Η νέα αρχιτεκτονική των αγορών και η δύναμη του πλήθους

Σταθερή και διαρκής ανάπτυξη για όλους και με τη συμβολή όλων. Ισορροπημένη χρηματοδότηση επιχειρήσεων από πολλές πηγές και προς περισσότερους αποδέκτες. Χρηματοοικονομικό οικοσύστημα προς όφελος των πάντων.
Οι πόροι κατανέμονται από αυτούς που τους παράγουν και τα αποτελέσματα διαχέονται σε αυτούς που τα δημιουργούν.

Οι πολλοί γνωρίζουν καλύτερα. Η γνώση δεν εγκλωβίζεται, μόνο αξιοποιείται.

Οι διεθνείς τάσεις είναι το πλαίσιο, οι μεγάλες προκλήσεις της εποχής αποτελούν τον στόχο, δύναμη η γνώση και η εμπειρία, όχημα η τεχνολογία.

Η αγορά κεφαλαίου με νέα αρχιτεκτονική να αποτελέσει το εργαλείο για την ανάκαμψη και ανάπτυξη της οικονομίας και την ευημερία της κοινωνίας.

Η κατανομή των πόρων ως κεντρικό ζητούμενο

Σήμερα είναι πλέον ευρύτερα αποδεκτό ότι η αλληλουχία αιτίας και αποτελέσματος έχει ως εξής: τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα (που δημιουργούν τα δημόσια χρέη) είναι αποτέλεσμα ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (εισάγουμε περισσότερα από όσα εξάγουμε) και αυτό με τη σειρά του εδράζεται στη μειωμένη ανταγωνιστικότητα (παράγονται κάποια προϊόντα και υπηρεσίες τα οποία όμως έχουν περιορισμένη διείσδυση στις αγορές). Βασική αιτία για τη μειωμένη ανταγωνιστικότητα είναι το θεσμικό έλλειμμα και η κλειστή οικονομία.

Επίσης, η παρούσα συγκυρία δεν είναι αποτέλεσμα μειωμένων πόρων που διατέθηκαν για ρευστότητα, ανάπτυξη και επενδύσεις όλα τα προηγούμενα χρόνια. Μάλιστα, οι τοπικά διαθέσιμοι πόροι ενισχύθηκαν από την τραπεζική επέκταση, τον δημόσιο δανεισμό αλλά και τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Ορισμένοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι όσο εύκολο και φτηνό ήταν το διαθέσιμο χρήμα, τόσο μειώθηκαν τα αντανακλαστικά του συστήματος για ορθολογική τοποθέτηση των διαθέσιμων πόρων.

Κατά συνέπεια, κεντρικό ζήτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι με ποιο τρόπο οι διαθέσιμοι πόροι θα πρέπει να κατευθύνονται στην οικονομία και στις επιχειρήσεις;

Κατά το παρελθόν αυτό επιτελούνταν από την κεντρική εξουσία μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (πόροι φορολογουμένων) και των επιδοτήσεων (κυρίως από ΕΕ). Έως πρόσφατα αυτό ήταν έργο των τραπεζών - διοχέτευση καταθέσεων μέσω δανείων.

Σήμερα, λόγω περιορισμών, οι δύο αυτές μέθοδοι δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Θα επιχειρήσουμε την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους αλλά κυρίως θα αναζητήσουμε μια εναλλακτική μέθοδο.

Σε αναζήτηση της σοφίας

Για να απαντηθεί το ερώτημα «πόσες καραμέλες περιέχει το διπλανό βάζο;» υπάρχουν τουλάχιστον δύο προσεγγίσεις. Αυτή των θετικών επιστημών, όπου θα επιχειρηθεί η εκτίμηση μέσω υπολογισμών όγκων, εμβαδών, βαρών κ.λπ. Και αυτή, που όμως φαίνεται αρκετά παράδοξη, του να ερωτηθεί ένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων για την εκτίμησή του.

Για την εφαρμογή της μεθόδου πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις: κάθε άτομο έχει τη δική του προσωπική γνώμη ώστε να επιλύσει με διαφορετικό τρόπο το πρόβλημα, η απάντηση του καθενός είναι ανεξάρτητη και δεν καθορίζεται από τις γνώμες των άλλων, υπάρχουν πολλές πηγές πληροφοριών και δεν υπάρχει καθοδήγηση. Για την ποσοτικοποίηση της απάντησης του πλήθους χρησιμοποιείται ο μέσος όρος των επιμέρους απαντήσεων.

Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό!!! Ατομικά ο κάθε συμμετέχων δίνει τις δικές του προβλέψεις-εικασίες για τις καραμέλες στο βάζο. Ενώ ελάχιστοι έχουν πλησιάσει τον πραγματικό αριθμό, ο μέσος όρος των απαντήσεων δίνει 99,9% ακρίβεια.

Η ακρίβεια της ομάδας είναι πολύ μεγαλύτερη και πολύ πιο εντυπωσιακή από αυτή των μεμονωμένων ατόμων. Φαίνεται πως υπάρχει κάτι σαν «σοφία του πλήθους» (*) & (**). Πως στα σύνθετα προβλήματα είναι σοφότερο να απευθύνεται κανείς στα μεγάλα πλήθη παρά σε λίγους ειδικούς. Πως οι μεγάλες ομάδες ανθρώπων συνήθως αποφασίζουν «σοφά».

Συνήθως όμως, γιατί μπορεί οι αναγκαίες προϋποθέσεις να μην πληρούνται επαρκώς. Για παράδειγμα, αν κάποιοι κάνουν τις εκτιμήσεις τους ενώ γνωρίζουν τις απαντήσεις των προηγούμενων, τότε με το που ένας κρίσιμος αριθμός ατόμων οδηγηθεί σε μια απόφαση, οι υπόλοιποι απλώς ακολουθούν, σκεπτόμενοι ότι δεν είναι δυνατόν όλοι οι άλλοι να κάνουν λάθος.

Άρα η καθιερωμένη λογική για αποφάσεις από τους «ειδικούς του κέντρου» μήπως πρέπει να αναθεωρηθεί; Μήπως τελικά οι πολλοί, όταν ψηφίζουν ελεύθερα, έχουν τελικά δίκιο και προσεγγίζουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την αλήθεια; Μήπως αυτό είναι και πιο δίκαιο -γιατί αυτοί που παράγουν τον πλούτο πρέπει να έχουν και την εξουσία να αποφασίσουν για τη διαχείριση και κατανομή του;

Το ζήτημα της γνώσης

Ακόμα και αυτή η μέθοδος που κάνει χρήση της «σοφίας του πλήθους», ως ένα ανθρώπινο δημιούργημα, είναι ατελής. Εμπερικλείει προτιμήσεις και αποφάσεις πολλών, που λειτουργούν ορθολογικά αλλά και αλλάζουν γνώμη στιγμιαία και παρορμητικά, που σφάλλουν, που πανικοβάλλονται, που ψηφίζουν χωρίς να αιτιολογούν τις αποφάσεις τους.

Εκ της φύσης της η γνώση είναι ατελής, κατακερματισμένη και διάσπαρτη κατά τρόπο που καθιστά αδύνατη τη συγκέντρωσή της σε ένα μοναδικό κέντρο λήψης απόφασης.

Και αν αυτή είναι η φύση της γνώσης, τότε η «κατάκτησή» της δεν μπορεί να γίνει μέσω στατικών μοντέλων γενικής ισορροπίας που απαιτούν αντικειμενικότητα από τα υποκείμενα, όμοια πρόσβαση στην κατακερματισμένη γνώση και πρόβλεψη για τη συμπεριφορά πολύπλοκων συστημάτων που μεταβάλλονται διαρκώς.

Δεν μπορεί η διάσπαρτη γνώση να συγκεντρωθεί στο κέντρο με διαταγές. Μόνο με γοητεία μπορεί να γίνει άντληση γνώσης. Η γνώση δεν είναι πληροφορία, που αποθηκεύεται και επεξεργάζεται, είναι το κάτι παραπάνω, που αποτελεί τη βάση της δημιουργικότητας που όμως αυτή δεν σχεδιάζεται, μόνο εμπνέεται.

