Daniel Gros: Το ελληνικό πρόβλημα είναι οι εξαγωγές

Οι... ατελείωτες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας και δανειστών έχουν εισέλθει σε επικίνδυνη φάση. Σε αυτό το σημείο, οποιοδήποτε λάθος και από τις δύο πλευρές κινδυνεύει να πυροδοτήσει ατύχημα τέτοιου μεγέθους που θα μπορούσε να προκαλέσει μία νέα κρίση στην Ευρώπη.

Αυτό ισχυρίζεται ο Daniel Gros, πρώην στέλεχος του ΔΝΤ, σύμβουλος της γαλλικής κυβέρνησης και νυν διευθυντής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής στις Βρυξέλλες. 

Θεμελιώδης για την ελληνική πλευρά είναι η θέση -η οποία ενισχύεται από τα σημερινά οικονομικά βάσανα- ότι η Ελλάδα έχει πέσει θύμα της υπερβολικής λιτότητας. Όμως αυτό αγνοεί βέβαια ένα βασικό γεγονός, ισχυρίζεται ο Gros: η λιτότητα λειτούργησε στις άλλες χώρες της κρίσης. Πράγματι η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία και ακόμα και η Κύπρος δείχνουν ξεκάθαρα σημάδια ανάκαμψης, με την ανεργία να πέφτει (αν και πολύ αργά και από αρκετά υψηλό σημείο) και την πρόσβαση στις αγορές να έχει αποκατασταθεί.

Γιατί λοιπόν η Ελλάδα να είναι διαφορετική;

Η σύντομη απάντηση είναι οι εξαγωγές, λέει ο Gros. Σε όλες τις άλλες χώρες (και στην πραγματικότητα στις περισσότερες από όσες έχουν λάβει βοήθεια από το ΔΝΤ), η άνοδος στις εξαγωγές εξισορρόπησε, τουλάχιστον εν μέρει, το χτύπημα που υπέστη η ζήτηση εξαιτίας των περικοπών και της αύξησης των φόρων ώστε να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους.

Βέβαια, σε μια μεγάλη οικονομία όπου η εξωτερική χρηματοδότηση δεν είναι πρόβλημα, όπως στις ΗΠΑ ή στην ευρωζώνη, το να προσπαθεί κανείς να μειώσει το δημοσιονομικό έλλειμμα θα μπορούσε λογικά να οδηγήσει σε μια τόσο μεγάλη πτώση της ζήτησης (και κατά συνέπεια στα φορολογικά έσοδα), ώστε η λιτότητα ουσιαστικά αυτοακυρώνεται. Αλλά αυτό το επιχείρημα δεν ισχύει για την Ελλάδα.

Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα είχε ήδη τεράστια ελλείμματα -που ξεπερνούσαν το 10% του ΑΕΠ- όταν ξαφνικά σταμάτησε ο εξωτερικός δανεισμός το 2008-2009, καθιστώντας την προσαρμογή των δαπανών στο εσωτερικό αναγκαία. Εάν η Ελλάδα συνέχιζε να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο τότε θα αύξανε τόσο το δημοσιονομικό έλλειμμα όσο και το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών. Ακόμα λοιπόν κι αν η λιτότητα σήμαινε βαθιά ύφεση για την Ελλάδα, της επέτρεψε να μειώσει τα μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα κι έτσι να μειώσει το μέγεθος του προγράμματος βοήθειας που χρειάστηκε.

Η καλύτερη επίδοση στις εξαγωγές είναι, συνεπώς, κλειδί για να ξεφύγει κανείς από την παγίδα της λιτότητας, συμπεραίνει ο Gros. Το πρόβλημα όμως είναι ότι για την Ελλάδα η όποια μικρή βελτίωση στον τομέα τον εξαγωγών παρατηρήθηκε τελευταία είναι σε μεγάλο βαθμό μια ψευδαίσθηση. Προέρχεται κυρίως από τα πετρελαϊκά προϊόντα και, αν συνυπολογίσουμε το ότι η Ελλάδα δεν έχει δικό της πετρέλαιο, αυτό σημαίνει απλώς ότι επανεξάγει εισαγόμενο σε διαφορετική μορφή. Με τα περιθώρια κέρδους στη διύλιση να κυμαίνονται στο 5%, η οικονομία δεν μπορεί να περιμένει και πολλά από αυτή τη βιομηχανία. Το ίδιο ισχύει και για τα μέταλλα.

