Γιατί δεν «συνεννοούνται» Ελληνες και Γερμανοί

Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους είναι τόσο οξυμένοι οι τόνοι –ιδιαίτερα μεταξύ Γερμανών και Ελλήνων- της πολιτικής συζήτησης στην Ευρώπη αναφορικά με τη διάσωση της Ελλάδας, είναι τα αφηγήματα που χρησιμοποιούν τα δυο αυτά έθνη στο εσωτερικό τους αναφορικά με την πρόσφατη ιστορία τους.

Οι Γερμανοί θεωρούν ότι έχτισαν την οικονομική επιτυχία τους από τις στάχτες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μέσω αυτοθυσίας, αυτάρκειας και σκληρής δουλειάς. Όταν η οικονομία τους άρχισε να υποαποδίδει την δεκαετία του 1990, εφάρμοσαν σειρά σκληρών μεταρρυθμίσεων που έβαλαν τη βάση για την σημερινή οικονομική δύναμή τους.

Για πολλούς Γερμανούς, υπάρχει ένα στοιχείο ηθικότητας στο σημείο αυτό. Η αρετή τους επιβραβεύθηκε, όπως θα γίνονταν και σε άλλους εάν ακολουθούσαν την ίδια σοφή πορεία. Η άποψη των Γερμανών για την Ελλάδα είναι συνάρτηση της λαοφιλούς άποψης που έχουν για τον εαυτό τους: δεν αποτελεί έκπληξη που μια χώρα που επέλεξε την αντίθετη πορεία, αυτήν της ασωτίας, της εξάρτησης από το χρέος και της ανευθυνότητας, καταλήγει να υφίσταται μια οικονομική καταστροφή.

Από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες θεωρούν εαυτούς θύματα των ξένων παρεμβάσεων από τότε που η χώρα ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Kevin Featherstone, καθηγητής Ελληνικών μελετών στο London School of Economics, λέει πως ιστορικά υπάρχει μια αίσθηση του «θύματος», η οποία είναι εμφανής από συστάσεως κράτους μέχρι και σήμερα.

Η αίσθηση αυτή δεν επικεντρώνεται συγκεκριμένα στους Γερμανούς, όμως επικαλύπτεται από την εμπειρία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. «Υπάρχουν οικογενειακές μνήμες της δριμύτητας της γερμανικής κατοχής της Αθήνας το 1940. Ήταν μια από τις πιο βάναυσες στην Δυτική ή τη Νότια Ευρώπη», σημειώνει ο κ. Featherstone. Οι παλαιότεροι θυμούνται μέλη της οικογενείας τους κυριολεκτικά να πεθάνουν από την πείνα.

Αυτή η αίσθηση των Ελλήνων ότι είναι θύματα ξένων παρεμβάσεων έχει μεταφερθεί και στην τωρινή κρίση χρέους. Από αυτήν την άποψη, τα προβλήματα της Ελλάδας δεν προκαλούνται από τον υπερβολικό δανεισμό που προϋπήρχε της κρίσης, αλλά από τους όρους της διάσωσης που επιβλήθηκαν στη συνέχεια προκειμένου να διασφαλιστεί ότι θα αποπληρωθούν πλήρως οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες. Κατά την άποψη του κ. Featherstone, το αφήγημα αυτό χειραγωγείται από την κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα.

Οι αφηγήσεις αυτές μπορούν να αμφισβητηθούν. Η οικονομία της Γερμανίας δεν αποτελεί παγκόσμιο μοντέλο διότι δεν μπορεί κάθε χώρα του κόσμου να εμφανίζει εμπορικό πλεόνασμα 6% του ΑΕΠ. Κάποιες χώρες πρέπει να εισάγουν.

Επιπλέον, οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις που έκανε πριν από μια δεκαετία η Γερμανία έγιναν σε μια περίοδο λογικής παγκόσμιας ανάπτυξης –και ενός χαλαρού δημοσιονομικού περιβάλλοντος διότι είχε επιτραπεί στη Γερμανία να αγνοήσει τους κανόνες της ευρωζώνης για τους προϋπολογισμούς. Η ανάπτυξη της Δυτικής Γερμανίας στηρίχθηκε σε μια πλατφόρμα που δημιουργήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από τις νικήτριες δυνάμεις, οι οποίες έριξαν χρήμα και «συγχώρεσαν» τα γερμανικά χρέη. Μεταξύ των υπογραφόντων της συνθήκης του Λονδίνου του 1953 που χαλάρωνε το χρέος της Γερμανίας, ήταν και η Ελλάδα.

