H διαπόμπευση των φοροφυγάδων και η κρατική αδυναμία

Σύμφωνα με δήλωση του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών Τρ. Αλεξιάδη, πρέπει να βρεθούν μέθοδοι διαπόμπευσης των επιχειρηματιών στους οποίους καταλογίζονται φορολογικές παραβάσεις γιατί κλέβουν τον πολίτη και το Δημόσιο.

Για να είμαστε δίκαιοι, η ιδέα του υπουργού δεν είναι ούτε πρωτότυπη, ούτε καινούργια. Έχει διατυπωθεί και -εν μέρει- εφαρμοστεί ακόμα και με συλλήψεις επιχειρηματιών και από προηγούμενες κυβερνήσεις που είχαν αντίθετο πολιτικό πρόσημο. Οι λόγοι που η ιδέα μιας κρατικά μεθοδευμένης διαπόμπευσης επανέρχεται στη δημοσιότητα δεν είναι πολιτικοί αλλά πρακτικοί και σχετίζονται με κυριαρχούσες εγχώριες φορολογικές μυθοπλασίες. Ένας εύκολος τρόπος για να αποφύγει ένας υπουργός να ενεργήσει αποτελεσματικά (που δεν είναι εύκολο) είναι να ρίξει το φταίξιμο στη νοοτροπία του κόσμου (κάτι σαν μαζί τα φάγαμε).

Ο υπουργός που ανακοινώνει δημόσια έναν επιχειρηματία που φοροδιαφεύγει (αν και αμφιβάλλω αν ο κανόνας θα έχει καθολική ισχύ) δείχνει ότι έχει ελλειμματική βούληση καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Μπορεί απλώς να επιβάλει τον νόμο, χωρίς πολλά λόγια. Το να δημοσιοποιεί το κράτος φορολογικές παραβάσεις ή τα φορολογικά χρέη επιχειρήσεων και ιδιωτών απλώς για διαπόμπευση είναι μία αποτυχημένη μέθοδος. Το μόνο που κατέδειξαν μέχρι σήμερα είναι το άλλοθι ενοχικών κυβερνώντων στο να εισπράξουν φόρους από χρεοκοπημένους ή υπέρογκα πρόστιμα από εξαφανισμένους αποφεύγοντας μία πραγματικότητα που δεν μπορούν να διαχειριστούν.

Είναι ασφαλές να θεωρούμε κάθε υπουργική έκκληση σαν απόδειξη αδυναμίας. Όταν ένας υπουργός κάνει εκκλήσεις αντί να επιβάλλει την πολιτική του (προφανώς εντός των πλαισίων νομιμότητας), απλά δραπετεύει από την πραγματικότητα. Στην ίδια κατηγορία με τις εκκλήσεις εντάσσονται και οι διαπομπεύσεις. Ποτέ δεν αποδείχθηκε ότι είχαν σοβαρά αποτελέσματα. Η Ελλάδα είναι μία χώρα όπου οι πολίτες της έχουν χαμηλή εμπιστοσύνη προς το κράτος. Επικρατεί διάχυτη καχυποψία συνδυασμένη με φθόνο. Κάθε πολιτικός είναι διεφθαρμένος, κάθε επιχειρηματίας είναι κατά τεκμήριο απατεώνας, κάθε δημόσιος υπάλληλος τεμπέλης κ.ο.κ.

Σε ένα περιβάλλον όπου το κράτος θεωρείται a priori εχθρός, η δημοσιοποίηση φορολογικών παραβατών δεν πρόκειται να δημιουργήσει φόβο ή συναισθήματα ντροπής. Το να φοροδιαφεύγει κάποιος από το ελληνικό κράτος θεωρείται επιτυχία και στην ακραία ιδεοληπτική δικαιολόγηση η φοροδιαφυγή είναι και μία πράξη αντίστασης «ενάντια σε ένα κράτος που προσφέρει τίποτα». Περισσότερο πιθανό είναι να θεωρηθεί αποτυχία (για τον συμπολίτη μας «παραβάτη») ο εντοπισμός της φοροδιαφυγής από έναν ανάπηρο ελεγκτικό μηχανισμό παρά μία αντικοινωνική πράξη ενάντια στους υπολοίπους (που δύσκολα θα δήλωναν μαζικά φορολογικά αναμάρτητοι).