Επιπλέον, ο μεγαλύτερος εξαγωγικός τομέας υπηρεσιών της χώρας, ο εμπορικός στόλος, έχει πολύ λίγες διασυνδέσεις με την υπόλοιπη οικονομία, κι αυτό γιατί δεν πληρώνει φόρους και προσλαμβάνει λίγους Έλληνες (καθώς τα πληρώματα προέρχονται από χώρες με μικρότερο μισθολογικό κόστος). Τελευταία μάλιστα, η πτώση των τιμών των αγαθών, από τα οποία εξαρτάται και το κέρδος αυτού του κλάδου, υπονομεύει ακόμα περισσότερο τα έσοδά του. Επιπλέον, ο δευτερογενής τομέας, η μεταποίηση, που παράγει εγχώρια προστιθέμενη αξία και απασχόληση, αποτελεί μικρό ποσοστό των συνολικών εξαγωγών της Ελλάδας.

Το διεθνές εξαγωγικό εμπόριο της χώρας, αν μετρηθεί σωστά, ανέρχεται μόλις στο 12% του ΑΕΠ, ποσοστό πολύ μικρότερο από αυτό που θα περίμενε κανείς από μία τόσο μικρή χώρα. Aκόμα πιο ενοχλητικό είναι το γεγονός ότι το 2008 το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών της Ελλάδας ήταν μεγαλύτερο από αυτό το ποσοστό, δηλ. 13%. Αυτό σημαίνει ότι για να αποφευχθεί μία περαιτέρω μείωση των εισαγωγών και της εσωτερικής ζήτησης, οι εξαγωγές θα πρέπει να είναι πάνω από τις διπλάσιες. Στην Πορτογαλία το αντίστοιχο ποσό ήταν μόλις το ένα τρίτο.

Πάντως το έλλειμμα ισοζυγίου έχει πέσει και στην Ελλάδα, καθώς οι εισαγωγές έχουν καταρρεύσει. Ωστόσο, οι εξαγωγές έχουν σημειώσει κι αυτές καθίζηση, ακόμα και τώρα που οι μισθοί έχουν πέσει 20%. Αυτό είναι το πρόβλημα και όχι η λιτότητα.

Μόνο ένας συνδυασμός από δημοσιονομική πειθαρχία, χαμηλότερους μισθούς και μεταρρυθμίσεις προσανατολισμένες στον εξαγωγικό τομέα θα επέτρεπαν στην Ελλάδα βιώσιμη ανάκαμψη. Αυτή η προσέγγιση έχει δοκιμαστεί και στο παρελθόν και έχει αποτύχει μόνο μία φορά, όταν η Αργεντινή έπρεπε να κηρύξει χρεοκοπία στο εξωτερικό της χρέος το 2002 και να εγκαταλείψει την ισοτιμία 1:1 με το αμερικανικό δολάριο.

Δυστυχώς, η Ελλάδα μοιάζει με την Αργεντινή από δύο πολύ σημαντικές απόψεις: Και οι δύο χώρες έχουν μικρό εξαγωγικό τομέα, γεγονός που κάνει την προσαρμογή πολύ πιο δύσκολη. Και οι δύο έχουν μία εξαγωγική δομή που ρέπει προς εμπορεύματα, των οποίων η παραγωγή είναι δύσκολο να αλλάξει σημαντικά ακόμα κι αν υπάρξουν δομικές μεταρρυθμίσεις και πέσουν οι μισθοί.

Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι η Ελλάδα είναι καταδικασμένη να ακολουθήσει το δρόμο της Αργεντινής προς τη χρεοκοπία. Όμως δείχνει ότι η πρόκληση που αντιμετωπίζει, δηλαδή η αναμόρφωση εκ θεμελίων του εξαγωγικού της τομέα, είναι μεγάλη. Είναι καιρός λοιπόν η κυβέρνηση της Ελλάδας να αναγνωρίσει αυτήν την ανάγκη και να επεκτείνει το διακύβευμα των διαπραγματεύσεών της με την Ευρώπη, ώστε να συμπεριλαμβάνει όχι μόνο τον προϋπολογισμό αλλά και στρατηγικές που θα τονώσουν τις εξαγωγές. Αλλά πρώτα απ' όλα, η Ελλάδα πρέπει να αναγνωρίσει ότι η λιτότητα δεν είναι ο εχθρός της.