Καλώς ήλθε η... δραχμή

Για το δημοψήφισμα είχα τοποθετηθεί εδώ. Όσα ακολουθούν είναι εκτιμήσεις παρότι ελπίζω να κάνω λάθος στο συμπέρασμα.

Γιατί πλειοψήφησε το ΟΧΙ

Μία από τις αιτίες επικράτησης του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα ήταν η συνάθροιση ανομοιογενών ψήφων. Σε αυτούς που ψήφισαν ΟΧΙ επιζητώντας μία καλύτερη συμφωνία (έτσι όπως την εννοούσε ο καθένας) ευθυγραμμίστηκαν και όσοι δεν επιθυμούν καμία συμφωνία εντός της ΕΕ και όσοι πιστεύουν ότι είναι προτιμότερο ένα εθνικό νόμισμα.

Παρότι η δεξαμενή αυτή των ψηφοφόρων, που εκτείνεται σε όλο το πολιτικό φάσμα από τα αριστερά μέχρι τα δεξιά, δεν είναι πλειοψηφική συναθροίστηκε με όσους πιστεύουν τα ακριβώς αντίθετα. Φυσικά υπάρχουν και πολλοί άλλοι λόγοι, όπως η υποτίμηση του κινδύνου εξόδου από το ευρώ (από περίπου τους μισούς από αυτούς που ψήφισαν ΟΧΙ με βάση τις δημοσκοπικές νομισματικές προτιμήσεις), η έλλειψη ηγεσίας από την μία πλευρά, η συλλογική αηδία στο πολιτικό κατεστημένο που οι ίδιοι άνθρωποι υποστήριζαν μέχρι πρόσφατα, η ψυχολογία του ολοκληρωτικά κατεστραμμένου που «δεν έχει τίποτα να χάσει» και αρκετοί ακόμα λόγοι.

Όσοι ξεγελαστήκαμε πιστεύοντας ότι το ΝΑΙ είχε ελπίδες μάλλον ακούγαμε μόνο την αντήχηση της φωνής μας και των γύρω μας. Πάντα θα είναι καλύτερα να είσαι περήφανος και με καλύτερη συμφωνία παρά ταπεινωμένος αποδεχόμενος μέτρα εναντίον σου. Για να ψηφίσει κάποιος ΝΑΙ σε ένα τέτοιο ερώτημα έπρεπε να κάνει αρκετές νοητικές υπερβάσεις καταπνίγοντας αυθόρμητα συναισθήματα. Για αυτό και είναι εντυπωσιακό το ποσοστό του ΝΑΙ.

Η συστοίχιση τόσων σοβαρών ανθρώπων που εκφράστηκαν καθαρά και τεκμηριωμένα, αποτελεί ελπίδα για το μέλλον μαζί με τα εκατομμύρια που ξεπέρασαν τα συναισθήματά τους και ψήφισαν με τη λογική.

Το τέλειο DEJA-VU

Αυτό που μας συμβαίνει μοιάζει με déjà-vu. Η Ελλάδα έχει ιστορικά παραδείγματα μαζικού αυτοτραυματισμού με εκλογικές διαδικασίες. Ο Γουλιμής (ανθ' ημών) το 1895 και η επικράτηση των πολιτικών δυνάμεων που έταξαν το 1920 την επιστροφή του στρατού (και μετά τον έστειλαν γυμνό έξω από την Άγκυρα) είναι κάποια από αυτά.

Η ελληνική αριστερά έχει παράδοση στην αγνόηση των συσχετισμών των δυνάμεων, παρότι διαθέτει εκτενείς θεωρητικές αναλύσεις αυτού του θέματος. Όσοι επέλεξαν την αποχή από τις εκλογές το 1946, τους ακολουθούσε σαν στίγμα η κενή σελίδα του εκλογικού βιβλιαρίου για δεκαετίες.

Οι επικρατούσες αντιδυτικές αντιλήψεις δεξιά και αριστερά καθοδήγησαν πολλές ψήφους στο συναισθηματικό μήνυμα «Φτάνει πια!». Βέβαια οι εταιρικοί δέκτες του μηνύματος το εκλαμβάνουν διαφορετικά και σύμφωνα με τα δικά τους ερμηνευτικά πρότυπα και συναισθήματα.