Και αν αυτή είναι η φύση της γνώσης, ποιο είναι το κατάλληλο μοντέλο για την αξιοποίησή της στο ζήτημα της κατανομής των διαθέσιμων πόρων;

Αφού κάθε οικονομικός παράγοντας γνωρίζει μόνο ένα μικρό κομμάτι αυτών που γνωρίζει το σύνολο, τότε μήπως το αποκεντρωμένο μοντέλο αποτελεί τη μόνη απάντηση για την αξιοποίηση της διάσπαρτης γνώσης; Πρακτικά όμως, πώς μπορεί να γίνει η αξιοποίηση της υπάρχουσας γνώσης αλλά και ο συντονισμός της δράσης των συμμετεχόντων;

Ως τόπος συγκέντρωσης προτείνεται η αγορά, όπου οι αγοραστές συναντώνται με τους πωλητές, ο δε μηχανισμός που συντονίζει τη δράση τους είναι ο μηχανισμός αποκάλυψης τιμής. Οι τιμές στέλνουν μηνύματα, θετικά ή αρνητικά για την πορεία των πραγμάτων και τις επιλογές μας. Οι τιμές εκφράζουν τη συναίνεση των πολλών -και όσο πιο πολλοί συμμετέχουν (ρευστότητα αγοράς), τόσο «ορθότερη» απόφαση λαμβάνεται. Και αυτός ο μηχανισμός αποτελεί την πιο αποτελεσματική προσέγγιση στον ατελή τούτο κόσμο.

Η πρόταση της αγοράς

Οι πολίτες στη δημοκρατία αποφασίζουν με την ψήφο τους. Και οι επενδυτές έχουν ψήφο, τα κεφάλαιά τους. H κατεύθυνση της ψήφου -των επενδύσεων δηλαδή- είναι προς τις αποδοτικότερες και με τις καλύτερες προοπτικές εταιρίες.

Τα τελευταία χρόνια συντελείται μια κοινωνική αλλαγή που μετατοπίζει την κοινωνία και την επιχειρηματική πρακτική από την απομόνωση της εποχής της βιομηχανικής επανάστασης, στη συλλογικότητα και τη συνεργασία.
Επίσης έχει αναγνωριστεί η σημασία και η αξία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (MME) για την ανάπτυξη, την απασχόληση και τη δημιουργία.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις (διαδίκτυο, κοινωνικά δίκτυα, ευκολία μεταφοράς κεφαλαίων) επιτρέπουν τη με χαμηλό κόστος επικοινωνία και αλληλεπίδραση όλων των συμμετεχόντων του οικοσυστήματος (εκδότες, επενδυτές, αναλυτές, παρόχους πληροφορίας & τεχνολογίας κ.λπ.).

Επιπλέον έχει αναδειχθεί η απαίτηση για την εγκαθίδρυση μιας αδιαμεσολάβητης σχέσης ανάμεσα στην εταιρία (ελλειμματική οικονομική μονάδα που έχει ανάγκη από κεφάλαια -το sell side) και τον επενδυτή (πλεονασματική οικονομική μονάδα -που θέλει να επενδύσει-, το buy side). Αυτό συμβαίνει τόσο λόγω της συγκυρίας (ανάγκη απομόχλευσης) όσο και ως γενική τάση ανάδειξης της αμεσότητας στο διεθνές οικονομικό σύστημα -όταν τα ενδιάμεσα στάδια δεν προσθέτουν αξία.

Τα τελευταία χρόνια τα χρηματιστήρια και οι αγορές κεφαλαίου είχαν ρίξει το βάρος τους σχεδόν αποκλειστικά στη δευτερογενή αγορά και την εξυπηρέτηση των αναγκών των συναλλαγών. Η σημασία της πρωτογενούς αγοράς -άντληση κεφαλαίων- είχε υποχωρήσει σε σημασία. Αυτή η ετεροβαρής προσέγγιση άλλαξε και τώρα δίνεται βάρος και στην άντληση κεφαλαίων.

Όπως οι τεχνολογικές εξελίξεις μετασχημάτισαν τη δευτερογενή αγορά, έτσι και οι τρέχουσες τάσεις θα συμβάλουν στην ανάπτυξη της διαδικασίας εξεύρεσης κεφαλαίων και κατανομής τους από όλο το φάσμα των πολιτών-επενδυτών. Και μάλιστα με έναν τρόπο βιώσιμο. Με ευκολία συμμετοχής των μικρών επενδυτών αλλά και αποτελεσματικής τους προστασίας -μέσω της διάδοσης των πληροφοριών, δεδομένων και απόψεων για την εταιρία.

