Απλές συνταγές για δικαιότερους φόρους

Τα βασικά προβλήματα του ελληνικού φορολογικού συστήματος συνδέονται με τις συχνές αλλαγές στους φόρους, την πολυπλοκότητα της νομοθεσίας, τη βραδύτητα των μηχανισμών επίλυσης φορολογικών διαφορών, τη μεγάλη φοροδιαφυγή και την αναποτελεσματικότητα της φορολογικής διοίκησης.

Αναντίρρητα, η χώρα μας έχει ανάγκη από ένα νέο φορολογικό σύστημα που θα αντιμετωπίζει συνολικά τις σημερινές αδυναμίες του υπάρχοντος, θα διαμορφώνει ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας των φορολογικών υπηρεσιών και θα θέτει σαφείς, απλούς και κατανοητούς κανόνες για τους φορολογουμένους.

Η ανάγκη μεταρρύθμισης του φορολογικού μας συστήματος περιλαμβάνεται σε όλα τα προεκλογικά προγράμματα των πολιτικών κομμάτων εδώ και δεκαετίες, χωρίς να έχουν όμως και συγκεκριμένες προτάσεις, πέρα από τη γενική διατύπωση για ένα απλό, δίκαιο και αναπτυξιακό φορολογικό σύστημα. Δυστυχώς όμως τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει ούτε θεωρητικά ούτε πρακτικά. Γι' αυτό θα πρέπει να δούμε ποιες αλλαγές θα μπορούσαν να συμβάλουν με στόχο να καταστεί πιο δίκαιο και αποτελεσματικό για να αρχίσουν να αυξάνονται τα φορολογικά έσοδα ώστε να βοηθήσουν στην ανάκαμψη της οικονομίας, με την προϋπόθεση ότι οι αλλαγές αυτές δεν θα υποσκάψουν την πορεία δημοσιονομικής εξυγίανσης και φυσικά δεν θα υπερβαίνουν τα όρια της φοροδοτικής δυνατότητας των φορολογουμένων.

Οι όποιες αλλαγές συντελέσθηκαν μέχρι τώρα έγιναν κάτω από την πίεση των αναγκών του κράτους για αύξηση των εσόδων και παρά τις αξιόλογες προσπάθειες για εξορθολογισμό της λειτουργίας των φορολογικών υπηρεσιών, δεν έχει διαμορφωθεί ένα αποδεκτό, κατανοητό, διαφανές και φιλικό πλαίσιο.

Για να κτιστεί η εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος, θα πρέπει το νέο πλαίσιο να επιβάλλεται αποτελεσματικά και να διασφαλίζει ότι τα βάρη της φορολογίας, αλλά και τα οφέλη από τις κρατικές δαπάνες, θα αφορούν όλους και θα κατανέμονται δίκαια. Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς ένα πρόγραμμα συνολικής φορολογικής μεταρρύθμισης, κατά το πρότυπο άλλων ανεπτυγμένων χωρών.

Κατά τη γνώμη μου η αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος είναι άμεσης προτεραιότητας και θα πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα ώστε να καταστεί πιο δίκαιο και αποτελεσματικό.

Ι. Φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων

Ο φορολογούμενος, φυσικό πρόσωπο, θα πρέπει να δηλώνει συνολικά τα ετήσια εισοδήματά του από όλες τις πηγές και να φορολογείται για το συνολικό καθαρό εισόδημα με ενιαία κλίμακα. Αυτοτελής φορολόγηση εσόδων, απαλλαγές, εξαιρέσεις ή διαφορετική φορολογική μεταχείριση δεν θα πρέπει να υπάρχουν. Η κτήση του εισοδήματος θα πρέπει να δικαιολογείται πλήρως και αναλυτικά.

Το φορολογητέο εισόδημα θα πρέπει να προκύπτει μετά την αφαίρεση των εξόδων από το συνολικό εισόδημα. Στα έξοδα που θα αφαιρούνται οπωσδήποτε θα περιλαμβάνονται τα ενοίκια, τα έξοδα για εξόφληση λογαριασμών κοινής ωφέλειας, ιατρικά, και οποιοδήποτε άλλο έξοδο συμβάλλει στην απόκτηση του εισοδήματος. Με τον τρόπο αυτό δεν υπάρχει λόγος για θέσπιση αφορολόγητου ορίου, δεδομένου ότι τα μικρά εισοδήματα θα απαλλάσσονται πλήρως του φόρου.

