Η μοίρα της Αθήνας δεν είναι στα χέρια του Βερολίνου

Ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που έχει κάνει η ελληνική κυβέρνηση από τότε που ανέλαβε την εξουσία τον Ιανουάριο ήταν να υποθέσει ότι η μοίρα της βρίσκεται στα χέρια των Γερμανών. Για τους πρώτους δύο μήνες της στην εξουσία, αρνούνταν να διαπραγματευτεί με την τρόικα των διεθνών δανειστών –την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο- που έκτοτε μετονομάστηκε σε «θεσμοί», και τώρα είναι γνωστή ως Brussels Group. Ήταν απρόθυμη ακόμα και να διαβουλευτεί με το Eurogroup των Ευρωπαίων υπουργών Οικονομικών, που είχε την πολιτική ευθύνη της επίβλεψης όλων των διασώσεων της ευρωζώνης.

Αντί αυτού, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας πίστευε πως η μοίρα της Ελλάδας εξαρτάται από μια «πολιτική συμφωνία» που έφερε την Αθήνα απέναντι στο Βερολίνο. Στις 10ωρες συνομιλίες τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στο Βερολίνο, η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ προσπάθησε να πείσει τον κ. Τσίπρα ότι ήταν λάθος: είχε υπερεκτιμήσει τη δύναμη της Γερμανίας και είχε υποτιμήσει τη σημασία της τήρησης των κανόνων και των διαδικασιών της ευρωζώνης. Ο κ. Τσίπρας μπορεί να έσκαψε μόνος του τον λάκκο, υποσχόμενος στους ψηφοφόρους ότι θα βάλει τέλος στο μνημόνιο, όμως η Α. Μέρκελ δεν μπορούσε να κάνει και πολλά για να τον βγάλει από εκεί.

Αυτό δεν σημαίνει πως η Γερμανίδα καγκελάριος αδιαφορεί για τη μοίρα της Ελλάδας. Η Α. Μέρκελ δεν χρειάζεται κηρύγματα από κανέναν σε ό,τι αφορά τη σημασία που έχει το να μείνει ανέπαφη η ευρωζώνη. Άλλωστε, αψήφησε τη γερμανική κοινή γνώμη και τις συμβουλές των υπουργών της όταν συμφώνησε στη διάσωση της Ελλάδας το 2012, η οποία απέτρεψε μια άτακτη έξοδο από την ευρωζώνη. Είχε πει τότε, και επανέλαβε αυτόν τον μήνα, ότι πιστεύει πως «αν το ευρώ αποτύχει, τότε θα αποτύχει και η Ευρώπη». Η γερμανική κυβέρνηση γνωρίζει απόλυτα πως η έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη θα είχε γεωπολιτικές και οικονομικές συνέπειες.

Όμως το Βερολίνο είναι αμετακίνητο στη θέση του ότι δεν μπορεί να δώσει αυτό που ζητά η Αθήνα: δάνεια άνευ όρων. Για τη Γερμανία είναι μια ζωτικής σημασίας νομική αρχή ότι η συμφωνία που υπέγραψε η προηγούμενη κυβέρνηση, στο πλαίσιο της οποίας η Αθήνα θα λάβει δάνεια –το μεγαλύτερο μέρος των οποίων λήξεως σε 30 χρόνια με πολύ χαμηλά επιτόκια- σε αντάλλαγμα για δημοσιονομικές και μεταρρυθμιστικές δεσμεύσεις παραμένει συνεχιζόμενη υποχρέωση του ελληνικού κράτους. Η Ελλάδα μπορεί να έχει νέα κυβέρνηση, όμως η Αθήνα παραμένει δεσμευμένη από τους όρους της διάσωσής της με τον ίδιο τρόπο που δεσμεύεται από τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ.

Φυσικά, η Αθήνα έχει δικαίωμα να ζητήσει αλλαγές στο πρόγραμμα διάσωσής της, όμως χρειάζεται τη συμφωνία όλων των υπόλοιπων 18 μελών της ευρωζώνης, και όχι μόνο της Γερμανίας. Πράγματι, η Γερμανία έχει μια υπολογίσιμη δύναμη στο Eurogroup, όμως το Βερολίνο δεν έχει εντολή ή εξουσία να διαπραγματεύεται απευθείας με την Αθήνα εκ μέρους των άλλων 17 κρατών της ευρωζώνης. Ούτε είναι ξεκάθαρο αν θα μπορούσε να επιβάλει μια συμβιβαστική συμφωνία στις άλλες κυβερνήσεις της ευρωζώνης, πολλές από τις οποίες έχουν εσωτερικούς λόγους να μη θέλουν να υποκύψουν στις ελληνικές πιέσεις.

Άλλωστε, οι υπουργοί Οικονομικών έχουν μεταθέσει το έργο του σχεδιασμού και της αξιολόγησης των διασώσεων στους θεσμούς, που ήταν προηγουμένως γνωστοί ως τρόικα. Υπάρχουν δύο καλοί λόγοι γι' αυτό: Ο πρώτος είναι ότι οι υπουργοί Οικονομικών δεν διαθέτουν την τεχνική εμπειρία για να κρίνουν τα πακέτα δημοσιονομικής προσαρμογής. Ο δεύτερος είναι ότι έτσι αποφεύγεται η πολιτικά τοξική κατάσταση στην οποία η μια κυβέρνηση κρίνει τις πολιτικές μιας άλλης, εμποδίζοντας έτσι τις διμερείς συμφωνίες. Από αυτήν την άποψη, η ανεξαρτησία και η αξιοπιστία του ΔΝΤ είναι ιδιαίτερα ουσιώδεις ώστε να καθησυχάζονται τα εθνικά κοινοβούλια ότι οι διασώσεις έχουν σχεδιαστεί με αυστηρότητα.

