Η ρωσική οικονομία, οι προβλέψεις και το «δίκοπο μαχαίρι»

Η οικονομία της Ρωσίας έχει εισέλθει στη μεγαλύτερη ύφεση από το 2009, με την ετήσια συρρίκνωση του ΑΕΠ να φτάνει το 4,3%.

Βασικές αιτίες της ύφεσης είναι η μείωση των κρατικών εσόδων από τις εξαγωγές πρώτων υλών (κυρίως πετρελαίου) και οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη χώρα από τη Δύση λόγω της εισβολής στην Ουκρανία, οι οποίες μπλοκάρουν την πρόσβαση των ρωσικών επιχειρήσεων σε διεθνή κεφάλαια.

Γράφημα 1: Η Ρωσία βιώνει τη χειρότερη ύφεση από το 2009 (ρυθμός ετήσιας μεταβολής ΑΕΠ)

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ρωσίας

Η «βουτιά» που κατέγραψε το ρούβλι στα τέλη του προηγούμενου έτους και η εκτίναξη του πληθωρισμού έχουν ξυπνήσει αναμνήσεις από την οικονομική κατάρρευση της Ρωσίας το 1998. Η κεντρική τράπεζα της χώρας αναγκάστηκε να αυξήσει το επιτόκιο παρέμβασης, με στόχο τον περιορισμό των εκροών κεφαλαίου και την τιθάσευση του πληθωρισμού.

Όμως, η αύξηση του κόστους του χρήματος έχει δημιουργήσει ασφυκτικές πιστωτικές συνθήκες για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Ο υψηλός πληθωρισμός πιέζει το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών, ενώ η αύξηση των επιτοκίων έχει «παγώσει» την επενδυτική δραστηριότητα. Ο εκτροχιασμός των δημόσιων οικονομικών έχει οδηγήσει σε περιορισμό των κρατικών δαπανών, μειώνοντας περαιτέρω τη συνολική ζήτηση.

Γράφημα 2: Εκτίναξη του πληθωρισμού κοντά στο 16%

Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ρωσίας

Τις τελευταίες εβδομάδες, πάντως, παρατηρείται σταδιακή «ομαλοποίηση» στην αγορά συναλλάγματος και αποκλιμάκωση των επιτοκίων, ενώ θετικό είναι το γεγονός ότι το επίσημο ποσοστό ανεργίας στη Ρωσία παραμένει σε πολυετές χαμηλό κοντά στο 5%.

Γράφημα 3: Δολάριο ΗΠΑ/Ρωσικό ρούβλι. Το ρωσικο νόμισμα καταγράφει απώλειες της τάξης του 50% έναντι του USD, σε λιγότερο από 2 χρόνια

Πηγή: ETX Capital

Βασικό Σενάριο - Μακροπρόθεσμες προκλήσεις

Το σενάριο που θεωρούμε ότι συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες είναι ότι οι τιμές των εμπορευμάτων θα παραμείνουν κοντά στα πολυετή χαμηλά τους τους επόμενους μήνες. Η επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης της Κίνας, η προαναγγελία από τη Federal Reserve ότι θα αυξήσει τα βασικά επιτόκια δανεισμού στις ΗΠΑ, οι ασθενικές οικονομίες σε Ευρωζώνη και Ιαπωνία και η επιδείνωση των δημοσιονομικών σε Μέση Ανατολή και Λατινική Αμερική αναμένεται να πιέσουν τις τιμές των πρώτων υλών τουλάχιστον και το πρώτο εξάμηνο του 2016.

Ακόμη και αν υπάρξει κάποια -τεχνικής κυρίως μορφής- αναπήδηση των τιμών πετρελαίου, φυσικού αερίου, μετάλλων κ.λπ., δεν αναμένουμε ουσιαστική αντιστροφή την μακροπρόθεσμης πτωτικής τους τάσης. Με δεδομένη την υπερεξάρτηση της ρωσικής οικονομίας από τις εξαγωγές πρώτων υλών, καθώς και το γεγονός ότι η Μόσχα δεν μπορεί να «επιβάλει» αύξηση στις τιμές των εμπορευμάτων, που καθορίζονται από την προσφορά και τη ζήτηση στις διεθνείς αγορές, εκτιμούμε ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις σε οικονομικό, πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο και το επόμενο διάστημα.

