Ο ΦΠΑ στα νησιά, η κοροϊδία και η... ταμπακιέρα

Λύθηκε μετά από επίπονες προσπάθειες η εξίσωση ποια νησιά θα χάσουν το προνόμιο του μειωμένου ΦΠΑ. Ρόδος, Σαντορίνη, Μύκονος, Νάξος, Πάρος και Σκιάθος από 1/10/15 θα αυξήσουν τους συντελεστές.

Όπως αναφέρεται και στη σχετική ανακοίνωση του Υπουργείου Οικονομικών, «η επιλογή των προαναφερόμενων νησιών έγινε με μετρήσιμα, ενιαία και διαφανή κριτήρια». Χωρίς να διευκρινίζονται τα κριτήρια, από την επιλογή φαίνεται να κυριαρχούν κριτήρια «κοινωνικής ευαισθησίας» έναντι άλλων (π.χ. αποστάσεις, κόστος ανεφοδιασμού).

Η επιλογή δεν έλαβε υπόψη το εισόδημα, από τη στιγμή που η Στατιστική υπηρεσία δεν διέθετε εισοδηματικά στοιχεία ανά νησί. Η αναζήτηση εισοδηματικών κριτηρίων σε επίπεδο νησιού εξυπηρετούσε τη βολική δικαιολογία της κοινωνικής ευαισθησίας. Κριτήριο για το ποιος θα είναι πρώτος στη σειρά αποτέλεσε η τουριστική κίνηση, αν και η τουριστική βιομηχανία είναι αυτή που θίγεται περισσότερο και θεωρητικά θα έπρεπε να προστατευτεί κατά προτεραιότητα.

Μειωμένοι συντελεστές αυξημένης υποκρισίας

Οι μειωμένοι συντελεστές στα νησιά αποτελούν μια κοροϊδία που είναι διαχρονική και σχεδόν διακομματική. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ -παρότι κληρονόμησε το θέμα- εισήγαγε και νέες έννοιες όπως της «υπεράσπισης της νησιωτικότητας»(;). (Εξαιρώ διάφορες δηλώσεις του Καμμένου των ΑΝΕΛ που φαντασιώνεται αερομαχίες όταν μιλά για υπεράσπιση του μειωμένου ΦΠΑ στα νησιά, γιατί δεν σχετίζεται με τη φορολογία καθώς ανήκει σε αντικείμενο άλλων επιστημών).

Η μάχη των μειωμένων συντελεστών δίνεται (ακριβέστερα στήνεται) γιατί, ειδικά η σημερινή κυβέρνηση, έχει ανάγκη να δείξει ότι «δίνει τη μάχη με τους ξένους», «διαθέτει κοινωνικές ευαισθησίες» και «αντισταθμίζει τις συνέπειες μιας καταναγκαστικής συμφωνίας» με «σταδιακές και ήπιες εφαρμογές επώδυνων μέτρων».

Μάλιστα το ΥΠΟΙΚ, πριν καν προλάβει να εφαρμόσει την αύξηση του φόρου, υπόσχεται ότι: «Οι αυξήσεις των συντελεστών ΦΠΑ θα αναθεωρηθούν το 2016, με την προϋπόθεση ότι τα έσοδα από τη φοροδιαφυγή θα είναι μεγαλύτερα από τα προϋπολογισθέντα», αλλά και ότι θα ληφθούν «στοχευμένα μέτρα για την αποζημίωση των κατοίκων εκείνων που έχουν περισσότερη ανάγκη» (όχι των πλούσιων της Μυκόνου, είπαμε, είμαστε αριστεροί, αν δεν το καταλάβατε). Δηλαδή μπορεί το 2016 να αλλάξουν οι συντελεστές πριν προλάβουν να αλλάξουν όσοι θα εφαρμοστούν από 1/1/2017 (!).

Φορολογικό ιστορικό

Το γιατί ο ΦΠΑ είναι μειωμένος στη Μύκονο και τη Ρόδο αλλά όχι στα Κύθηρα και στη Ζάκυνθο είναι κάτι που δεν εξήγησε ποτέ κανείς. Ίσως όσοι μένουν στο Τσιρίγο και στο Τζάντε να είναι απόγονοι των δυτικών-δανειστών μας και πρέπει να τιμωρηθούν.

Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι το ιστορικό του μειωμένου ΦΠΑ ξεκινάει απο τη Συνθήκη της Λωζάνης και τον Ελευθέριο Βενιζέλο και σχετίζεται με το καθεστώς των Δωδεκανήσων. Μέσα από διαδοχικές κυβερνητικές αποφάσεις, αρχικά περί ΦΚΕ και μετά την αντικατάστασή του το 1987 από τον ΦΠΑ, διαμορφώθηκε ένα ειδικό καθεστώς συντελεστών ΦΠΑ στα Δωδεκάνησα, χωρίς να υπάρχουν -όπως και σήμερα- συγκεκριμένα και αξιόπιστα αιτιολογικά επιχειρήματα. Όταν όμως κάποια ομάδα της κοινωνίας απαλλάσσεται της φορολογίας ή τυγχάνει ιδιαίτερης μεταχείρισης, το ισοδύναμο (για να χρησιμοποιήσω μία μοδάτη λέξη) είναι όλοι οι άλλοι να επιβαρύνονται με κάτι περισσότερο, κατά κανόνα χωρίς να ερωτηθούν. Οσοι ενδιαφέρονται να μάθουν την ιστορία των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στα νησιά μπορούν να διαβάσουν το εξαιρετικά διαφωτιστικό σημείωμα της σύνταξης του έγκυρου λογιστικού περιοδικού «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ».

Μία γενικότερη θεώρηση

Δυστυχώς η συζήτηση γύρω από τα φορολογικά έχει εκφυλιστεί, με τη βοήθεια άσχετων δημοσιογράφων και τον θόρυβο των ηλεκτρονικών δικτύων και μέσων από τα οποία ενημερώνεται η πλειονότητα των Ελλήνων.

Έχουν επικρατήσει μύθοι που επαναλαμβάνονται όπως η «Απλή, Δίκαιη και Αναπτυξιακή» φορολογική νομοθεσία. Είναι κάτι σαν το «Δημόσια-Δωρεάν-Παιδεία» (που τίποτα από τα τρία δεν διαθέτουμε). Απλό φορολογικό σύστημα στη σημερινή διεθνοποιημένη οικονομία απλώς δεν υπάρχει. Η σταθερότητα είναι το κυρίως ζητούμενο.

Επίσης το «αναπτυξιακή φορολογία» περιέχει δύο αντιφατικές έννοιες. Αν εννοούμε χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές, τότε έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι ο καλύτερος τρόπος προσέλκυσης των επενδύσεων, που τελικά κατευθύνονται περισσότερο σε ανεπτυγμένες χώρες με υψηλούς συντελεστές (για άλλους λόγους). Το ελληνικό κράτος διαχρονικά χρησιμοποιεί λάθος δημοσιονομικά εργαλεία και δεν αντιμετωπίζει στοχευμένα και αποτελεσματικά τους στόχους του. Καλύπτει απουσία κοινωνικών πολιτικών με φορολογικές ελαφρύνσεις και εξαιρέσεις.

Εδώ εντάσσονται και οι μειωμένοι συντελεστές στα νησιά. Έχει αποδειχθεί για παράδειγμα ότι οι φοροαπαλλαγές μειώνουν λιγότερο τη φτώχεια από την απευθείας καταπολέμησή της. Η αναδιανομή εισοδήματος επιτυγχάνεται πολύ πιο αποτελεσματικά μέσα από τη φορολογία, μέσω δημόσιων κοινωνικών δαπανών με επιδόματα σε είδος ή χρήμα που κατευθύνεται κατευθείαν σε αυτούς που τα έχουν ανάγκη. Σε αντίθεση με ό,τι τα συγκινητικά ρεπορτάζ των δελτίων ειδήσεων προβάλλουν, η επιβολή χαμηλότερων συντελεστών ΦΠΑ στα βασικά αγαθά δεν εξυπηρετεί αναδιανεμητικούς στόχους γιατί έχει αποδειχθεί ότι λειτουργούν αντίστροφα προοδευτικά, δηλαδή σε βάρος των φτωχών.