Η ελληνική αφήγηση της διαβρωτικής ξένης παρέμβασης μπορεί επίσης να αμφισβητηθεί. Η στήριξη της Ελλάδας από τις μεγάλες δυνάμεις κατά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας την δεκαετία του 1820 μπορεί να θεωρηθεί η πρώτη φιλελεύθερη ανθρωπιστική παρέμβαση. Η σύσταση τον 19ο αιώνα του ελληνικού κράτους –από τους Βαυαρούς- δημιούργησε θεσμούς, έγραψε νόμους και διαχώρισε την εκκλησία από το κράτος. Η βρετανική παρέμβαση στον εμφύλιο της δεκαετίας του 1940 που διασφάλισε τη νίκη στους αντικομμουνιστές –θέμα που παραμένει αμφιλεγόμενο- έκανε την Ελλάδα τη μόνη χώρα των Βαλκανίων έξω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα και άνοιξε τον δρόμο για χρόνια ταχύτατης ανάπτυξης. Ο προκάτοχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που δέχθηκε την Ελλάδα στην «αγκαλιά» του το 1981, πέντε χρόνια πριν την Ισπανία και την Πορτογαλία, έριξε δισεκατομμύρια στη χώρα. «Οι παρεμβάσεις αυτές ήταν αντικειμενικά θετικές για την Ελλάδα», σχολιάζει ο Στάθης Καλυβας, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο Yale.

«Η σύγχρονη ελληνική ιστορία είναι μια ιστορία διασώσεων», αναφέρει. Αντιθέτως, οι Γερμανοί «δεν έχουν συνηθίσει να διασώζουν άλλους».

Η ιδέα ότι τα προβλήματα της Ελλάδας επιβάλλονται από εξωτερικούς παράγοντες, επιτρέπει σε πολλούς Έλληνες να παρουσιαστούν ως άμεμπτοι. Το αφήγημα διαμαρτυρίας της Αριστεράς, λέει ο κ. Featherstone, αναπαριστά μια διεφθαρμένη πολιτική ελίτ που συνωμοτεί με μια χούφτα ολιγάρχες και κροίσους. Όταν η ελληνικές και οι γαλλικές τράπεζες έπρεπε να αποπληρωθούν, αυτοί που υπέφεραν ήταν οι απλοί άνθρωποι. Το αφήγημα της Δεξιάς είναι ότι οι ελληνικές ελίτ δεν κατάφεραν να ορθώσουν το ανάστημά τους έναντι της ξένης κυριαρχίας.

Τα αφηγήματα αυτά όμως δεν αναγνωρίζουν ότι πολλοί Έλληνες επωφελήθηκαν από το σύστημα που κυριαρχούσε πριν την οικονομική κρίση. Φίλοι, οικογένειες και «διασυνδέσεις», όλοι επωφελούνταν από ένα κράτος που όλοι γνώριζαν ότι είναι πελατειακό και οικογενειοκρατικό. «Δεν χρειαζόμασταν μια κρίση για να μας πει ότι η Ελλάδα έχει πρόβλημα με τη διαφθορά», σχολιάζει.

Τα λαοφιλή αφηγήματα και των δυο πλευρών είναι στην καλύτερη περίπτωση εν μέρει μόνο αληθινά, ή αγνοούν εξισορροπητικούς παράγοντες. Μπορεί να εμποδίζουν την εξεύρεση λύσεων διότι, όταν πιστεύονται ακράδαντα, αθωώνουν την κάθε πλευρά από την ανάληψη της ευθύνης.

Και υπάρχουν κόστη μακροπρόθεσμα. Παρά τις αναταράξεις στην σύγχρονη ιστορία τους, οι Έλληνες θεωρούσαν την Ευρώπη –και πιο πρόσφατα την ΕΕ- ως αντιπροσωπευτική της προόδου, του εκσυγχρονισμού και της καλύτερης διακυβέρνησης, τονίζει ο κ. Featherstone. Αυτή η ιδεαλιστική άποψη έχει αντικατασταθεί από μια ωφελιμιστική άποψη. Οι Έλληνες δεν αγαπούν τώρα την Ευρώπη, φοβούνται όμως τι θα συμβεί αν φύγουν από το ευρώ.