλαδή εδώ και 25 περίπου χρόνια, επιχείρησαν παρεμβάσεις στο ασφαλιστικό, όπως όμως δυστυχώς διαπιστώνεται, χωρίς να βρουν τις λύσεις του. Αν τις είχαν βρει, το ασφαλιστικό σήμερα δεν θα ήταν το Νο1 θέμα τριβής μεταξύ κυβέρνησης και θεσμών.

Γιατί δεν βρήκαν τις λύσεις; Υπάρχουν πολλοί λόγοι, όμως οι κυριότεροι είναι οι εξής:

1. Αρνήθηκαν να παραδεχθούν ότι έχουν εξ ορισμού μακροπρόθεσμο χαρακτήρα και συνήθως αρκέστηκαν να παρεμβαίνουν βραχυπρόθεσμα, βλέποντας μόνο το ταμειακό έλλειμμα του συστήματος. Ως εκ τούτου, οι λύσεις που έβρισκαν ήταν η αύξηση των εισφορών και της χρηματοδότησης του κράτους -μέχρι να έρθει η τρόικα στα πράγματα-, ή η μείωση των παροχών, που έγινε απότομα και άδικα από τη στιγμή που τα οικονομικά του συστήματος συνδέθηκαν άμεσα με τα προγράμματα δημοσιονομικής εξυγίανσης και χρηματοδότησης της χώρας.

2. Αρνήθηκαν να αντιμετωπίσουν ολιστικά το ζήτημα πόρων στη διάρκεια της συνταξιοδότησης. Δηλαδή το πώς θα υπάρχουν επαρκείς πόροι για το διάστημα αυτό της ζωής του πολίτη και ενδιαφέρθηκαν μόνο για το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης. Αγνόησαν ότι θα έπρεπε το ίδιο το κράτος να πείσει τον πολίτη ότι για τη συνταξιοδότησή του δεν θα έπρεπε να τα περιμένει όλα από το ίδιο. Νοιάστηκαν δηλαδή μόνο για το ΕΝΑ Σύστημα και όχι για το πώς θα συνέδεαν αρμονικά αυτό με άλλες πηγές πόρων.

3. Έκλεισαν τα μάτια στις προβλέψεις των ειδικών ήδη από τη δεκαετία του '80, ότι τα δημογραφικά δεδομένα και οι εξελίξεις στην Ιατρική, προληπτική και θεραπευτική, θα ανέτρεπαν την πληθυσμιακή πυραμίδα και θα αλλοίωναν δραματικά τη δυνατότητα χρηματοδότησης μέσω του μοντέλου pay as you go. Τα Ταμεία Ασφάλισης, ακόμα και πριν το PSI, που όλοι σήμερα γνωρίζουν ότι ελάχιστα τα επηρέασε, διέθεταν πολύ χαμηλά αποθεματικά και σε καμία περίπτωση ικανά για να αντιμετωπίσουν τη δραματική μεταβολή ισορροπίας μεταξύ εργαζομένων και συνταξιούχων.

4. Χρησιμοποίησαν -όλες οι κυβερνήσεις ανεξαιρέτως- το Ασφαλιστικό ως μέσο άσκησης πολιτικής. Σε απόσταση από τις αντοχές που έδειχναν οι πλείστες μελέτες που έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου, αλλά και ως εργαλείο συνδιαλλαγής με τις ομάδες πολιτικής επιρροής και τους κρατικοδίαιτους συνδικαλιστές που θεωρούσαν το Ασφαλιστικό δικό τους προνόμιο. Κλασικό παράδειγμα η δυνατότητα προκλητικών πρόωρων συνταξιοδοτήσεων.

5. Η μεγάλη κρίση από το 2010 ήταν πραγματικά η χαριστική βολή όσον αφορά στις συνέπειες στο Ασφαλιστικό. Ανεργία και ύφεση μείωσαν τραγικά τις εισφορές και βεβαίως επέβαλαν και τη μείωση στις παροχές αφού ο ασφυκτικά ελεγχόμενος πια κρατικός προϋπολογισμός δεν μπορούσε να συνεχίσει να χρηματοδοτεί την ταμειακή τρύπα.

Και τώρα τι κάνουμε; Δεν αρκεί η εξιστόρηση και η απονομή των ευθυνών, χρειάζονται λύσεις:

Το ασφαλιστικό όπως το γνωρίζαμε, έχει τελειώσει. Η πλήρης εξάρτηση των εισοδημάτων συνταξιοδότησης από το κρατικό σύστημα, το σχήμα δηλαδή που μεγάλωσε γενιές και γενιές Ελλήνων, είναι μια εξίσωση που δεν λύνεται.