Η πρακτική της διαπόμπευσης δημιουργεί περισσότερα προβλήματα και με αμφίβολες μελλοντικές κρατικές εισπράξεις από αυτούς που υποτίθεται ότι θα πληρώσουν γιατί θα φοβηθούν τον ηθικό κίνδυνο. Σε ένα ευνομούμενο κράτος εντός ευρωπαϊκών πλαισίων (που τόσο μας δυσκολεύουν), οι τακτικές διαπόμπευσης, ιδιαίτερα αν εκπορεύονται από το ίδιο το κράτος, δημιουργούν διάφορα θέματα. Ας δούμε μερικά:

1. Νομοθέτηση παράλογων ή/και ανεφάρμοστων νομοθετικών ρυθμίσεων. Ένα από τα θέματα που δεν έχει λύσει η Ελλάδα είναι το φορολογικό της πλαίσιο. Παρότι έχουν γίνει βήματα όπως η κατάργηση του ΚΒΣ και η καθιέρωση σύγχρονων λογιστικών προτύπων στη βάση των ευρωπαϊκών οδηγιών, ο τρόπος που νομοθετούνται οι φορολογικές αλλαγές παραμένει πρακτικά ο ίδιος όπως και παλιά. Νομοθετούν άσχετοι με την επιχειρηματικότητα γραφειοκράτες και ψηφίζουν ανίδεοι βουλευτές. Σαν συνέπεια διατηρείται ένα καθεστώς φορολογικής αστάθειας και μία πλημμυρίδα διευκρινιστικών εγκυκλίων που βαθαίνουν το πρόβλημα. Θα διαπομπεύονται και όσοι άτυχοι δεν μπόρεσαν να εφαρμόσουν ανεφάρμοστα νομοθετήματα, ακόμα και αν είχαν διάθεση συμμόρφωσης;

2. Αυθαίρετες διοικητικές ποινές. Η εφαρμογή των προαναφερθέντων νομοθετικών παραλογισμών είναι το καλύτερο έδαφος για να ανθίσουν παράλογες ποινές. Εκτός αν δεν μας ενδιαφέρει να προστατεύονται οι πολίτες από τις δυνατότητες κρατικής αυθαιρεσίας και οι θεσμοί που αντισταθμίζουν αυτές τις δυνατότητες (ίσως να ψάχνω και ψιλά γράμματα).

3. Κατάργηση του τεκμηρίου αθωότητας. Πώς ξε-διαπομπεύεται (αν υπάρχει τέτοια έννοια) ένας επιχειρηματίας, αν δικαιωθεί εκ των υστέρων;

4. Διαπόμπευση χωρίς δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων δεν υπάρχει. Πρόκειται για μία νεοφώτιστη έννοια στην Ελλάδα, που διαστρεβλώνεται ανάλογα με την περίπτωση (και τo facebook τη διαβρώνει κάθε δευτερόλεπτο). Όμως δεν μπορεί τα μέσα ενημέρωσης να μας κρύβουν όσους απλώς κατηγορούνται, προστατεύοντας υποτίθεται τα προσωπικά δεδομένα, ενώ ενισχύουν την παραπληροφόρηση και τις φήμες που διακινούνται ανεξέλεγκτα στη ζούγκλα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Είναι δυσανάλογο οι φορο-παραβάτες να είναι κύρια τα πρόσωπα της δημοσιότητας σε σχέση με άλλους που αποφεύγει να αγγίξει το κράτος.

Η διαπόμπευση αποτελεί τεκμήριο αδυναμίας του κράτους. Είναι απείρως αποτελεσματικότερη μια ποινή προσωρινής αναστολής λειτουργίας ενός καταστήματος που εντοπίζεται να φοροδιαφεύγει από το να ενημερώνει το υπουργείο Οικονομικών ότι δεν εκδίδει αποδείξεις ο τάδε (κάτι που γνωρίζει και ο τελευταίος πελάτης του). Όταν ανακοινώνει το Υπουργείο Οικονομικών τον εντοπισμό ταμειακών-μαϊμού, δείχνει πόση είναι η ουρά του.

Εφαρμόζουμε μέτρα που δεν έχει υιοθετήσει κανένα σοβαρό κράτος στον κόσμο και μετά δείχνουμε κάποιους από τους πονηρούς συμπολίτες μας που δεν έκαναν δήλωση της ταμειακής στην εφορία. Δηλαδή οι δηλωμένες ταμειακές που δεν εκδίδουν τίποτα είναι καλύτερες; Φανταστείτε τι έχει να γίνει αν ποτέ συνδεθούν οι ταμειακές μηχανές με το Τaxis, όπως αφελώς ζητάνε άσχετοι με τα φορολογικά δημοσιογράφοι και πολιτικοί. Συνεπώς οι διαπομπεύσεις είναι εκδήλωση κρατικής υποκρισίας και το άλλοθι υπουργών που αποφεύγουν να πράξουν αποτελεσματικά.

Επειδή βρισκόμαστε και σε προεκλογική περίοδο και πολλοί υπόσχονται διαπομπεύσεις πρώην υπουργών μέσω ειδικών δικαστηρίων (όπως ο Α. Γεωργιάδης για τον Βαρουφάκη), θα πρέπει να προσθέσουμε ότι υπάρχουν και πολλοί που επιζητούν τη δημοσιότητα. Ο Ιρλανδός συγγραφέας Μπρένταν Μπίαν έλεγε "there is no such thing as bad publicity except your own obituary" (δεν υπάρχει κακή δημοσιότητα εκτός από τη νεκρολογία σου). Αρκετοί θα καλοδέχονταν μία διαπόμπευση, αλλιώς θα έπρεπε να πληρώσουν γι' αυτήν.

• Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος