Τα προβλήματα μιας οικονομίας... μαλλιά κουβάρια!

Και τώρα τι κάνουμε; Αυτό το ερώτημα είναι κάτι σαν το φάντασμα που πλανιέται πάνω από την ακινησία, την αβεβαιότητα και το αίσθημα της άτακτης υποχώρησης κάθε παραγωγικής δραστηριότητας και ευκαιρίας...

Ο πειρασμός του «βλέποντας και κάνοντας» είναι ισχυρός, όμως δεν προσφέρει καμιά ανακούφιση. Βλέποντας και κάνοντας έχουμε φτάσει να βλέπουμε αυτά που δεν μας αρέσουν και να κάνουμε ολοένα και λιγότερα.

Ας το πάρουμε αλλιώς, λοιπόν.

Και ας ξετυλίξουμε το κουβάρι μέσα σε τρία βήματα ερωτημάτων – και απαντήσεων. 1) Που βρισκόμαστε (ας κάνουμε Ταμείο), 2) τι χρειαζόμαστε (ας φανταστούμε έναν στόχο) και 3) πως προχωράμε (ας προσδιορίσουμε έναν οδικό χάρτη).

1. Που βρισκόμαστε: Ύφεση, μακρο-οικονομία και καταστροφική ασάφεια

Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η οικονομία είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού τριών αθέλητων παρενεργειών του τρόπου με τον οποίο πορεύτηκε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖ-ΑΝΕΛ τους 2 πρώτους μήνες:

Πρώτον, καλλιέργεια αβεβαιότητας μεσοπρόθεσμα, αλλά και άμεσα. Αυτή η αβεβαιότητα προκλήθηκε από υψηλόφωνες διακηρύξεις, συνοδευόμενες από ακινησία πολιτικής, απουσία αποφάσεων και απόλυτη αδράνεια.

Κανείς δεν ξέρει τι θα ξημερώσει την ερχόμενη βδομάδα, τον ερχόμενο μήνα και ακόμα λιγότερο στα τέλη του χρόνου. Το αποτέλεσμα είναι η απόλυτη ανασφάλεια, η αναβολή οποιασδήποτε επένδυσης αλλά και διάφορες αμυντικές αντιδράσεις (όπως η φυγή ρευστότητας).

Δεύτερον, υπερπροστασία του δημοσίου που εκπηγάζει από διακηρύξεις που επιβεβαιώνουν τη δεσπόζουσα θέση του δημοσίου ως στόχο. Αυτό ίσως καθησυχάζει τους υπαλλήλους του δημοσίου, τους συνταξιούχους και τις κρατικές επιχειρήσεις –όμως εντείνει τα προβλήματα του ιδιωτικού τομέα και της παραγωγής. Για παράδειγμα, σε θέματα χρηματοδότησης, όλη η ρευστότητα διοχετεύεται στο δημόσιο, και αφαιρείται από την παραγωγή του ιδιωτικού τομέα.

Τρίτον, συγκρουσιακή διαπραγμάτευση που κάνει τους φίλους εχθρούς και τους συμμάχους αντιπάλους –και εντέλει υπονομεύει τη θέση της χώρας ακόμα και εκεί που τα επιχειρήματα είναι ατράνταχτα (ανάγκη αναθέρμανσης της ζήτησης σε Ευρωπαϊκό επίπεδο). Έτσι ο Ευρωπαϊκός παράγοντας, αντί να συνεισφέρει στη λύση, εντείνει το πρόβλημα.

Οι τρεις παρενέργειες τροφοδοτούν έντονη συμπίεση του ιδιωτικού τομέα και της παραγωγής, που δηλητηριάζει καθημερινά το οικονομικό κλίμα και προετοιμάζει το έδαφος για μια παρατεταμένη και βαθιά ύφεση. Το οξύμωρο είναι οτι ενώ η Κυβέρνηση θεωρητικά αντιμάχεται τη λιτότητα και διαπραγματεύεται για να αποφύγει την ύφεση, στην ουσία προκαλεί την καταβαράθρωση της παραγωγής και της απασχόλησης. Οι μεγάλοι χαμένοι είναι ξανά οι νέοι και οι γυναίκες που πασχίζουν να μπουν εντός των τειχών της επίσημης οικονομίας.