Οι συνεχείς περικοπές των συντάξεων τα τελευταία χρόνια, που έφτασαν ακόμα και το 50%, είναι δείγμα αυτής της αδυναμίας εξεύρεσης λύσης, με σταθερή την υπόθεση ότι για τη σύνταξη φροντίζει μόνο το κράτος μέσω των Ταμείων Ασφάλισης. Ήδη συζητείται ακόμα και κατάργηση των επικουρικών συντάξεων. Τα Ταμεία Κύριας Ασφάλισης προσανατολίζονται να περιοριστούν σε βασική σύνταξη 350-400 ευρώ μόνο, υποσχόμενα ανταποδοτικότητα από εκεί και πάνω, που όμως η αποτελεσματικότητά της είναι απολύτως αμφισβητούμενη λόγω της μη ύπαρξης ισχυρών αποθεματικών και της αδυναμίας να σχηματιστούν στα επόμενα 20-30 χρόνια.

Αν κανείς θέλει ειλικρινά να λύσει το πρόβλημα, πρέπει πρώτα να πιστέψει ότι το Ασφαλιστικό ζήτημα, η εξασφάλιση δηλαδή επαρκών πόρων για τη συνταξιοδότηση και το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης, δεν  ταυτίζονται. Όποιος σήμερα ισχυρίζεται -όπως τα τελευταία 30 χρόνια- ότι ταυτίζονται, είναι είτε ηλίθιος, είτε αφελής, είτε ιδεοληπτικά κολλημένος.

Για όσους είναι σήμερα συνταξιούχοι ή απέχουν μέχρι 15 χρόνια από τη σύνταξη και δεν έχουν φροντίσει με άλλους τρόπους να ενισχύσουν το εισόδημά τους στη συνταξιοδότηση, δυστυχώς είναι αργά. Το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης θα πρέπει να τους χρηματοδοτεί κατ' αποκλειστικότητα σχεδόν και δυστυχώς θα περιορίζει τις παροχές τους, ή θα επιβαρύνει τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας προκειμένου να διαθέτουν αξιοπρεπείς συντάξεις. Και επειδή πρόκειται για ένα τεράστιο κοινωνικό ζήτημα, δεν μπορεί παρά να στηρίζονται αυτοί οι άνθρωποι από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αύξηση εισφορών εργοδοτών και εργαζομένων, μόνο εθελοτυφλούντες για τις συνέπειές της θα μπορούσαν να επιβάλουν.

Για τους μικρότερους σε ηλικία, αυτούς που σήμερα αισθάνονται το υπερ-βάρος της αλληλεγγύης των γενεών, γνωρίζοντας ότι πρέπει να χρηματοδοτούν την προηγούμενη γενιά χωρίς να προσδοκούν και αυτοί το ίδιο από την επόμενη γενιά, ηλικίας σήμερα 35-55, η λύση δεν μπορεί να είναι άλλη από το να πιστέψουν ότι το κρατικό σύστημα μόνο ελάχιστη σύνταξη θα μπορέσει να τους προσφέρει και να αναζητήσουν συμπλήρωση από τη δική τους πρωτοβουλία. Που δεν μπορεί να είναι άλλη από τη συστηματική και μακροχρόνια αποταμίευση, με οποιονδήποτε τρόπο μπορούν. Και να ξεκινήσουν άμεσα. Δεν είναι εύκολο, γιατί τα τρέχοντα εισοδήματα είναι περιορισμένα, άλλος όμως τρόπος δεν υπάρχει.

Όσον τέλος αφορά στους πιο νέους ανθρώπους, αυτούς που ακόμα ούτε καν σκέφτονται τη συνταξιοδότηση και ο χρόνος είναι με το μέρος τους, ας εκτιμήσουν ότι από τα 100 ευρώ της δικής τους σύνταξης, όταν έρθει η ώρα, ένα ποσοστό της τάξης του 70%-80% θα είναι αποτέλεσμα της συμμετοχής τους είτε σε συλλογικές είτε σε ατομικές μορφές αποταμίευσης. Και αν μπορούν, ας αρχίσουν σιγά σιγά να το σκέφτονται.

Οι πολιτικοί εδώ και 25 χρόνια πανηγύριζαν κάθε φορά ότι η δική τους μεταρρύθμιση εξασφάλισε τη μακρά βιωσιμότητα του Συστήματος. Η βιωσιμότητα των πολιτών στη συνταξιοδότηση, όμως, είναι άλλος λογαριασμός.

*στέλεχος της αγοράς που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του