Βιολογία, το νέο... Ελντοράντο της οικονομίας

Με τον δρα Άρη Πατρινό, ομογενή Έλληνα γενετιστή που έγινε διεθνώς γνωστός πριν 15 χρόνια περίπου με τις έρευνές του στον τομέα του ανθρώπινου μικροβιακού γονιδιώματος, γνωριστήκαμε κάπου στο 2002, σε δημόσια εκδήλωση.

Και, αν θυμάμαι καλά, ανταλλάξαμε κάποιες απόψεις για τον ρόλο της βιολογίας στην οικονομία του μέλλοντος και ενδεχομένως στις κοινωνίες που όλο και περισσότερο θα διέπονται από τις γνώσεις και την εξέλιξή τους.

Τότε, ο δρ. Άρης Πατρινός μού είχε μιλήσει για τις εργασίες του στη συνθετική βιολογία και για την έρευνά του αναφορικά με τη δημιουργία βακτηριδιακών κυττάρων που θα είναι συνθετικά, ανοίγοντας την πόρτα σε εφαρμογές τεχνητής ζωής.

Σήμερα, οι τότε προβλέψεις του Έλληνα επιστήμονα επαληθεύονται, με τη βιολογία και τα συνθετικά γονιδιώματα να αποτελούν την αφετηρία για μία απίστευτη επιστημονική επανάσταση.

Στις προοπτικές αυτής της επανάστασης, μεταξύ άλλων, αναφέρθηκαν σημαντικοί καθηγητές και οικονομολόγοι, οι οποίοι πήραν μέρος σε μία οικονομικο-επιστημονική συνάντηση που διοργάνωσε μία ειδική μελλοντολογική μονάδα του βρετανικού περιοδικού Εκόνομιστ, με αντικείμενο τον κόσμο του 2050 και την τότε πραγματικότητά του. Μία πραγματικότητα στην οποία η βιολογία θα παίζει κυρίαρχο οικονομικό και κοινωνικό ρόλο και που θα οδηγήσει, μέσα από την ανάπτυξη μικροβιακών κυττάρων, και σε νέους τρόπους θεραπείας των ασθενειών.

«Από επιστημονικής πλευράς το μέλλον ανήκει στη βιολογία», τόνισαν οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στη συζήτηση. Η πρόβλεψη αυτή εδράζεται στο γεγονός ότι, ως πνευματικός κλάδος, η χημεία έχει εξαντληθεί. Ο περιοδικός πίνακας έχει επεκταθεί σε χώρους όπου η διάρκεια ζωής των ατόμων μετατρέπεται σε δευτερόλεπτα και η θεμελιώδης φύση της χημικής ένωσης έχει πλέον εξηγηθεί. «Από πλευράς χημείας», είπε ο δρ. Ντόναλντ Γκρεγκ, θα έχουμε πολλές πρακτικές ανακαλύψεις αλλά όχι εκπλήξεις. Στο επίπεδο της βιολογίας, όμως, η κατάσταση διαφέρει γιατί ο χώρος αυτός έχει ακόμα πάρα πολλά ανεξερεύνητα πεδία. Προσφέρει συνεπώς πολλές υποσχέσεις, αλλά και απειλές ταυτοχρόνως».

Από την άλλη πλευρά, όπως υπογράμμισε ο επιστημονικός συνεργάτης του βρετανικού περιοδικού Τζέφρεϊ Καρ, η βιολογία ήδη συνδέει και θα συνδέσει ακόμα περισσότερο μεταξύ τους δύο τομείς που δεν εντάσσονται ακριβώς στην παραδοσιακή επιστήμη, αλλά αμφότεροι θα συμβάλουν στη διασαφήνισή της και θα της επιτρέψουν να μετατραπεί σε τεχνολογία. Οι τομείς αυτοί είναι η νανοεπιστήμη και η πληροφορική.

Διότι η βιολογία είναι και τα δύο. Τα κύτταρα λειτουργούν στο νανοεπίπεδο -που είναι μεγαλύτερο από αυτό της χημείας, αλλά μικρότερο από το επίπεδο της παραδοσιακής μηχανικής. Τα δε ανθρώπινα όντα αποτελούν στην ουσία συστήματα επεξεργασίας πληροφοριών. Από το πώς θα συνδυαστούν η βιολογία, η νανοεπιστήμη και η πληροφορική θα εξαρτηθεί μεγάλο μέρος των καινοτομιών από σήμερα μέχρι το 2050.

Η άλλη μεγάλη αλλαγή που ίσως συμβεί στην επιστήμη δεν είναι πνευματικής αλλά γεωγραφικής φύσης. Καθώς οι μη δυτικές χώρες καλύπτουν το χαμένο έδαφος στον χώρο της οικονομίας, πολλές από αυτές επιδιώκουν να το καλύψουν και στον χώρο της επιστήμης. Αν τα καταφέρουν, θα μεταμορφώσουν τον κλάδο, ενισχύοντάς τον με τεράστιες πνευματικές δυνάμεις. Όμως η επιτυχία τους δεν είναι σε καμία περίπτωση βέβαιη, επειδή, προκειμένου να τα καταφέρουν, μερικές από τις χώρες αυτές θα πρέπει να πληρώσουν ένα κοινωνικό τίμημα που ίσως να μην αρέσει στους ηγέτες τους.

