Προσοχή... παγόβουνο!

Μιας και άνοιξε η συζήτηση για το «τι» μας οδήγησε στα μνημόνια και καθώς η κυβέρνηση ως φαίνεται θα συμπεριλάβει μέρος μόνο του 2009, θα βοηθήσει τη δημόσια συζήτηση να δούμε πιο αναλυτικά τι έγινε εκείνη τη χρονιά και «τι» μας διδάσκει για τη φετινή χρονιά, αν μας διδάσκει κάτι.

Είναι γνωστό ότι το 2009 το Δημόσιο σημείωσε ρεκόρ ελλείμματος, καθώς μάζεψε 50 δισ. έσοδα και ξόδεψε 89 δισ. δηλαδή προσέθεσε στο δημόσιο χρέος 39 δισ. ευρώ. Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι το πώς σχηματίστηκε το έλλειμμα αυτό.

Αντίθετα προς τη διάχυτη εντύπωση για πάρτι στις δαπάνες την περίοδο 2008-2009 η μελέτη των στοιχείων δείχνει ότι τα έξοδα δεν ξέφυγαν πολύ. Ο προϋπολογισμός του 2009 προέβλεπε 67,4 δισ. έσοδα και 79 δισ. έξοδα, μαζί με τις δημόσιες επενδύσεις. Το αποτέλεσμα θα ήταν 11,6 δισ. έλλειμμα σε μία χώρα με ΑΕΠ 260 δισ. ευρώ, δηλαδή έλλειμμα 4,4%.

Το κράτος τελικά ξόδεψε 89 δισ. ευρώ, δηλαδή 10 δισ. περισσότερα από τον προϋπολογισμό. Από αυτά, όμως, τα 3,7 δισ. πήγαν για στήριξη των τραπεζών (με αγορά μετοχών, όχι χάρισμα), 4 επιπλέον δισ. έκτακτη επιχορήγηση σε ασφαλιστικά ταμεία και νοσοκομεία και 1,5 δισ. περισσότερο στο ΤΕΜΠΜΕ, 0,3 δισ. επιπλέον για τόκους και 0,5 δισ. επιπλέον για δημόσιες επενδύσεις.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι το κόστος μισθών και συντάξεων του Δημοσίου ξέφυγε μόλις 2,6% ή 0,8 δισ. ενώ είχαμε και 1,6 δισ. ευρώ δαπάνες που δεν έγιναν αν και είχαν προϋπολογιστεί, εντυπωσιακό δεδομένης της εποχής.

Τα ασφαλιστικά ταμεία και τα νοσοκομεία υπάγονται σε ξεχωριστό προϋπολογισμό, καθώς τα έσοδά τους είναι οι εισφορές που πληρώνουν οι εργαζόμενοι και οι δαπάνες τους είναι οι συντάξεις, η νοσοκομειακή και η φαρμακευτική περίθαλψη. Ο προϋπολογισμός αυτός στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες εμφανίζει ελλείμματα εξαιτίας της αύξησης του ορίου ηλικίας που οδηγεί σε αυξημένες δαπάνες για συντάξεις και περίθαλψη. Το έλλειμμα αυτό το πληρώνουμε όλοι οι πολίτες μέσα από τη φορολογία.

Αυτό από τη μία πλευρά συνιστά κοινωνική αδικία καθώς φόρους και κυρίως έμμεσους πληρώνουν όλοι, φτωχοί και πλούσιοι. Άρα οι συντάξεις επιδοτούνται και από τους φτωχούς συμπολίτες μας. Από την άλλη επειδή έλλειμμα υπήρχε πάντα, αν ξαφνικά αποφασίζαμε να το μηδενίσουμε (μειώνοντας αρκετά τις συντάξεις και τις παροχές σε φάρμακα και νοσοκομεία) θα είχαν απότομα δυσμενή μεταβολή στις συνθήκες ζωής τους όλοι οι συνταξιούχοι, οι οποίοι ταυτόχρονα στη διάρκεια των πολλών δεκαετιών του βίου τους είχαν πληρώσει μέσα από άμεσους και έμμεσους φόρους για το έλλειμμα των συντάξεων της προηγούμενης γενιάς.