Το άθλιο δημοψήφισμα στο οποίο μαζικά συμμετείχαμε θα χρεωθεί σε αυτούς που το προκάλεσαν σαν μία ανεύθυνη ενέργεια με καταστροφικό ρίσκο. Καμία υπεύθυνη κυβέρνηση δεν θα ρίσκαρε να παίξει με συναισθήματα διακινδυνεύοντας εθνικές καταστροφές διά ψηφοφορίας. Ο Κολ δεν έκανε δημοψήφισμα για την αντικατάσταση του μάρκου ομολογώντας ότι «γνώριζα ότι δε θα κατάφερνα να νικήσω σε δημοψήφισμα στη Γερμανία. Θα το χάναμε αν γινόταν για την είσοδο του ευρώ στην Γερμανία». Παρότι είπε ότι «έδρασε σαν δικτάτορας», αποδείχθηκε ότι είχε μεγαλύτερες δημοκρατικές ευαισθησίες από όσους παρουσιάζονται εγχωρίως ως δημοκράτες.

Η αντίθετη άποψη

Ο εγκλωβισμός σε προδιαγεγραμμένα ερμηνευτικά σχήματα οδηγεί ακόμα και σε ψυχοπαθολογικό μίσος για το δικαίωμα έκφρασης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι δημοσιογράφοι φαντάζουν δοτά, οι αντίθετες απόψεις ενοχλούν και στο τέλος αναπτύσσεται μία αλλεργία σε ό,τι δεν συμφωνεί απόλυτα με όσα βαθιά πιστεύουμε.

Η περίπτωση του δημοσιογράφου Γ. Δελαστίκ που φαντασιώνεται εκατομμύρια γερμανοτσολιάδες να τον κυνηγούν, αποδεικνύει ότι όταν υπάρχουν ιδεοληπτικές εμμονές ακόμα και τα μηνύματα που μπορεί να διαβάζει κάποιος σε διεθνή έντυπα από το πρωτότυπο και σε πολλές γλώσσες ερμηνεύονται ανάποδα εκ των προτέρων. Είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που κάνει η επιστήμη από τότε που ανακαλύφθηκε. Η απάντηση προηγείται της ερώτησης. Η ερώτηση που τέθηκε σε δημοψήφισμα θα μείνει στα γραφικά παραδείγματα που θα διδάσκονται μελλοντικά, αλλά οι πρακτικές συνέπειες είναι μπροστά μας.

Τι λένε οι ειδικοί

Υπάρχουν οικονομολόγοι εγνωσμένης αξίας όπως ο Krugman και ο Stiglitz που υποστηρίζουν οικονομικές λύσεις που εμφανώς θέτουν σε κίνδυνο τη χώρα και τη θέση στην οποία έχει βρεθεί μέσα από περιπετειώδεις ιστορικές διαδρομές πολλών δεκαετιών.

Δεν θέλω να καταλογίσω ύποπτα κίνητρα σε τέτοιους ανθρώπους, όμως πιστεύω ότι αγνοούν πολλά ιστορικά γεγονότα καθώς και κοινωνικές λεπτομέρειες τις οποίες είτε γνωρίζουμε είτε απλώς διαισθανόμαστε όσοι ζούμε εδώ.

Μετά από πολλά χρόνια επαγγελματικής καριέρας στον (εξ ορισμού) απαιτητικό ιδιωτικό τομέα, έχω διαπιστώσει ότι η πρακτική ανεπάρκεια των πανεπιστημιακών, παρά την επιστημονική τους κατάρτιση, είναι η γενίκευση θεωριών που αγνοούν λεπτές παραμέτρους- όπως αυτές που διαθέτει άφθονες η οικονομία- τις οποίες δεν έχουν την πολυτέλεια να παραβλέψουν όσοι εφαρμόζουν πράξεις και λαμβάνουν αποφάσεις. Θεωρητικά η πράξη δεν έχει διαφορά από τη θεωρία, όμως στην πράξη έχει συχνά τεράστια.

Φυσικά υπάρχουν και εξαιρετικοί πανεπιστημιακοί που καταβάλλουν προσπάθεια να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα αναζητώντας απαντήσεις που δεν προκύπτουν αβίαστα μόνο μέσα από την θεωρία. Ένα παράδειγμα είναι το τελευταίο βιβλίο του Σ. Καλύβα («Καταστροφές και θρίαμβοι») που αναζητά επιστημονικά και με αγωνία την ερμηνεία της σημερινής κατάστασης της χώρας μακριά από κυρίαρχα στερεότυπα μιζέριας και εθνικής μειονεξίας, που παρότι φούσκωσαν το ποσοστό του περήφανου ΟΧΙ στο δημοψήφισμα, είναι εντελώς ανάπηρα για ερμηνεία της σημερινής οικονομικής πραγματικότητας. Διαβάζοντας το βιβλίο ψάχνω να βρω πώς θα μας βοηθήσει η βαθύτερη λογική της σύγχρονης ιστορικής μας διαδρομής που περιγράφει, από την προϊούσα καταστροφή στον μελλοντικό μας θρίαμβο που όλοι επιθυμούμε.