Για ένα ασφαλές, σταθερό αλλά και αποδοτικό περιβάλλον απαιτούνται και τα «λίγα από τους πολλούς» αλλά και τα «πολλά από τους λίγους».

Κόστος αντιπροσώπευσης

Μια ενδιαφέρουσα αντιστοιχία:

• Η άμεση δημοκρατία παραπέμπει στην αδιαμεσολάβητη σχέση επενδυτή - εταιρίας

• Η έμμεση δημοκρατία προσομοιάζει με τις επενδύσεις μέσω των ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών φορέων (δημόσιες επενδύσεις μέσω φόρων και παροχή δανείων μέσω καταθέσεων)

• Η δε ψήφος της δημοκρατίας «αποτελεί» τις προς επένδυση αποταμιεύσεις.

Στην άμεση δημοκρατία οι πολίτες αποφασίζουν οι ίδιοι, στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία εμπιστεύονται τα συμφέροντά τους σε άτομα που εξειδικεύονται σ' αυτό τον ρόλο: στον ρόλο των αντιπροσώπων των ψηφοφόρων.

Η εκπροσώπηση των συμφερόντων των ψηφοφόρων από τους πολιτικούς ενέχει ζητήματα ποιότητας αντιπροσώπευσης -είναι το γνωστό «πρόβλημα της αντιπροσώπευσης» (principal - agent problem).

Αντίστοιχα ζητήματα υπάρχουν και στην κατανομή των πλεονασμάτων των επενδυτών. Η διαμεσολάβηση πάντοτε έχει κόστος. Οι ενδιάμεσοι έχουν την τάση να διογκώνονται για να καλύψουν όλο τον διαθέσιμο χώρο και να απορροφήσουν μεγάλο μέρος των πόρων που διακινούνται, βασικό τους δε μέλημα, η αυτοσυντήρηση. Και όσο περισσότερα ενδιάμεσα στάδια εμφανίζονται, τόσο μεγαλύτερο το κόστος. Και βέβαια αν τα ενδιάμεσα στάδια προσθέτουν αξία στους συμμετέχοντες της διαδικασίας είναι θεμιτό, αν αυτή η «διαμεσολάβηση» είναι αποτέλεσμα κανονιστικής ρύθμισης (χωρίς τη συναίνεση των «ωφελούμενων»), τότε απλά προσθέτει όχληση και κόστος χωρίς ανταπόδοση.

Η άμεση επαφή επενδυτών (που διαθέτουν τους πόρους) και εταιριών (που αναζητούν πόρους) μέσω της αγοράς απαιτεί τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος επαρκούς πληροφόρησης, ελευθερίας επιλογής, με ευκολία και ασφάλεια. Τότε αυτή η σχέση αμεσότητας, με μειωμένο κόστος αντιπροσώπευσης, μπορεί να προσδώσει πλεονεκτήματα και να αυξήσει την αποδοτικότητα και στα δύο μέρη.

Διεθνείς τάσεις

Πώς εντάσσονται όλα τα προηγούμενα στο διεθνές περιβάλλον; Ποιες είναι οι σχετικές τάσεις και κατευθύνσεις ; πώς τοποθετούνται οι διεθνείς ηγέτες επί των θεμάτων αυτών;

Το κέντρο βάρος μετατοπίζεται από το κέντρο στην περιφέρεια. Αυτό δίνει ευκαιρίες στα άτομα να αυτενεργήσουν, να δημιουργήσουν πλούτο και ευημερία στην κοινωνία. Έτσι ενισχύεται η κοινωνία των πολιτών και περιορίζεται ο ρόλος της κεντρικής εξουσίας.

Όλοι είναι συνδεδεμένοι, κανείς δεν μπορεί να ενεργεί μονομερώς, κανείς δεν είναι πλέον τόσο ισχυρός.
Καλύτερη και πιο αποτελεσματική είναι η κρατική εποπτεία, όταν οι δραστηριότητες που εποπτεύει δεν του ανήκουν.