Η λύση λοιπόν που προκρίνεται λέγεται «αλληλεγγύη των γενεών» που σημαίνει ότι δεχόμαστε να υπάρχει αυτό το έλλειμμα αρκεί: α. να είναι σε λογικά επίπεδα και β. να μειώνεται χρόνο με το χρόνο. Ώστε να μην επιδοτεί ένας εργαζόμενος με χαμηλό μισθό ή και ένας άνεργος όταν αγοράζει φαγητό για τα παιδιά του τις μεγάλες συντάξεις που λαμβάνει μερίδα του πληθυσμού.

Για να καταλάβουμε όμως το μέγεθος του προβλήματος στην Ελλάδα, το 2009 φτάσαμε να δίνουμε για αυτό το έλλειμμα 22,3 δισ. από ένα κρατικό ταμείο που μάζεψε 48,5 δισ. ευρώ (ενώ και οι μισθοί των νοσοκομείων 2,5 δισ. περίπου υπάγονται στη μισθοδοσία του Δημοσίου χωρίς να συμψηφίζεται η δαπάνη). Δηλαδή για κάθε 10 ευρώ που εισέπραττε το κράτος τα 4,5 πήγαν για το έλλειμμα των συντάξεων και των νοσοκομείων. Να σημειωθεί τέλος ότι φέτος, 2015, σε έναν προϋπολογισμό 55 δισ. ευρώ εσόδων η τρύπα αυτή προβλέπεται να είναι 14 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου το 25%. Πρόκειται για βελτίωση 50%, μέσα σε 6 χρόνια, ποσοστό πολύ ικανοποιητικό.

Εκεί που είχαμε πραγματικά κατάρρευση το 2009 ήταν στα έσοδα. Από τα προϋπολογισμένα 63,7 δισ. εισπράχθηκαν μόλις 48,5 δισ. δηλαδή 15,2 δισ. λιγότερα και 2 δισ. λιγότερα από την Ε.Ε. Συνολικά είχαμε 16,9 δισ. τρύπα στα έσοδα! Αξίζει να θυμηθούμε μάλιστα ότι στο τελευταίο τρίμηνο του 2009 που ανέλαβε η κυβέρνηση Παπανδρέου ψήφισε και εκείνη νόμο για την τότε θεωρούμενη «ανθρωπιστική κρίση»: επέστρεψε 0,5 δισ. παραπάνω στις επιχειρήσεις, έδωσε 0,5 δισ. επιπλέον για πρόνοια, μετέθεσε την είσπραξη του ΕΤΑΚ ύψους 0,5 δισ., ενώ ακύρωσε νέους φόρους σε ημιυπαίθριους, λαχεία και σκάφη που θα έφερναν 2 δισ. Κοινώς το σκάφος πήγαινε προς το παγόβουνο και οι κυβερνώντες πάτησαν γκάζι.

Επιστροφή στο σήμερα

Η νέα ρύθμιση των 100 δόσεων που ψήφισε η κυβέρνηση σε συνδυασμό με το πολιτικό κλίμα του «δεν πληρώνω» που οικοδομήθηκε προ της ανάληψης καθηκόντων από τον ΣΥΡΙΖΑ μπορεί φέτος να κάνει ανεπανόρθωτη ζημιά στα δημόσια έσοδα.