Τι αξία έχουν οι σημερινές προβλέψεις των οικονομολόγων

Κατά την διάρκεια της κρίσης πολλοί οικονομολόγοι παρελαύνουν στην τηλεόραση. Είναι κάτι ανάλογο των σεισμολόγων μετά από σεισμό ή λοιμωξιολόγων μετά από μία επιδημία γρίπης στην Ασία. Αλίμονο! Οι οικονομολόγοι είναι καλοί στο να προβλέπουν μόνο το παρελθόν.

Σε ένα πολυπαραγοντικό περιβάλλον με τόσες ανεξάρτητες μεταβλητές είναι πρακτικά αδύνατον να προβλέψεις καλύτερα από αστρολόγους. Οι δυνατότητες περιγραφής μελλοντικών καταστάσεων είναι περίπου μηδενική, για αυτό και εμφανίζονται μαύροι κύκνοι από το πουθενά. Ο T. Piketty το έχει διαπιστώσει και για αυτό είπε ότι «οι οικονομολόγοι ξέρουν περίπου τίποτα σχεδόν για τα πάντα» ("economists know almost nothing about anything").

Τι θα μας συμβεί

Παρότι ισχύουν και για εμένα όσα γράφω παραπάνω για τις προβλέψεις, πιστεύω ότι η πορεία μας για νέο νόμισμα έχει ξεκινήσει και απλά ζούμε τις τεχνικές λεπτομέρειες. Δεν θα μας λείψουν τα τρόφιμα, τα καύσιμα ή τα φάρμακα. Δεν βοηθάνε τέτοιες προβλέψεις που μοιάζουν με φτηνή προπαγάνδα ακόμα και όταν επαληθεύονται.

Όμως δεν μπορεί να είναι μόνο αυτά που επιζητά μία ολόκληρη χώρα. Αυτά θα μας τα εξασφαλίσουν και με ευκολία οι υπόλοιποι στην Ε.Ε. Θα δημιουργηθεί μία «υγειονομική ζώνη» γύρω από την Ελλάδα η οποία θα είναι σε ένα καθεστώς «υπό ένταξη» χώρας στο ευρώ. Ο στόχος και ταυτόχρονα δικαιολογία των σημερινών κυβερνήσεων όσων το πήραν απόφαση να μας αποβάλουν από το κοινό νόμισμα θα είναι η αποπληρωμή των δανείων μας μέσω μιας διαδικασίας επιστροφής στην κανονικότητα.

Μέχρι τότε θα βρεθούν οι νομικές φόρμουλες αποχώρησης από το ευρώ αλλά με ταυτόχρονη παραμονή της Ελλάδας στην ΕΕ (αλλιώς το νόμισμα θα είναι το λιγότερο που θα μας απασχολεί). Ο μύθος «δεν μπορούν να μας διώξουν γιατί δεν προβλέπεται νομικά» θα διαλυθεί μαζί με τον αδελφό του «η οικονομική καταστροφή θα είναι μεγαλύτερη για τους ξένους». Είναι απρόβλεπτο για πόσο χρονικό διάστημα θα είμαστε σε αυτή τη φάση που θα συνοδεύεται από αυστηρή επιτήρηση με ταυτόχρονη χρηματική υποστήριξη (με προϋποθέσεις).

Καλώς ήρθες δραχμή

Η μετάβασή μας σε άλλο νόμισμα είναι ήδη γεγονός. Εκτιμώ ότι την πρωτοχρονιά του 2016 οι λογαριασμοί σε ευρώ θα έχουν μετατραπεί σε ισόποσες δραχμές. Ήδη τα ευρώ που βρίσκονται φυλακισμένα στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα δεν είναι ίδια με όσα κυκλοφορούν παγκοσμίως. Η χώρα είναι όμηρος μίας κυβέρνησης που παρουσιάζει την ανικανότηά της ως ηρωισμό, θέλοντας να απαλλαγεί από τον στενό κορσέ των ευρωπαϊκών κανόνων (ενοχλούσαν και τις προηγούμενες κυβερνήσεις μας).

Δυστυχώς η ιστορία μας συνωμότησε εις βάρος μας. Ας ελπίσουμε ότι οι νεότερες γενιές θα βγάλουν τα σωστά συμπεράσματα και θα βρουν τις λύσεις.

• Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.