Το γαλλικό μοντέλο για την... επισκευή της Ευρώπης

Μία από τις τυπικές αντιδράσεις των Ευρωπαίων ηγετών όταν η ευρωπαϊκή οικογένεια περνάει μια τραυματική εμπειρία είναι να σκεφτεί μια σειρά προτάσεων για βάθεμα της πολιτικής και οικονομικής ενότητας. Έτσι, η γαλλική κυβέρνηση μετά από μια μικρή ύφεση της ελληνικής κρίσης, έρχεται να προτείνει μία σειρά μεταρρυθμίσεων, οι οποίες θα συμβάλουν στην αποφυγή παρόμοιων συγκρούσεων στο μέλλον. Παρ' όλα αυτά, λίγα θα πετύχουν οι γαλλικές προτάσεις για να αποσοβήσουν τη συστημική κρίση στην Ε.Ε.

Ο Γάλλος πρόεδρος, σε ένα άρθρο-άποψη στη γαλλική Le Journal Du Dimanche της 19ης Ιουλίου, πρότεινε τη δημιουργία μιας «κυβέρνησης της ευρωζώνης» με δική της βουλή και προϋπολογισμό. Κατέληγε δε: «Δεν είναι η υπερβολικά πολλή Ευρώπη που μας απειλεί, αλλά η έλλειψή της».

Αυτά ο σοσιαλιστής ηγέτης τα έχει δηλώσει και κατά το παρελθόν, όμως το χρονικό σημείο των πρόσφατων προτάσεών του είναι ιδιαίτερα σημαντικό και αυτό γιατί οι διαπραγματεύσεις για το ελληνικό ζήτημα προκάλεσαν την πιο σοβαρή πολιτική κρίση από τότε που, μια δεκαετία πριν, δημιουργήθηκε η ευρωζώνη.

Ο Ολάντ συνέδεσε την πρότασή του για τη δημιουργία της κυβέρνησης της ευρωζώνης με παρόμοιες ιδέες ενός άλλου Γάλλου, του Ζακ Ντελόρ, σημαίνοντος πρώην προέδρου της Κομισιόν κι ενός από τους δημιουργούς του ευρώ. Αλλά πέρα από τις επιφανειακές εκκλήσεις για ευρωπαϊκή ενότητα και αλληλεγγύη, η επίκληση του Ολάντ στις ιδέες του Ντελόρ αποκαλύπτει μία βαθύτερη γεωπολιτική αρχή: την ανάγκη η Γαλλία και η Γερμανία να παραμείνουν μαζί, στη στενότερη δυνατή πολιτική και οικονομική συμμαχία.

Το ευρώ δεν δημιουργήθηκε από αλληλεγγύη και φιλία, αλλά από την ανάγκη να συνδεθούν η Γαλλία και η Γερμανία, έτσι ώστε το Παρίσι και το Βερολίνο να αναγκαστούν να συνεργαστούν και να ηγηθούν της Ευρώπης. Όταν η Γερμανία επανενώθηκε το 1990, το ευρώ θεωρήθηκε ένας τρόπος να συνδεθεί η οικονομική ισχύς της Γερμανίας με την πολιτική και στρατιωτική ηγεμονία της Γαλλίας. Αλλά η ευρωπαϊκή κρίση εξασθένισε τη γαλλική οικονομία και μείωσε την επιρροή της στην Ευρώπη, ενώ η Γερμανία εδραίωσε τη θέση της ως ισχυρότερης χώρας με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ήπειρο.

Στα πρώτα στάδια της κρίσης, η Γερμανία ήταν ένας διστακτικός ηγεμόνας, μια χώρα που είναι μεν δυνατότερη από τους γείτονές της αλλά χρειάζεται και τη συναίνεσή τους για να λάβει αποφάσεις. Αυτό επέτρεψε μια κάποια επιρροή στη λήψη αποφάσεων του Βερολίνου τόσο για τον πρώην πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί όσο και για τον νυν, Φρανσουά Ολάντ, διατηρώντας έτσι την επίφαση μιας δυαδικής ηγεσίας στη γηραιά ήπειρο. Αλλά οι ελληνικές διαπραγματεύσεις έβλαψαν αυτήν την ισορροπία: οι κύριες αποφάσεις λαμβάνονταν στο Βερολίνο, τη Φρανκφούρτη και την Αθήνα, ενώ το Παρίσι παρακολουθούσε από απόσταση. Η παρέμβαση του Ολάντ εν τέλει διευκόλυνε τη συμφωνία μεταξύ Αθήνας και πιστωτών, αλλά η γαλλική κυβέρνηση μάλλον θορυβήθηκε από την επιμονή του Βερολίνου κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων.

Η Γερμανία και η Γαλλία συμφωνούν ότι η ελληνική κρίση έχει δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο για την Ευρώπη, αλλά για διαφορετικούς λόγους η καθεμιά. Οι Γερμανοί φοβούνται ότι μια επαναστατική κυβέρνηση σε ένα κράτος του νότου θα μπορούσε να απειλήσει τους κανόνες της Ευρώπης για το χρέος και το έλλειμμα.

