Ιστορική η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας… αν υλοποιηθεί

Η συμφωνία στην οποία κατέληξαν η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Τουρκία στις 29 Νοεμβρίου είναι ιστορική -με την προϋπόθεση πως δεν θα διαλυθεί.

Η ΕΕ υπονόησε την προοπτική η Τουρκία να συμμετέχει στην Ένωση, πρόσφερε στους πολίτες της την προοπτική μετακίνησης χωρίς βίζα σε όλο σχεδόν το μπλοκ και υποσχέθηκε στην κυβέρνηση πολλά μετρητά σε αντάλλαγμα της συμφωνίας της Άγκυρας να αναχαιτίσει τη ροή μεταναστών προς την Ευρώπη. Δεν φαίνεται πως όλο το πακέτο μπορεί να εφαρμοστεί -αλλά κάποια σημαντικά ζητήματα δείχνουν πιο κοντά στο να διευθετηθούν.

Εκ πρώτης όψεως, η συμφωνία φαίνεται πως θα έλυνε το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τώρα πολλές κυβερνήσεις της ΕΕ -το μεγάλο κύμα προσφύγων και οικονομικών μεταναστών από τη Συρία, το Αφγανιστάν και άλλες χώρες, οι περισσότεροι από τους οποίους εισέρχονται στο μπλοκ από την Τουρκία μέσω της Ελλάδας. Ταυτόχρονα δίνει στον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν μια τόνωση, σε μια στιγμή που έχει έρθει αντιμέτωπος με την έχθρα των άλλων γειτόνων του -της Συρίας, του Ιράν και ιδιαίτερα της Ρωσίας, αφού η Τουρκία κατέρριψε ένα από τα τζετ της την περασμένη εβδομάδα.

Υπό το πλέον αισιόδοξο σενάριο, η συμφωνία θα μπορούσε να σηματοδοτήσει τον επαναπροσανατολισμό της Τουρκίας προς την Ευρώπη και τις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας, έπειτα από μια περίοδο κατά την οποία είχε στραφεί προς τη Μέση Ανατολή και ο Ερντογάν γινόταν όλο και πιο απολυταρχικός.

Τα τελευταία χρόνια, η ελευθερία του Τύπου, η ελευθερία του συνέρχεσθαι και η ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος έχουν περικοπεί, σύμφωνα με έκθεση για την Τουρκία που εξέδωσε αυτό τον μήνα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η διαφθορά έχει εξαπλωθεί, όπως και η διάκριση κατά των γυναικών, των ομοφυλοφίλων και άλλων ομάδων, ανέφερε η έκθεση.

Το «καρότο» της συμμετοχής στην ΕΕ θα μπορούσε να είναι μια παρακίνηση ώστε η Τουρκία να εστιάσει σε αυτά τα προβλήματα. Αν το κάνει, αυτό θα ήταν καλό για την οικονομία της. Στο μεταξύ, μια σταθερή και δημοκρατική Τουρκία θα προφύλασσε την Ευρώπη από τη μετανάστευση, τον τζιχαντισμό και την αστάθεια στη Μέση Ανατολή.

Το απροσδόκητο εμπόδιο είναι πως ο μακροπρόθεσμος στόχος της Τουρκίας να μπει στην ΕΕ μπορεί να μην επιτευχθεί, ενώ η συμφωνία για άμεσες ωφέλειες σε αντάλλαγμα του ελέγχου της μετανάστευσης μπορεί να μην εφαρμοστεί.

Καθένα από τα 28 κράτη-μέλη έχουν δικαίωμα βέτο στην εισδοχή της Τουρκίας. Δεδομένης της ανόδου του δεξιού εθνικισμού, δείχνει αδύνατο να συμφωνήσουν όλοι να αποδεχτούν μια χώρα 78 εκατομμυρίων κατοίκων, κυρίως μουσουλμάνων. Το μόνο που συμφωνήθηκε στη Σύνοδο των Βρυξελλών ήταν τα ανοίξουν αρκετά από τα πολλά «κεφάλαια» μιας διαπραγμάτευσης που κρατά ήδη πάνω από μια δεκαετία.