Στο εσωτερικό της χώρας, τα υψηλά επιτόκια δανεισμού και η ελλιπής κεφαλαιοποίηση του εγχώριου τραπεζικού τομέα θα συνεχίσουν να πλήττουν την οικονομική δραστηριότητα. Δεν αποκλείεται σταδιακή χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής από την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας (στα πρότυπα των δυτικών οικονομιών), που βραχυπρόθεσμα θα τονώσει τη ζήτηση και τη χρηματιστηριακή αγορά, αλλά μεσοπρόθεσμα μπορεί να θέσει σε νέους κινδύνους την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας και την πραγματική αξία του χρήματος.

Στον αντίποδα, εφαρμογή σκληρών μέτρων λιτότητας από την κυβέρνηση θα βελτιώσει την εικόνα στις αγορές ομολόγων, αλλά θα επιτείνει τη φτωχοποίηση του πληθυσμού μέσω μείωσης των πραγματικών εισοδημάτων. (Το 15% του πληθυσμού της Ρωσίας ζει ήδη κάτω από το όριο της φτώχιας, δηλαδή περίπου 22 εκατομμύρια πολίτες).

Είναι σαφές ότι οι επόμενες αποφάσεις δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής θα έχουν τεράστιες επιπτώσεις για το μέλλον της Ρωσίας. Μακρά αδυναμία ανάκαμψης δεν αποκλείεται να προκαλέσει σημαντική εσωτερική πολιτική κρίση, που θα συνοδεύεται από έναν φαύλο κύκλο ενίσχυσης των μέτρων καταστολής, τρομοκρατία, σύγκρουση της κυβέρνησης με την οικονομική «ολιγαρχία» της χώρας και μεταναστευτικές πιέσεις.

Σε διεθνές επίπεδο, εκτιμούμε ότι δεν θα υπάρξει σύντομα άρση των κυρώσεων της Δύσης προς τη Ρωσία, γεγονός που θα συνεχίσει να περιορίζει την πρόσβαση των ρωσικών επιχειρήσεων στις διεθνείς χρηματαγορές, αλλά και τη δυνατότητα των ξένων να επενδύσουν στη χώρα. Η μείωση των εξαγωγών προς σημαντικούς εταίρους, όπως η Κίνα, ήδη κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την υποχώρηση του εμπορικού πλεονάσματος.

Εκτιμούμε ότι το «κοκτέιλ» που περιλαμβάνει την επιδείνωση των δημοσιονομικών, το υψηλό νομισματικό ρίσκο, τα υψηλά επιτόκια δανεισμού, τις στρεβλώσεις στο εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα και τις διεθνείς οικονομικές κυρώσεις θα συνεχίσει να περιορίζει τη διάθεση των ντόπιων και ξένων επενδυτών να τοποθετηθούν με άμεσες και έμμεσες επενδύσεις στη Ρωσία. Το ρωσικό χρηματιστήριο πιθανότατα θα παραμείνει στο «περιθώριο» του διεθνούς επενδυτικού περιβάλλοντος, τη στιγμή μάλιστα που άλλες αναπτυσσόμενες αγορές προσφέρουν μεγαλύτερα συγκριτικά πλεονεκτήματα, όπως μεγαλύτερη διαφάνεια, «βάθος», διαφοροποίηση κ.λπ.

Γράφημα 4: «Βουτιά» για το ETF της ρωσικής χρηματιστηριακής αγοράς (RSX)

Πηγή: ETX Capital

Με βάση τα παραπάνω, δεν προβλέπουμε σημαντική βελτίωση στα οικονομικά μεγέθη της Ρωσίας το επόμενο διάστημα.

Η κεντρική τράπεζα και το υπουργείο Οικονομικών της χώρας θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις για όσο τουλάχιστον οι διεθνείς τιμές των εμπορευμάτων δεν τείνουν «χείρα βοηθείας» και παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα.

