Eichengreen: Η πολιτική ανικανότητα σε... όλο της το μεγαλείο

Aπό το προηγούμενό μας επεισόδιο, η κρίση στην Ελλάδα έχει κλιμακωθεί. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβέρνησης και των δανειστών κατέρρευσαν το Σαββατοκύριακο και τώρα ακολουθήσουν περιορισμοί στις αναλήψεις.

Το επόμενο βήμα για την κυβέρνηση θα είναι η έκδοση ενός ισοδύναμου των IOUs για να πληρώσει μισθούς και συντάξεις. Η χώρα βρίσκεται σε πορεία εξόδου από το ευρώ.

Πολλοί από εμάς αμφέβαλαν ότι το πράγμα θα φτάσει ως εδώ. Πιο συγκεκριμένα, εγώ αμφέβαλλα ότι θα φτάσει ως εδώ. Σχεδόν μια δεκαετία πριν, ανέλυσα σενάρια σύμφωνα με τα οποία μια χώρα θα άφηνε την ευρωζώνη. Συμπέρανα ότι κάτι τέτοιο ήταν πολύ απίθανο να συμβεί. Η πιθανότητα για Grexit ή για όποιο άλλο exit - είχα τότε την πεποίθηση - ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Όμως, γιατί αυτή η πρόβλεψη ήταν τόσο λάθος;

Γιατί μια έξοδος από το ευρώ δεν έβγαζε νόημα

Η ανάλυσή μου βασίστηκε σε μία σύγκριση μεταξύ οικονομικού κόστους και οφέλους από μια έξοδο από το ευρώ. Τα κόστη, συμπέρανα, θα ήταν σημαντικά και ιδιαίτερα εμπροσθοβαρή.

Το να μιλήσει και μόνο κανείς για την πιθανότητα, όσο απομακρυσμένη κι αν ήταν αυτή, μιας εξόδου από το ευρώ, θα προξενούσε ένα bank run σε όποια χώρα γινόταν αυτό. Οι αρχές θα αναγκάζονταν να κλείσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η οικονομική δραστηριότητα θα σταματούσε. Οι πολίτες, έχοντας χάσει την πρόσβαση όχι μόνο στις αποταμιεύσεις τους, αλλά και στο εισαγόμενο πετρέλαιο, στα φάρμακα και στα τρόφιμα, θα έβγαιναν στους δρόμους.
Τα επακόλουθα πλεονεκτήματα, συγκριτικά, όχι μόνο θα έρχονταν με καθυστέρηση, αλλά θα ήταν και απογοητευτικά μικρά.

Καθώς η κυβέρνηση θα τύπωνε χρήμα για να χρηματοδοτήσει τις δαπάνες της, ο πληθωρισμός θα επιταχυνόταν και κάθε πλεονέκτημα στις εξαγωγές χάρις στην υποτίμηση του νέου εθνικού νομίσματος θα αποδεικνυόταν προσωρινό.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, επιπλέον, το βασικό της εξαγωγικό προϊόν, τα προϊόντα διύλισης πετρελαίου, τιμολογείται σε δολάρια και εξαρτάται από την εισαγωγή πετρελαίου, που επίσης πληρώνεται σε δολάρια. Πάει λοιπόν και αυτό το πλεονέκτημα ενός υποτιμημένου νομίσματος.\

Οι αγροτικές εξαγωγές από την πλευρά τους θα χρειαστούν πολύ χρόνο για να αυξηθούν. Και η προσέλκυση τουριστών δε θα είναι εύκολη, υπό τους ήχους των τυμπάνων της πολιτικής αναταραχής.

Τι πήγε στραβά;

Πώς λοιπόν η Ελλάδα κατέληξε σε αυτό το μπλέξιμο; Κάποιοι λένε ότι το φάσμα του bank run δεν ήταν πια φόβητρο εξόδου, από τη στιγμή που αυτό είχε αρχίσει έτσι κι αλλιώς χάρις στην βαθιά ύφεση στην οποία είχε βυθιστεί η ελληνική οικονομία.

Aυτό όμως που είναι αξιοθαύμαστο είναι ότι το αποκαλούμενο bank run παρέμενε απόλυτα ελεγχόμενο μέχρις ότου η ελληνική κυβέρνηση εξήγγειλε δημοψήφισμα για τους όρους του προγράμματος βοήθειας που προσέφεραν οι διεθνείς θεσμοί, οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν και η έξοδος έγινε πραγματική δυνατότητα.

Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια – αυτά δηλαδή που είναι σε χρεοκοπία ή κοντά σε αυτήν – ήδη αυξάνονταν, αλλά οι τράπεζες είχαν τη ρευστότητα που χρειαζόταν. Η ΕΚΤ στήριζε το ελληνικό τραπεζικό σύστημα με έκτακτη ρευστότητα (ELA) μέχρι το τέλος του Ιουνίου. Μόνο όταν η Ελλάδα σταμάτησε να διαπραγματεύεται η ΕΚΤ «πάγωσε» τον ELA. Και τότε μόνο ξέσπασε ένα κανονικό, πρώτου μεγέθους bank run.

Έτσι, επιμένω στην ορθότητα του οικονομικού σκέλους του επιχειρήματος. Εκεί που χρειάζεται να διορθώσω είναι η υποτίμηση του ρόλου της πολιτικής. Ειδικότερα, η υποτίμηση του ρόλου της πολιτικής ανικανότητας – όχι μόνο από την ελληνική πλευρά, αλλά ακόμα περισσότερο από την πλευρά των δανειστών.

Τον Ιανουάριο, ο ΣΥΡΙΖΑ διεξήγαγε προεκλογική εκστρατεία πάνω στη βάση του τέλους των περικοπών και της αύξησης φόρων, μένοντας ωστόσο στο ευρώ. Θα έπρεπε να το περιμένει ότι θα χρειαστεί κάποιος συμβιβασμός για να τετραγωνίσει τον κύκλο.

Τόσο ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας όσο και η κυβέρνησή του θα έπρεπε να έχουν το θάρρος να υποστηρίξουν τις πεποιθήσεις τους. Αν ήταν απρόθυμοι να αποδεχτούν την τελική προσφορά των πιστωτών, θα έπρεπε να δηλώσουν την άρνησή τους, καθαρά και ξάστερα. Εάν προτιμούσαν την συνέχιση των διαπραγματεύσεων, τότε έπρεπε να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις. Η απόφαση του Α. Τσίπρα να εξαγγείλει δημοψήφισμα στα μισά της διαδρομής απλώς αύξησε την αβεβαιότητα. Ήταν μια ξεκάθαρη προσπάθεια να ξεφύγει από την ευθύνη. Ήταν μια ενέργεια ηγετών που ενδιαφέρονται πιο πολύ να κρατήσουν την εξουσία, παρά να ελαχιστοποιήσουν το κόστος για μια χώρα σε κρίση.

Το σκληρό μάθημα που πήρα

Ωστόσο, αυτή η ανικανότητα ωχριά απέναντι σε αυτήν που έδειξαν η Κομισιόν, η ΕΚΤ και το ΔΝΤ. Οι τρεις θεσμοί αντιτάχθηκαν στην αναδιάρθρωση του χρέους το 2010 όταν η κρίση θα μπορούσε να επιλυθεί με μικρό κόστος. Συνέχισαν όμως να αντιστέκονται μέχρι το 2015, όταν μία διαγραφή χρέους θα αποτελούσε προφανή παραχώρηση στον κ. Τσίπρα και την παρέα του. Το κόστος θα ήταν πάντως μικρό. Και το να προσποιούνται ότι τα χρέη της Ελλάδας μπορούν να πληρωθούν κάθε άλλο, παρά ενίσχυσε την αξιοπιστία τους.

Αντ' αυτού, οι πιστωτές πρώτα υπολόγισαν τα μεγέθη του πρωτογενούς πλεονάσματος που η Ελλάδα θα έπρεπε να παρουσιάσει ώστε, υποθετικά, να εξυπηρετήσει το χρέος της. Και μετά ζήτησαν από την ελληνική κυβέρνηση να αυξήσει τους φόρους και να περικόψει τις δαπάνες επαρκώς για να παρουσιάσει αυτά τα πλεονάσματα.

Αγνόησαν το γεγονός ότι έτσι καταδίκαζαν τη χώρα σε μία ακόμα βαθύτερη ύφεση. Με το να εναποθέτουν όλο το βάρος στους δικούς τους ισολογισμούς, πήραν την ελληνική κυβέρνηση και το αποτέλεσμα που τους άξιζε.

Το συμπέρασμα είναι προφανές: Ποτέ μην υποτιμάς την ικανότητα των πολιτικών να κάνουν λάθος. Θα προσπαθήσω να το θυμάμαι την επόμενη φορά.