Κατά συνέπεια, γεννάται το ερώτημα: Πού θα αναπτυχθεί η τεράστια βιολογική επανάσταση και υπό ποιες συνθήκες; Θα παραμείνει η επιστήμη μία προνομιακή δραστηριότητα του δυτικού κόσμου, στον οποίο πρόσφερε και μεγάλο πλούτο, ή μήπως θα επεκταθεί και στις αναδυόμενες χώρες της Ασίας;

Στα ερωτήματα αυτά αρκετοί ήσαν αυτοί που απάντησαν τονίζοντας ότι η έρευνα αναδεικνύεται σε κοινωνίες που είναι ελεύθερες, περίεργες και ως εκ τούτου δημιουργικές. Υπογραμμίστηκε επίσης ότι η επιστήμη προοδεύει παντού όπου ενθαρρύνεται η ιδέα της επαλήθευσης των θεωριών δια της πειραματικής μεθόδου, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, με παράλληλη απόρριψη της πατροπαράδοτης σοφίας. «Η καλή επιστήμη είναι αναρχική και σέβεται μόνον τα δεδομένα, όχι την εξουσία», είπε ο γνωστός οικονομολόγος και συγγραφέας Τζέρεμι Ρίφκιν, που έχει γράψει ένα πολύκροτο βιβλίο περί βιοτεχνολογίας.

Και εδώ έγκειται το δίλημμα. Οι ασιατικές χώρες, ιδίως η Κίνα, λένε ότι θέλουν να ενθαρρύνουν την επιστήμη. Η ανάπτυξη της επιστήμης, μάλιστα, αποτέλεσε μία από τις τέσσερις εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ. Όμως, η επιστήμη φέρνει αποτέλεσμα όταν αμφισβητεί την εξουσία, όχι όταν την αποδέχεται. Ακόμα και η Ιαπωνία, η κυριότερη σήμερα μη δυτική τεχνολογική δύναμη, δυσκολεύεται με την πραγματικά θεμελιώδη επιστήμη. Μόλις 15 Νόμπελ φυσικών επιστημόνων έχουν καταλήξει σε Ιάπωνες ερευνητές -μόλις 2 περισσότερα απ' όσα έχουν κερδίσει, λόγου χάρη, οι Αυστριακοί, και η Αυστρία δεν έχει ούτε το 7% του πληθυσμού της Ιαπωνίας. Μία από τις εξηγήσεις που δίνονται γι' αυτό συνήθως έχει να κάνει με την απροθυμία των νεαρών Ιαπώνων επιστημόνων να αμφισβητήσουν τις ιδέες των μεγαλυτέρων τους.

Στη Δύση, αντιθέτως, τέτοιου είδους αμφισβήτηση χτίζει καριέρες. Και από αυτή την ασέβεια απέναντι στην εξουσία δεν επηρεάζονται μόνον οι ατομικές καριέρες. Η δυτική επιστήμη κατάφερε να επιβληθεί σε αγαστή συνεργασία με φιλελεύθερες μορφές σκέψης που οδήγησαν σε πολιτικό μετασχηματισμό, ενώ πολλοί επιστήμονες -από τον Γαλιλαίο μέχρι τον Δαρβίνο- ανέτρεψαν τους επικρατούντες κοινωνικούς κανόνες στους οποίους στηριζόταν η εκάστοτε εδραιωμένη εξουσία.

Οι ανερχόμενες δυνάμεις της Ασίας έχουν επωφεληθεί κατά κόρον από τις καινοτομίες που έχουν προκύψει στη διάρκεια τεσσάρων αιώνων επιστημονικής επανάστασης στη Δύση, χωρίς μέχρι στιγμής να έχουν υποχρεωθεί να αντιμετωπίσουν τους ανατρεπτικούς τρόπους σκέψης που προϋποθέτει η ανάπτυξη της καινοτομίας -ειδικά δε στον τομέα της βιολογίας, όπου υπεισέρχονται και παράγοντες που αφορούν την ανθρώπινη ζωή σε όλα της τα επίπεδα. Για την ώρα, η ασιατική ανάπτυξη στηρίζεται στην εισαγωγή και κλοπή δυτικής τεχνογνωσίας και λιγότερο σε ίδια έρευνα και ανάπτυξη.

Ωστόσο, το τοπίο καλείται σταδιακά να αλλάξει. Για πολλούς επενδυτές και οικονομολόγους, η βιολογία είναι το Ελντοράντο του αύριο και ήδη, όπως μάθαμε, τεράστια κεφάλαια συγκεντρώνονται για να επενδυθούν στον χώρο αυτόν. Άρα, αν οι αναδυόμενες χώρες αφήσουν να αναπτυχθεί στους κόλπους τους ένα φιλελεύθερο πνευματικό περιβάλλον, θα γνωρίσουν και αυτές εντυπωσιακή επιστημονική έκρηξη, που θα προκαλέσει νέες παγκόσμιες οικονομικές ισορροπίες, πιθανότατα δε και σοβαρές αναταράξεις.

Ένα πράγμα, όμως, πρέπει να θεωρείται βέβαιο. Όσοι επενδύσουν από σήμερα στη βιολογία, τη γενετική και τη νανοτεχνολογία μόνο χαμένοι δεν θα είναι, σε μία εποχή που οι γνώσεις διπλασιάζονται κάθε πέντε χρόνια και ήδη παράγουν το 60% των παγκόσμιων άυλων προστιθέμενων αξιών.