Ο έλεγχος είναι αποτελεσματικότερος από τον αυτοέλεγχο. Για μια αποτελεσματική ισορροπία των εξουσιών θα πρέπει «άλλος να παράγει και άλλος να ελέγχει».

Διεθνής συνεργασία, επιβεβαίωση του ρόλου της αγοράς στην κατανομή των πόρων, η αποδοχή του παράδοξου περί της αποτελεσματικότητας του «αόρατου χεριού», «περισσότερη Ευρώπη» και συνεχείς αλλαγές και μεταρρυθμίσεις είναι τα μηνύματα διεθνών ηγετών.

Ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ σε συνέντευξή του στη Wall Street Journal (WSJ) στις 22-09-2015, επισημαίνει: «The global governance system is built and shared by the world, not monopolized by a single country».

Επιπλέον, προς επίρρωση των όσων αναφέρονται στο παρόν άρθρο αποτελεί η αναφορά του: «An important goal for China's current economic reform is to enable the market to play the decisive role in resource allocation and make the government better play its role. That means we need to make good use of both the invisible hand and the visible hand».

«Όλη αυτή η εμπειρία δείχνει ότι η Ένωσή μας παραμένει ατελής και, αν μου επιτρέπετε να δανειστώ μια φράση από το σύνταγμα των ΗΠΑ, πρέπει να γίνει "τελειότερη"». Μάριο Ντράγκι, συνέντευξη στην Καθημερινή της Κυριακής της 11-10-2015.

«Unfinished piece of business» είχε αποκαλέσει πέρυσι τις μεταρρυθμίσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα σε συνέντευξή του στη Market place στις 2-07-2014. Και στην άλλη άκρη για μεταρρυθμίσεις μιλούν: «In 2014, we advanced reform in various areas in a fast yet steady manner, and 80 major reform tasks were basically completed, Σι Τζινπίνγκ στη WSJ όπως παραπάνω.

Για μια νέα αρχιτεκτονική στον χώρο

Απαιτείται η επιστροφή σε ένα ισορροπημένο μοντέλο χρηματοδότησης με τη συμμετοχή όλων των μελών του χρηματοοικονομικού οικοσυστήματος. Η αύξηση κεφαλαίου, η έκδοση ομολόγων και ο τραπεζικός δανεισμός μπορούν σε συνδυασμό να δώσουν την επιθυμητή κεφαλαιακή δομή στις επιχειρήσεις που αναζητούν χρηματοδότηση των αναπτυξιακών τους πλάνων.

Απαιτείται μια κατασκευή με περισσότερους πυλώνες στήριξης -γιατί μόνο έτσι θα είναι σταθερή και ασφαλής. Οι συμμετέχοντες με δεσπόζουσα θέση μειώνουν την αποτελεσματική και συμφέρουσα -για τους πολλούς- λειτουργία ενός συστήματος – για αυτό απαιτείται η ισορροπημένη συμμετοχή όλων.

Η ανατοποθέτηση της αγοράς στο επίκεντρο της οικονομικής και επενδυτικής ζωής με τη νέα της αρχιτεκτονική θα προσφέρει περισσότερες λύσεις και εργαλεία χρηματοδότησης για τις επιχειρήσεις, περισσότερες επενδυτικές επιλογές για τους επενδυτές, σε ένα ασφαλές, σταθερό και εύκολο περιβάλλον που να εμπνέει εμπιστοσύνη και για τους δύο, για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας για όλους.

Ο κ. Παντελής Λάμπρου είναι Διευθυντής Στρατηγικής Επικοινωνίας & Ανάλυσης Αγορών στον όμιλο Χρηματιστηρίου Αθηνών

Αναφορές

(*) Στο Videoman έχει αναρτηθεί (http://www.videoman.gr/50619) ένα απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ "Τhe Cοde" του ΒΒC, που μας εξηγεί αυτό το πραγματικά εκπληκτικό φαινόμενο.

(**) The Wisdom of Crowds (from Wikipedia, the free encyclopedia). The Wisdom of Crowds: Why the Many Are Smarter Than the Few and How Collective Wisdom Shapes Business, Economies, Societies and Nations, published in 2004, is a book written by James Surowiecki about the aggregation of information in groups, resulting in decisions that, he argues, are often better than could have been made by any single member of the group.