Σε περίπτωση που τα έξοδα είναι μεγαλύτερα από τα έσοδα, ο φορολογούμενος θα καλείται να δικαιολογήσει την κάλυψη της διαφοράς.

Η κλίμακα φορολογίας πρέπει να διαμορφωθεί κατά τέτοιον τρόπο ώστε εκείνοι που έχουν χαμηλά εισοδήματα, είτε να απαλλάσσονται από τον φόρο είτε να επιβαρύνονται με μικρά ποσά, ενώ όσοι έχουν πολύ υψηλά εισοδήματα να καταβάλλουν αναλογικά περισσότερο φόρο. Εξυπακούεται ότι όποιες έκτακτες εισφορές πρέπει να είναι ενσωματωμένες στην κλίμακα φορολογίας. Σε κάθε περίπτωση, τυχόν παρακρατήσεις ή προκαταβολές φόρων θα συμψηφίζονται με τον συνολικό φόρο.

Κάθε φορολογούμενος θα υποβάλλει μία μόνη απλοποιημένη δήλωση (χωρίς παραρτήματα κ.λπ.) στην οποία τα περισσότερα στοιχεία θα είναι προσυπληρωμένα από το taxis μέσω των διασταυρώσεων (και ουσιαστικά θα καλείται να τα επιβεβαιώσει) και στην οποία θα υπάρχει πίνακας μεταβολής περιουσιακής κατάστασης.

Δεν πρέπει να φορολογούνται τεκμαρτά εισοδήματα, αλλά πρέπει να δικαιολογούνται τα έξοδα, οι αγορές και επενδύσεις, καταθέσεις κ.λπ. Οποιαδήποτε διαφορά πρέπει να φορολογείται με τον ανώτερο συντελεστή προσαυξημένο κατά 50%.

ΙΙ. Φορολογία νομικών προσώπων - προσωπικών εταιρειών - επιτηδευματιών

Ο προσδιορισμός των κερδών των νομικών προσώπων, των εταιρειών και των επιτηδευματιών θα προκύπτει μόνο με λογιστικό τρόπο. Οι δαπάνες κάθε επιχείρησης θα αναγνωρίζονται στο σύνολό τους, εφόσον σχετίζονται με οποιοδήποτε τρόπο με αυτήν, υπάρχει νόμιμο παραστατικό και έχει καταχωριστεί η σχετική εγγραφή στα βιβλία της. Οποιαδήποτε περίπτωση μη αναγνώρηση δαπάνης πρέπει να είναι σαφής και προσδιορισμένη με νόμο και δεν πρέπει να είναι στην κρίση κανενός άλλου, πλην του νομοθέτη.

Ο φορολογικός συντελεστής των κερδών των νομικών προσώπων και εταιρειών δεν θα πρέπει να είναι πάνω από 20%.

Τα κέρδη που δεν διανέμονται είτε θα αποθεματοποιούνται, είτε θα επενδύονται εντός χρονικού ορίζοντα 3ετίας.

Τα διανεμόμενα κέρδη θα τα περιλαμβάνουν τα φυσικά πρόσωπα στις δηλώσεις τους και θα φορολογούνται συνολικά με τα υπόλοιπα εισοδήματά τους, με δικαίωμα συμψηφισμού του αναλογούντος Εταιρικού Φόρου εκάστου.

Εάν μια επιχείρηση δηλώνει ζημία πάνω από 3 έτη, τότε θα πρέπει να γίνεται φορολογικός έλεγχος και έλεγχος βιωσιμότητας.

Προκαταβολή φόρου πρέπει να καταβάλλουν μόνο οι τράπεζες και οι εισηγμένες εταιρείες στο χρηματιστήριο, με βάση τις οικονομικές καταστάσεις που συντάσσουν κάθε τρίμηνο.