Η υψηλή πιθανότητα να συνεχιστεί η οικονομική κρίση στη Ρωσία έχει επιπτώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Η μειωμένη εσωτερική κατανάλωση έχει πλήξει τις εισαγωγές ξένων προϊόντων στη Ρωσία, ενώ οι αυξημένες πολιτικές πιέσεις και η μειωμένη κερδοφορία θα περιορίσουν τις επενδύσεις των ρωσικών ομίλων στο εξωτερικό. Η εμπλοκή της Μόσχας στο συριακό μέτωπο και στην Ουκρανία αυξάνει τη γεωπολιτική αστάθεια και έχει αρνητικό αντίκτυπο στο διεθνές επενδυτικό περιβάλλον και στις διπλωματικές σχέσεις.

Πάντως, παρά τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, η Ρωσία παραμένει ένα από τα ισχυρότερα κράτη στον πλανήτη όχι μόνο για γεωστρατηγικούς λόγους, αλλά και εξαιτίας της αφθονίας της σε πρώτες ύλες και φυσικούς πόρους. Η χώρα είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου, φυσικού αερίου, σιδήρου, άνθρακα, πολύτιμων λίθων και μετάλλων (χρυσός, ασήμι, πλατίνα κ.ά.) στον κόσμο και διαθέτει τεράστιες δυνατότητες παραγωγής ενέργειας.

Το δημόσιο χρέος της Ρωσίας είναι ιδιαίτερα χαμηλό (18% του ΑΕΠ), ενώ σχετικά χαμηλό είναι και το ιδιωτικό εξωτερικό χρέος. Επίσης, παρά την πτώση τους σε χαμηλό 6 ετών, τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας παραμένουν σε υψηλά επίπεδα (370 δισ. δολάρια), τα οποία η κεντρική τράπεζα μπορεί να αξιοποιήσει για τη στήριξη του εθνικού νομίσματος.

Γράφημα 5: «Άλμα» στις αποδόσεις του ρωσικού δεκαετούς κρατικού ομολόγου (μείωση των τιμών), παρά την πρόσφατη αποκλιμάκωση

Πηγή: ΥΠΟΙΚ Ρωσίας

Ανάγκη για μεταρρυθμίσεις

Με βάση τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι η υπερεξάρτηση της Ρωσίας από τις τιμές των εμπορευμάτων είναι «δίκοπο μαχαίρι». Η τρέχουσα πτώση των τιμών τους μειώνει τα κρατικά έσοδα και δημιουργεί δημοσιονομικά ελλείμματα, με αποτέλεσμα να «ψαλιδίζονται» κρατικές δαπάνες και να πλήττεται η συνολική ζήτηση. Ο ίδιος ο Πούτιν αναγνώρισε πρόσφατα την ανάγκη να απεξαρτηθεί ο κρατικός προϋπολογισμός της χώρας από τις τιμές του πετρελαίου.

Η τρέχουσα μακροοικονομική συγκυρία, με επίκεντρο τον καθοδικό «κύκλο» στις τιμές των εμπορευμάτων και τις καθοδικές αναθεωρήσεις των προβλέψεων για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας, κάνει και πάλι επίκαιρη την ανάγκη για πραγματοποίηση στη Ρωσία διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες θα αντιμετωπίσουν τις εγγενείς αδυναμίες του οικονομικού και πολιτικού της συστήματος και θα ενισχύσουν το αξιόχρεο.

Απαιτείται εκσυγχρονισμός των μεθόδων παραγωγής και του τραπεζικού συστήματος, με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και τη μείωση των ελλείψεων σε καταναλωτικά αγαθά. Η ανάπτυξη της ρωσικής οικονομίας συνδέεται άμεσα με την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, η οποία απαιτεί μεγαλύτερη διαφάνεια, εκδημοκρατισμό, μείωση της γραφειοκρατίας και της διαφθοράς, προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και μεγαλύτερη προσέγγιση με τους διπλωματικούς εταίρους.

*Ο Πέτρος Στεριώτης είναι οικονομολόγος (MSc), με πιστοποιήσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς στην Παροχή Επενδυτικών Συμβουλών και τη Διαχείριση Χαρτοφυλακίου Πελατών. Αρθρογραφεί καθημερινά για τις παγκόσμιες αγορές μετοχών και forex στην ιστοσελίδα www.globaltrader.gr (e-mail: [email protected]).