2. Τι χρειαζόμαστε: Ανάκαμψη στη μικρο-οικονομία και δημιουργική σαφήνεια

Αυτό που θα έπρεπε να είχαμε είναι ένας οδικός χάρτης με σαφείς μακροχρόνιους στόχους, διακηρυγμένες μεσοπρόθεσμες επιδιώξεις και χειροπιαστές άμεσες πρωτοβουλίες-μέτρα. Με δεδομένη την προτεραιότητα της παραγωγής πραγματικού πλούτου, στο επίκεντρο των πολιτικών θα έπρεπε να βρίσκεται η πρωτοβουλία εκσυγχρονισμού του δημοσίου που θα σηματοδοτεί ότι «Το Δημόσιο Υπάρχει για την Οικονομία» και όχι «Η Οικονομία Υπάρχει για το Δημόσιο». Η διατύπωση ενός Σχεδίου στο οποίο πραγματικά πιστεύει η Ελληνική Κυβέρνηση συνεπάγεται πως θα λέει τα ίδια μέσα και έξω. Διότι μόνο έτσι θα μπορεί να δημιουργηθεί σχέση συνεργασίας και όχι αντιπαλότητας.

Ένα τέτοιο σχήμα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πολύ ταχύτερη και ουσιαστικότερη διαπραγμάτευση, διασφαλίζοντας εξ αρχής την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ και ότι η Κυβέρνηση αποκτά –επιτέλους- την ιδιοκτησία του Προγράμματος. Αυτό θα την έκανε περισσότερο αξιόπιστο και υπεύθυνο συνομιλητή. Αφού θα απέφευγε τον εγκλωβισμό σε ανούσιες συζητήσεις για βαφτίσια και ορολογίες, θα μπορούσε να βάλει στόχο την απρόσκοπτη χορήγηση της ήδη καθυστερημένης δόσης των 7,2 δις που θα ειχε απομακρύνει τον κίνδυνο ασφυξίας λόγω έλλειψης ρευστότητας.

Η Δημιουργική Σαφήνεια θα επέτρεπε στη χώρα να συμμετέχει στην ποσοτική χαλάρωση, στο πακέτο Γιουνκέρ αλλά και να επωφεληθεί από την ευνοϊκή διεθνή συγκυρία (πτώση ευρώ, χαμηλές τιμές ενέργειας, χαμηλά επιτόκια). Αυτή φέρνει πιο κοντά την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας σε συνεργασία με τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς και την εδραίωση ενός σημαντικού ρόλου για την Ελλάδα στην Ευρώπη.

3. Ένας οδικός χάρτης: Επιμέρους μέτρα και πρωτοβουλίες ενός προσωπικού wish-list

Πρώτον, εκσυγχρονισμός Δημοσίου: η βελτίωση στη λειτουργία του δημοσίου αποτελεί και την καλύτερη εγγύηση για την αποφυγή του γιγαντισμού του. Το Πρόγραμμα που εξήγγειλε το Ποτάμι προεκλογικά θα έδινε μια ένεση αξιοπιστίας στην Κυβέρνηση συνολικά, αλλά και στις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα επέτρεπε στο κράτος να παίξει δημιουργικό ρόλο στην ενίσχυση και εμπέδωση της ανάπτυξης –η οποία όμως θα βασίζεται στον ιδιωτικό τομέα.

Δεύτερον Κοινωνική Πολιτική: μια σαφής πορεία προς τον Κοινωνικό Ιστό Ασφάλειας. Η Κοινωνική Πολιτική θα προχωρούσε με στόχο την εγκαθίδρυση ενός μόνιμου Κοινωνικού Ιστού Ασφάλειας, σε ορίζοντα διετίας. Πρώτο βήμα θα μπορούσε να είναι η επέκταση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος -μετά την αξιολόγηση και τις προσαρμογές- μέχρι τελους του 2015. Στο μηχανισμό αυτό θα εντάσσονταν και πολλά διάσπαρτα (και εν πολλοίς αναποτελεσματικά) σημερινά επιδόματα και δομές.

Τρίτον, άμεσα μέτρα εξισορρόπησης ώστε να κερδηθεί χρόνος για τον ουσιαστικό ανασχεδιασμό του Ασφαλιστικού συστήματος συνολικά.

• Πρώτο μέτρο θα ήταν η εξαγγελία της πρόθεσης να μην εκδοθεί καμία σύνταξη, για καμία αιτία, σε κανένα ταμείο (εκτός των συντάξεων αναπηρίας) κάτω από την ηλικία των 62 ετών. Αυτό σημαίνει ότι για το διάστημα ως τη νομοθέτηση του μέτρου, θα διδεται απόλυτη προτεραιότητα σε αιτήσεις συνταξιοδότησης ατόμων άνω των 62 ετών.