Το 2015 για να μην μπούμε σε νέο μνημόνιο θα πρέπει το κράτος να πιάσει τους στόχους του, δηλαδή να εισπράξει 12,4 δισ. φόρο εισοδήματος, 3,5 δισ. φόρο περιουσίας και 13 δισ. ΦΠΑ. Να σημειωθεί ότι ο φόρος εισοδήματος μαζεύεται στο δεύτερο εξάμηνο καθώς οι δηλώσεις θα υποβληθούν μέχρι τον Ιούνιο. Ο φόρος περιουσίας το ίδιο για το μεγαλύτερο μέρος του, καθώς ουρές από πέρσι μαζεύονται μέχρι τον Ιούνιο και ο ΦΠΑ μοιράζεται σε όλη τη χρονιά, αλλά στους 9 μήνες που απομένουν φέτος πρέπει να εισπραχθεί σχεδόν το 90% καθώς το πρώτο τρίμηνο η αγορά κάνει χαμηλότερο τζίρο (Πάσχα, τουρισμός, Χριστούγεννα).

Η δυνατότητα αντί να πληρώνεις στο τέλος κάθε μήνα εκατοντάδες ή χιλιάδες ευρώ, ανάλογα με το τι δηλώνεις, να κάνεις ρύθμιση για 100 μήνες και με επιτόκιο 0%-3% αυτό τον καιρό έδωσε στην κοινωνία ένα πολύ ισχυρό μήνυμα: ότι αν δεν πληρώσεις δεν υπάρχει πρόβλημα, θα τα διακανονίσουμε σε πολλές και φθηνές δόσεις.

Το επιχείρημα είναι ότι θα προσέλθουν οφειλέτες από παλιά και αυτό θα καλύψει τις τρύπες. Είναι όμως έτσι; Η σοδειά που απέφερε η πολύ ελκυστική μάλιστα ρύθμιση που έληξε προ ημερών ήταν μόλις 147 εκατ. ευρώ. Το ποσό αυτό είναι μηδαμινό μπροστά στα 4 δισ. που είναι ο μέσος όρος εισπράξεων του κράτους το μήνα και δυστυχώς δείχνει ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά.

Η εκτίμηση λοιπόν που κάνουμε είναι ότι τα έσοδα φέτος θα σημειώσουν μεγάλη απόκλιση, ανάλογη με αυτή του 2009. Αυτό θα αρχίσει να φαίνεται ήδη από τον Απρίλιο. Το αποτέλεσμα με απλά λόγια θα είναι ότι η χώρα φέτος, ενώ θα μπορούσε να ξαναγίνει ανεξάρτητη, αφού με πόνο φέραμε τα έξοδα σε ισορροπία με τα έσοδα, θα ξανααπλώσει το χέρι προς τους Ευρωπαίους για νέα δανεικά. Ακόμη και η μείωση του πρωτογενούς πλεονάσματος που καυχιέται ότι διαπραγματεύεται η κυβέρνηση σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν θα καλύψει ούτε τους τόκους του χρέους φέτος κι ας είναι χαμηλότεροι από κάθε άλλη χρονιά (μόλις 5,9 δισ., όταν το 2009 ήταν 12 δισ.). Το 1,5% που ζητάει για πλεόνασμα σημαίνει ότι θα καλύψει τα 2,9 δισ. τόκων και τα υπόλοιπα θα τα προσθέσει στο χρέος.

Καταλαβαίνω ότι όλα τα παραπάνω είναι κάπως πεζά και «χωρίς συναίσθημα». Αλλά όλα όσα περάσαμε αυτή την πενταετία, οφείλονται σε αυτά και μόνο. Χρόνος για να το μαζέψουμε το πράγμα υπάρχει, αλλά πολιτική βούληση δεν υπάρχει. Η λογική της κυβέρνησης «μας εξέλεξε ο κόσμος για να εφαρμόσουμε το πρόγραμμά μας» αποστομώνει κάθε φωνή λογικής.

• Ο κ. Μιχάλης Πεγκλής διετέλεσε Σύμβουλος Ευρωπαϊκής Ένωσης και Διεθνών Σχέσεων στο Γραφείο του Πρωθυπουργού επί πρωθυπουργίας Αντώνη Σαμαρά.