Τέλη επιτηδεύματος, έκτακτες εισφορές και φόροι υπέρ τρίτων πρέπει να καταργηθούν.

ΙΙΙ. Λογιστική Τυποποίηση

Η καθιέρωση των Ελληνικών Λογιστικών Προτύπων αποτελεί ένα ιδιαίτερα θετικό βήμα μιας ουσιαστικής φορολογικής μεταρρύθμισης γιατί επιχειρεί αφενός την περαιτέρω απλοποίηση των κανόνων για τις επιχειρηματικές συναλλαγές και αφετέρου την ενοποίηση, τη συμπλήρωση και τον εκσυγχρονισμό των λογιστικών κανόνων της χώρας μας.

Παρά τις σχετικές εξαγγελίες, μέχρι σήμερα δεν έχουν εκδοθεί οι σχετικές εγκύκλιοι για την πλήρη εφαρμογή τους, με αποτέλεσμα η θεωρητική αφετηρία εφαρμογής τους 1/1/2015 να είναι ανέφικτη.

ΙV. Φ.Π.Α.

Επιχειρήσεις με ακαθάριστα έσοδα έως 30.000 ευρώ πρέπει να απαλλάσσονται από το καθεστώς ΦΠΑ. Το δημοσιονομικό όφελος θα είναι μεγαλύτερο από το κόστος εξυπηρέτησης των δηλώσεων αυτών.

Επανεξέταση και κατάργηση των ειδικών καθεστώτων και των μειωμένων συντελεστών των νησιών. Για τους μόνιμους κατοίκους των νησιών μπορεί να υπάρξει σύστημα ελάφρυνσης μέρους του ΦΠΑ μέσω της ετήσιας δήλωσης εισοδήματος.

V. Φορολογία ακίνητης περιουσίας

Το πρόβλημα του φόρου ακίνητης περιουσίας προκύπτει από το γεγονός ότι είναι φόρος σε περιουσιακό στοιχείο και όχι στο εισόδημα που αυτό παράγει και επομένως μπορεί να δημιουργεί προβλήματα ρευστότητας σε πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Για το λόγο αυτό χρήζει ιδιαίτερης μελέτης.

Πρέπει να φορολογείται όλη η ακίνητη περιουσία (αστικά, αγροτικά ακίνητα κ.λπ.), αλλά με διαφορετικούς συντελεστές και προοδευτική κλίμακα, ανάλογα με τη χρήση του κάθε ακινήτου. Επειδή η αξία του ακινήτου πάνω στην οποία υπολογίζεται ο φόρος μεταβάλλεται συχνά, θα πρέπει να αναπροσαρμόζονται και οι αντικειμενικές αξίες τακτικά, και με αυτόματο τρόπο, ώστε να αντανακλούν τις συνθήκες της αγοράς.

Πρέπει να θεσπισθούν αφορολόγητα ποσά ανάλογα με την οικογενειακή κατάσταση των φορολογουμένων, το εισόδημα και τη συνολική αξία της περιουσίας.

Η πρώτη κατοικία για κάθε νοικοκυριό, εφόσον είναι και το μόνο ακίνητο που έχουν και είναι αυτό όπου κατοικούν, να απαλλάσσεται κάθε φόρου (με όριο έως 150 τ.μ., ή συγκεκριμένης αντικειμενικής αξίας).

Ο φόρος ακίνητης περιουσίας, στον οποίο καλό είναι να ενοποιηθούν και τα δημοτικά τέλη, πρέπει να επιβάλλεται σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης και να αποδίδεται σε αυτήν.

VI. Παραοικονομία - φοροδιαφυγή - διαφθορά

Οι κυριότερες συνέπειες των παραπάνω είναι ότι όχι μόνο στερούν έσοδα από το Δημόσιο, αλλά προκαλούν  και αναποτελεσματικότητα στην κατανομή των πόρων, δημιουργούν μεγάλα αντικίνητρα για μεγέθυνση και εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων και συνθήκες μη υγιούς ανταγωνισμού στην οικονομία. Παράλληλα υποσκάπτεται ο ρόλος του κοινωνικού κράτους, ροκανίζεται η κοινωνική συνοχή, ενώ δημιουργούνται και ζητήματα ισονομίας.

Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής δεν μπορεί να γίνεται μόνο με κατασταλτικά μέτρα, αλλά και με το να πειστούν οι πολίτες ότι πρέπει εθελοντικά να συμμορφώνονται στις υποχρεώσεις τους. Επίσης θα μπορούσε να εισαχθεί στα σχολεία το μάθημα της «Φορολογικής Συμμόρφωσης και Φορολογικής Συνείδησης» προσπαθώντας με τον τρόπο αυτό να εκπαιδευτεί η μελλοντική γενιά.

Τα πιο βασικά αίτια της φοροδιαφυγής μπορούμε να πούμε ότι είναι:

-Το ύψος των φορολογικών συντελεστών και της φορολογικής επιβάρυνσης.

-Οι πολλές και πολύπλοκες νομοθετικές ρυθμίσεις και η πολυπλοκότητα και η ασάφεια των φορολογικών νόμων.

-Η χαμηλή ποιότητα της φορολογικής διοίκησης και η εκτεταμένη διαφθορά.

-Το χαμηλό φορολογικό φρόνημα και οι κοινωνικές αντιλήψεις για τη φοροδιαφυγή.

Πρέπει να αξιοποιηθούν όλες οι δυνατότητες που μας προσφέρει η τεχνολογία σήμερα, με κάθε είδους διασταυρώσεις από άλλες υπηρεσίες, τράπεζες, συναλλαγές και κάθε πρόσφορο στοιχείο.

Ο έλεγχος της συμμόρφωσης των φορολογουμένων προς τις υποχρεώσεις τους από τη φορολογική νομοθεσία, όπως είναι η τήρηση αρχείων για κάθε φορολογούμενο, η οργάνωση μηχανογραφικών συστημάτων διαχείρισης πληροφοριών και διασταύρωσής τους, η διαμόρφωση διαδικασιών γρήγορης διαπίστωσης και σύλληψης των παραβατών και τέλος η αποτελεσματική επιβολή των ποινών επιβάλλεται να είναι άμεσες και αποτελεσματικές.

VII. Αποτελεσματικότητα φορολογικής διοίκησης

Βασικές προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα της φορολογικής διοίκησης είναι:

-Η απλοποίηση και κατά το δυνατόν σταθεροποίηση της φορολογικής νομοθεσίας.

-Η αναδιοργάνωση των φοροτεχνικών υπηρεσιών και ο σχεδιασμός προτεραιοτήτων για την προσαρμογή τους στην ισχύουσα φορολογική νομοθεσία.

-Η ύπαρξη βούλησης για την πραγματοποίηση της αναμόρφωσης αυτής, τόσο από την πλευρά των πολιτικών κομμάτων, όσο και των εκπροσώπων των παραγωγικών τάξεων αλλά και των συνδικαλιστικών φορέων.

-Η τεχνική υποστήριξη, τόσο σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού, όσο και σε τεχνολογικό εξοπλισμό.

Ιδιαίτερα προβληματική είναι η εξέλιξη των φορολογικών υποθέσεων στα δικαστήρια. Πολύ μεγάλες καθυστερήσεις, συχνές αναστολές καταβολής των προβλεπόμενων προκαταβολών και απορριπτικές για το δημόσιο αποφάσεις που στηρίζονται σε τυπικές ατέλειες διοικητικών πράξεων είναι αιτίες που ακυρώνουν την είσπραξη βεβαιωμένων φόρων και δημιουργούν κίνητρα για φοροδιαφυγή.

Η Διεύθυνση Επίλυσης Διαφορών που συστάθηκε πρόσφατα πρέπει να θωρακισθεί, να ενισχυθεί και να αξιοποιηθεί με σκοπό την άμεση επίλυση των φορολογικών αμφισβητήσεων και την αποσυμφόρηση των φορολογικών δικαστηρίων.

*Ο κ. Χρήστος Κήττας είναι οικονομολόγος, Λογιστικός Σύλλογος Αθηνών.