• Ενοποίηση Ταμείων με τρόπο ουσιαστικό και με στόχο την εξομείωση στις συνθήκες συνταξιοδότησης και στα δικαιώματα.

• Εξίσωση εισφορών για μισθωτούς σε όλα τα ταμεία.

• Κατάργηση όλων των φόρων υπερ τρίτων.

Τα μέτρα αυτά εξασφαλίζουν δημοσιονομική ανάσα προκειμένου να σχεδιαστεί η οριστική επίλυση του Ασφαλιστικού εντός τριετίας, με τρόπο που στηρίζει την παραγωγή και εγγυάται τα δικαιώματα της νέας γενιάς.

Τέταρτον, δημοσιονομικές βελτιώσεις με προοπτική:

• η μεταφορά του ΕΝΦΙΑ στους Δήμους, αλλά η εφαρμογή του να γίνει στη βάση νέων αντικειμενικών αξιών. Επίσης με μηχανισμό εξισορρόπησης-αλληλεγγύης ανάμεσα σε πλουσιότερους και λιγότερο πλούσιους Δήμους.

• Κατάργηση των γεωγραφικών εξαιρέσεων στον ΦΠΑ τόσο για λόγους δικαιοσύνης όσο και για λόγους αποτελεσματικότητας.

• Διασταυρώσεις στοιχείων μεταξύ ασφαλιστικών στοιχείων και ΔΟΥ

• Τήρηση των συμφωνημένων αποκρατικοποιήσεων και παραχωρήσεων, και επιτάχυνση της διαδικασίας αξιοποίησης της περιουσίας του δημοσίου.

Πέμπτον, μέτρα διευκόλυνσης της ανάκαμψης.

• Πτωχευτικό δίκαιο: γενναία αναδιάρθρωση και απλοποίηση.

• Ξεκαθάρισμα των Τραπεζών από τα «κόκκινα» δάνεια.

• Επανεκκίνηση ιδιωτικού τομέα στο επίκεντρο του ΕΣΠΑ και Κοινοτικών Προγραμμάτων

• Στο άνοιγμα επαγγελμάτων: μορατόριουμ για ένα χρόνο, ώστε να αποτιμηθεί η επίπτωση και να ολοκληρωθούν.

• Να κλείσουν οι εκκρεμότητες της φάσης των Μνημονίων χωρίς αμφισβητήσεις, ώστε να τεθούν οι βάσεις της ανάκαμψης για την μετά-Μνημόνιο εποχή. Αμφισβητώντας η κυβέρνηση ό,τι έγινε στο Μνημόνιο, δημιουργεί το απόλυτο θεσμικό κενό. Ο καθένας καταλαβαίνει πως η επιστροφή στο 2009 δεν μπορεί να είναι το πρότυπο στο οποίο στοχεύουμε. Αντιθέτως, ήταν μια κατάσταση που πρώτη η Αριστερά στηλίτευε επί 20 τουλάχιστον χρόνια. Η κυβέρνηση ξεθεμελιώνει ο,τι έγινε στην τελευταία 5ετία χωρίς να βάζει κάτι άλλο στη θέση του. Γι' αυτό το λόγο, το μεσοπρόθεσμο στάδιο θα πρέπει να στηρίζεται σε ένα μορατόριουμ για αξιολόγηση και επανεκκίνηση.

Έκτον, απορρόφηση και αξιολόγηση των αλλαγών που έχουν γίνει στην αγορά εργασίας. Θεσμική παύση (μορατόριουμ) για ένα χρόνο προκειμένου να ολοκληρωθεί η αξιολόγηση και ο διάλογος. Στόχος μας θα πρέπει να είναι είναι η εξέλιξη προς την κατεύθυνση ενός πλαισίου που αντί να προστατεύει θέσεις εργασίας, θα προστατεύει τους ανθρώπους. Εν τω μεταξύ, έμφαση στις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης με προτεραιότητα στους νέους.

Δεν είναι εύκολα όλα αυτά, αλλά δεν είναι αδύνατα. Είναι χειροπιαστά βήματα με λογική και ρεαλισμό. Βήματα που σταματούν την ελεύθερη πτώση και οδηγούν μπροστά – για αλλαγή.

* Η Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και βουλευτής Β' Αθηνών με το Ποτάμι