Στο Βερολίνο -και σε όλη την ευρωζώνη- εκφράζεται εκνευρισμός καθώς θεωρείται ότι η Αθήνα σπατάλησε δύο μήνες αμφισβητώντας τη διαδικασία, αντί να εργάζεται στην ουσία του προγράμματός της. Κανένας δεν αμφισβητεί ότι τα σύμβολα είναι σημαντικά και πως οι μηχανισμοί διάσωσης είναι ευρέως απεχθείς και πολιτικά τοξικοί στην Ελλάδα. Όμως θα είναι πολύ πιο εύκολο να αμφισβητηθούν τα σύμβολα και να υπάρξει προσαρμογή της διαδικασίας όταν υπάρξει συμφωνία για την ουσία του πράγματος.

Οι Γερμανοί αξιωματούχοι εξακολουθούν να αισιοδοξούν ότι ο κ. Τσίπρας μπορεί να καταλήξει σε συμφωνία με τους θεσμούς που θα ικανοποιεί και τις δύο πλευρές, ακόμα και αν προς το παρόν απέχουν πολύ. Σημειώνουν πως οι εθνικές κυβερνήσεις πάντα είχαν μεγάλη ευχέρεια να διαμορφώνουν το συνολικό πρόγραμμα ώστε να αντανακλά τις δικές τους πολιτικές προτεραιότητες. Πάντα υπάρχουν και άλλοι δρόμοι για τον ίδιο στόχο. Όμως αυτό που παραμένει αδιαπραγμάτευτο είναι ότι οι προτάσεις της Αθήνας θα πρέπει να αξιολογηθούν πλήρως από τους θεσμούς, θα πρέπει να συμφωνηθεί ένα πρόγραμμα και να εφαρμοστούν κάποιες μεταρρυθμίσεις προτού αποδεσμευτούν χρήματα.

Για παράδειγμα, αν ο κ. Τσίπρας θέλει να δαπανήσει περισσότερα χρήματα στην ανθρωπιστική βοήθεια, τότε θα μπορούσε ίσως να το χρηματοδοτήσει αυτό μειώνοντας τις δαπάνες στην άμυνα.

Ομοίως, αν μπορεί να βρει επιπλέον 3 δισ. ευρώ από την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και την αύξηση των φόρων στους πλούσιους, μπορεί να μην χρειαστεί να σταματήσει τις ειδικές ελαφρύνεις στον ΦΠΑ των νησιών ή να μειώσει τις ευκαιρίες πρόωρης συνταξιοδότησης για ορισμένους δημοσίους υπαλλήλους.

Βεβαίως, αυτό θα χρειαστεί χρόνο. Όμως η Αθήνα δεν έχει βρει συμπάθεια από το Βερολίνο στις προειδοποιήσεις της ότι ξεμένει από χρήμα και μπορεί να αναγκαστεί να προχωρήσει σε άτακτη χρεοκοπία. Οι Γερμανοί αξιωματούχοι σημειώνουν πως η ημερομηνία στην οποία η Αθήνα λέει ότι θα ξεμείνει από ρευστό συνεχώς αλλάζει. Επιπλέον σημειώνουν πως μια αποφασισμένη κυβέρνηση μπορεί συνήθως να βρει τρόπους να αποφύγει τη χρεοκοπία, αν είναι απαραίτητο μέσω της αύξησης των οφειλών της και της άντλησης ρευστότητας από άλλους κρατικούς θεσμούς.

Η Αθήνα θα πιεστεί ιδιαίτερα τον Ιούλιο, καθώς θα πρέπει να πληρώσει 3,5 δισ. ευρώ στην ΕΚΤ. Στο μεταξύ, ο περιορισμός της ρευστότητας ασκεί τις απαραίτητες πιέσεις ώστε να διαπραγματευτεί.

Την τελευταία εβδομάδα υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι αυτή η πίεση έχει αποτέλεσμα. Οι αξιωματούχοι της ευρωζώνης λένε πως για πρώτη φορά υπήρξε μια εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ της Αθήνας και των θεσμών. Η Αθήνα έχει υποβάλει λίστα προτεινόμενων μεταρρυθμίσεων που παρέχουν τη βάση για συζήτηση, αν και οι λεπτομέρειες παραμένουν μέχρι στιγμής ανεπαρκείς και οι τεχνικές ομάδες εξακολουθούν να εμποδίζονται από την άρνησή της να τους επιτρέψει να μιλήσουν απευθείας στους υπουργούς, αναφέρουν αξιωματούχοι που γνωρίζουν τις συζητήσεις.

Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι πως οι αποφασιστικές κινήσεις στο σίριαλ αυτό θα γίνουν στην Αθήνα και όχι στο Βερολίνο. Η προεκλογική εκστρατεία του κ. Τσίπρα βασίστηκε σε μια υπόσχεση να διατηρήσει την Ελλάδα στην ευρωζώνη, αλλά και να αλλάξει την ευρωζώνη. Τώρα που είναι ξεκάθαρο πως δεν μπορεί να κάνει και τα δύο, η πρόκληση για εκείνον είναι να καταλήξει σε συμφωνία με τους θεσμούς και στη συνέχεια να την πουλήσει στο κόμμα του και στη Βουλή. Αυτό καθιστά την κρίση πολύ μεγαλύτερη δοκιμασία για τις πολιτικές δεξιότητες του κ. Τσίπρα παρά της κ. Μέρκελ.