Εν τω μεταξύ, δεν δείχνει καθόλου πιθανό ο Ερντογάν να κάνει τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που είναι απαραίτητες για να μπει η χώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση, καθώς αυτές θα μείωναν την εξουσία του ακριβώς τη στιγμή που προσπαθεί να την ενισχύσει. Παρότι εσχάτως η ΕΕ ήταν σιωπηλή στην κριτική της προς τον Τούρκο ηγέτη, πιθανότατα δεν θα εγκαταλείψει όλες τις αρχές της εντελώς.

Ετσι, όσον αφορά στην άμεση συμφωνία, η Τουρκία δείχνει απίθανο να πραγματοποιήσει όσα ζητά η ΕΕ για την ανακοπή του κύματος προσφύγων. Αν και οι χώρες της Ευρώπης περιμένουν μεγάλη πτώση στους αριθμούς, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας είπε μετά τη Σύνοδο ότι δεν μπορεί να εγγυηθεί καμία μείωση.

Θα υπάρξει πιθανότατα μεγάλος καβγάς για το τι συμφώνησε η Τουρκία -σε ό,τι αφορά στους όρους που θα κάνουν περισσότερο ελκυστική τη ζωή των Σύρων στην Τουρκία, τον πόλεμο κατά των διακινητών και την αστυνόμευση των θαλάσσιων συνόρων με την Ελλάδα. Αν και η συμφωνία προβλέπει ότι οι χώρες της ΕΕ θα μπορούν να στείλουν μετανάστες πίσω στην Τουρκία, αυτό δεν αφορά πρόσφυγες και αυτό σημαίνει ότι Σύροι και Αφγανοί που θα φτάσουν στην Ευρώπη θα μπορούν να μένουν εκεί. Μόνο οι οικονομικοί μετανάστες θα επιστρέφουν.

Η ΕΕ επίσης θα υποφέρει για να τηρήσει τη δική της πλευρά της συμφωνίας. Υπάρχει ήδη εσωτερική διαμάχη αναφορικά με το πού θα βρεθούν τα 3 δισ. ευρώ που θα δοθούν στην Τουρκία για να βοηθήσει τους πρόσφυγες που μένουν εκεί. Το ποσό αντιστοιχεί στο 40% όσων διέθεσε η Τουρκία.

Ακόμα πιο προβληματικό είναι το γεγονός ότι η Τουρκία θέλει περισσότερα χρήματα στο μέλλον. Τίποτα δεν συμφωνήθηκε πέρα από το ότι το βάρος θα μοιραστεί. Αν όμως η ΕΕ κληθεί να σηκώσει το 40% του βάρους, τότε ο λογαριασμός θα φτάσει πολύ ψηλά.

Η Γερμανία και άλλες χώρες προσπαθούν να φτιάξουν μια παράλληλη συμφωνία με την οποία θα αναλάβουν εκατοντάδες χιλιάδες νόμιμους πρόσφυγες που βρίσκονται στην Τουρκία, έτσι ώστε να μη ρισκάρουν τη ζωή τους στις θάλασσες. Δεν είναι όμως ξεκάθαρο κατά πόσο θα καταφέρουν να πείσουν τους πολίτες τους να συμφωνήσουν, ή το εάν η Τουρκία θα τιμήσει τη βασική συμφωνία, αν αυτές δεν το κάνουν.

Τέλος, οι πολίτες σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα αντιδράσουν στη χορήγηση από τον Οκτώβριο βίζας σε Τούρκους για ελεύθερη διακίνηση εντός της Σένγκεν, που περιλαμβάνει τις περισσότερες χώρες της ΕΕ αλλά όχι τη Βρετανία. Θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να «πουληθεί» αυτό στη Γαλλία, μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι.

Τα σημεία που θα είναι περισσότερο δύσκολο για τον Ερντογάν να κάνει παραχωρήσεις είναι η δικαιοσύνη και η δημοκρατία. Αυτά χρειάζονται για την είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ενωση, που είναι το μακροπρόθεσμο πλάνο. Η διόρθωση βραχυπρόθεσμων προβλημάτων όσον αφορά ερωτήματα για τη χρηματοδότηση ή τη βίζα μπορεί να είναι εφικτή.

Παρά τους λόγους που επιτρέπουν τον σκεπτικισμό, η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Τουρκία χρειάζονται ο ένας τον άλλο.