Ο ΦΠΑ είναι ένα αποδοτικό φορολογικό εργαλείο (όπως οι περισσότεροι έμμεσοι φόροι), αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο κρατικό έσοδο και προφανώς πρέπει να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα είσπραξης. Υπάρχουν πολλά και δοκιμασμένα μέσα και δεν εννοώ κληρώσεις αυτοκινήτων, ούτε τη φενάκη σύνδεσης όλων των ταμειακών μηχανών με το γονατισμένο taxisnet, ούτε τη μαγική «αυτόματη είσπραξη με την πληρωμή», που μόνο όσοι δεν έχουν σχέση με τη λειτουργία των επιχειρήσεων μπορούσαν να νομοθετήσουν. Όλα αυτά είναι μέτρα που επιτείνουν το πρόβλημα και δεν έχουν εισπρακτικούς αλλά κυρίως πολιτικούς επικοινωνιακούς στόχους.

Η ύπαρξη πολλαπλών συντελεστών ΦΠΑ μειώνει τα έσοδα και επιτρέπει «παιχνίδια» με τους συντελεστές, πέραν των γραφικών που συμβαίνουν με το βοδινό και μοσχαρίσιο κρέας, ή τις μπουγάτσες με κρέμα ή τυρί. Θα ήταν αποτελεσματικότερη η μείωση της φοροδιαφυγής, αν καθιερώναμε έναν κύριο συντελεστή (με ουδέτερο δημοσιονομικά σημείο το 18%) και λίγες εξαιρέσεις. Αν είχαμε 2 αντί για 6 συντελεστές όπως σήμερα, ταυτόχρονα με την απαλλαγή από το καθεστώς ΦΠΑ των επιχειρήσεων με τζίρο μέχρι 30.000 ευρώ, τα οφέλη θα ήταν άμεσα και πολλαπλά.

Επίλογος

Η μείωση των συντελεστών ΦΠΑ κατά 30% δεν λύνει κανένα από τα (υπαρκτά) προβλήματα των απομονωμένων και των λιγότερο τουριστικών νησιών μας. Ούτε τα «τουριστικά» νησιά οφείλουν την επιτυχία τους στον μειωμένο ΦΠΑ.

Η υπεράσπιση διατήρησης καθεστώτων ειδικών εξαιρέσεων ήταν (και εξακολουθεί να είναι) η αγαπημένη μέθοδος προσέγγισης όλων των κυβερνήσεων που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση έναντι των πελατών-ψηφοφόρων. Διαχρονικά αποτέλεσαν άλλοθι για την απαλλαγή της (εκάστοτε) κυβέρνησης από την αντιμετώπιση των πραγματικών νησιωτικών προβλημάτων όπως οι ελλείψεις ικανοποιητικής συγκοινωνίας, επαρκών εκπαιδευτικών υποδομών, ιατρικής κάλυψης και πολλών άλλων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι των νησιών μας (μαζί με όσα νησιά έχουν κανονικούς συντελεστές ΦΠΑ).

Η σταδιακή εφαρμογή των αυξήσεων σε τρεις δόσεις είναι άνευ νοήματος. Η χρονική μετάθεση δεδομένων αποφάσεων δεν διευκολύνει και κανείς δεν κερδίζει τίποτα όταν υπάρχει δέσμευση μέσα σε ένα χρόνο να ισχύσει η αύξηση του συντελεστή σε όλα τα υπόλοιπα νησιά. Η σημερινή κυβέρνηση έχει τεράστια ανάγκη να παρουσιάζει παράλληλες ενέργειες σε αντίστιξη με τα μνημονιακά μέτρα, έστω και αν αφορούν ένα παράλληλο σύμπαν και όχι τη χώρα. Η ναυμαχία των μειωμένων νησιωτικών συντελεστών είναι μία πρόγευση θεαμάτων που προβλέπω ότι θα κορυφωθούν και με ανθρωποθυσίες, που είναι και πιο απολαυστικές και πιο κατευναστικές.

• Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος (https://twitter.com/cmarkaz) είναι οικονομολόγος.