Η γαλλική κυβέρνηση είναι θορυβημένη από το γεγονός ότι η Γερμανία έφτιαξε μία συμμαχία βόρειων ευρωπαϊκών κρατών για να δημιουργήσει ασφυξία σε μια κυβέρνηση της περιφέρειας και να την εξαναγκάσει σε επώδυνη συνθηκολόγηση. Και για τους δύο, η βαθύτερη ενοποίηση της ηπείρου θα απέτρεπε μια παρόμοια κρίση στο μέλλον. Αλλά από τη στιγμή που η διάγνωσή τους για την κρίση είναι διαφορετική, το ίδιο είναι και οι θέσεις τους για το τι πρέπει να συμβεί μετά.

Η ιδέα ενός κοινοβουλίου κι ενός ειδικού προϋπολογισμού για την ευρωζώνη είναι σημαντική, διότι τα κράτη της Μεσογείου έχουν ευάλωτες οικονομίες αλλά μεγάλους πληθυσμούς. Εάν ιδρυόταν μια βουλή για τη νομισματική ένωση, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία θα μπορούσαν να ξεπεράσουν σε ψήφους τη Γερμανία, την Ολλανδία και τη Φινλανδία.

Σε αυτό το σενάριο οι πιο πλούσιες οικονομίες του Βορρά, θα συνεισέφεραν σε έναν προϋπολογισμό που θα ελεγχόταν από μία βουλή, στην οποία την κυριαρχία θα είχαν οι χώρες του νότου. Με ένα κοινοβούλιο της ευρωζώνης σε λειτουργία, οι λαοί της Μεσογείου θα μπορούσαν πιθανόν να πιέσουν για ένα πιο αδύναμο ευρώ, μια χαλάρωση της διαδικασίας των οικονομικών μεταρρυθμίσεων και χρήση περισσότερων κεφαλαίων της Ε.Ε. για επενδύσεις και επιδοτήσεις.

Η Γερμανία προφανώς θα αντιταχθεί σε κάτι τέτοιο. Σε μία πρόσφατη συνέντευξη στο γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε εξήρε την ιδέα του Ολάντ για περισσότερη οικονομική ενότητα, και ανέφερε ότι η δημιουργία ενός ευρωζωνικού κοινοβουλίου θα μπορούσε να συμπληρωθεί με την τοποθέτηση ενός υπουργού Οικονομικών για την ευρωζώνη και με την ενδυνάμωση των κοινών δημοσιονομικών κανόνων. Και τα δύο αυτά συμπληρωματικά μέτρα δείχνουν ότι το Βερολίνο παραμένει βαθιά προσηλωμένο στην εξασφάλιση του υπερεθνικού ελέγχου των ορίων στο έλλειμμα και στο χρέος μιας νομισματικής ένωσης – κάτι που δημιουργεί προβλήματα στη Γαλλία.

Τέλος, οι πιο πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις δείχνουν ότι πολλοί Ευρωπαίοι θέλουν λιγότερη ενοποίηση της ηπείρου, όχι περισσότερη. Ενώ η Γαλλία και η Γερμανία πιθανόν διαφωνούν για το πώς θα βαθύνουν τη διαδικασία της σύγκλισης, κάποιες πολιτικές δυνάμεις αμφισβητούν ευθέως την ιδέα ότι υπάρχει «έλλειψη Ευρώπης». Τα εθνικιστικά κόμματα, όπως το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία και το κόμμα των «Δανών», αλλά ακόμα και μετριοπαθείς κυβερνήσεις, όπως η βρετανική και η ολλανδική, πιστεύουν ότι στην πράξη υπάρχει υπερβολικά πολλή Ευρώπη και ότι η κατάργηση κάποιων ρυθμίσεων και η αναστροφή κάποιων στοιχείων της διαδικασίας ενοποίησης της Ευρώπης είναι αναγκαίες συνθήκες για να υπάρξει ανάπτυξη και απασχόληση στην ήπειρο.

Οι προτάσεις του Ολάντ δεν πρόκειται να εφαρμοστούν σύντομα, αν είναι να εφαρμοστούν ποτέ. Ο πρόεδρος έχει μπροστά του εκλογές σε λιγότερο από δύο χρόνια, και η σοσιαλιστική του κυβέρνηση θα αντικατασταθεί είτε από μία μετριοπαθή ευρωσκεπτικιστική κεντροδεξιά είτε από μια εθνικιστική δεξιά κυβέρνηση. Στη Γερμανία οι βουλευτικές εκλογές θα διεξαχθούν το 2017 και οι συντηρητικές δυνάμεις θα αντισταθούν σε κάθε μέτρο το οποίο θα αναγκάσει το Βερολίνο να μοιραστεί τα χρήματα των φορολογουμένων με τους νότιους γείτονες της χώρας.

Παρά τις καλές προθέσεις στις ιδέες του Ολάντ, είναι πολύ πιο πιθανό η ευρωπαϊκή ενοποίηση να σταματήσει ή ακόμα και να αντιστραφεί, παρά να επιταχυνθεί.