Charles Handy: «Έφυγε» ένας... Σωκράτης του μάνατζμεντ

Ύστερα από χίλια βάσανα τον είχα συναντήσει το 2007 στο Putney, προάστιο του Λονδίνου πάνω στον Τάμεση, στο οποίο ισχύει και ειδικό φορολογικό καθεστώς.

Ήταν τότε 75 ετών και τον απασχολούσε η όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση των επιχειρήσεων από την επιρροή των μετόχων, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν έβλεπαν την εταιρική μονάδα, παρά μόνον σαν κότα που πρέπει να παράγει «χρυσά αυγά». Η σχετική συζήτηση του Τσάρλς Χάντυ με τον υπογράφοντα και δυο άλλους συναδέλφους από το γαλλικό «Λ΄ Εξπανσιόν» και το βελγικό «Τρεντς», κράτησε πάνω από δύο ώρες. Και ήταν πλούσιο σε περιεχόμενο.

Ο Ιρλανδός στοχαστής πίστευε τότε ότι οι τρέχουσες μορφές εταιρικού καπιταλισμού δεν είχαν μέλλον, γιατί η κυριαρχία των μετόχων θα προκαλούσε τις αντιδράσεις της κοινωνίας. Ιδιαίτερα δε υπό την πίεση των κοινωνικών δικτύων και της ψηφιοποίησης της καθημερινής ζωής. «...Θα υπάρξουν νέες μορφές εταιρικής οργάνωσης με μεγαλύτερη συνεργασία και κατανόηση μεταξύ πολλών δρώντων...», έλεγε ο Χάντυ.

«...Μια εταιρεία πρέπει να είναι μια κοινότητα, μια κοινότητα στην οποία ανήκετε, όπως αυτό συμβαίνει σε ένα χωριό. Είστε μέλος και έχετε δικαιώματα. Οι μέτοχοι θα γίνουν χρηματοδότες και θα ανταμειφθούν ανάλογα με τον κίνδυνο που αναλαμβάνουν, αλλά δεν πρέπει να λέγονται ιδιοκτήτες. Και οι εργαζόμενοι δεν θα είναι εργαζόμενοι, θα είναι πολίτες και θα έχουν δικαιώματα. Και αυτά τα δικαιώματα θα περιλαμβάνουν ένα μερίδιο στα κέρδη που έχουν δημιουργήσει...».

Αυτά έλεγε τότε ο αποβιώσας στοχαστής και πιθανότατα να έβλεπε πολύ πιο μακριά από την εποχή του. Ως συνήθως εξάλλου στο έργο του.

Όπως έγραψαν οι FT, ο Τσάρλς Χάντυ (1932-2024), τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, προέβλεψε συνηθισμένες πλέον καινοτομίες στον κόσμο της εργασίας, όπως η άνοδος αυτού που σήμερα θα ονομαζόταν «οικονομία συναυλιών», η εξάπλωση της εξωτερικής ανάθεσης και η ανάπτυξη της καριέρας του χαρτοφυλακίου.

Μέχρι τα βαθιά γεράματα, παρέμεινε ένας τολμηρός, με κοινή λογική υπέρμαχος των ανθρώπινων αξιών στις εταιρείες και ένας ειλικρινής επικριτής των κινδύνων του ιλιγγιώδους αυτοματισμού. «Αν η οργάνωση ήταν καθαρά ψηφιοποιημένη», είπε σε μια ομιλία του το 2017, «θα ήταν ένα πολύ θλιβερό μέρος, μια φυλακή για την ανθρώπινη ψυχή».

Ο Handy γεννήθηκε στην κομητεία Kildare, στη σημερινή Δημοκρατία της Ιρλανδίας, και ήταν γιος ενός Προτεστάντη αρχιδιάκονου. Περιέγραψε τον εαυτό του ως «έναν από τους τελευταίους των Αγγλο-Ιρλανδών» και είχε δικαίωμα τόσο σε ιρλανδικό, όσο και σε βρετανικό διαβατήριο.

«Το ξεκίνημά μας διαμορφώνει το τέλος μας», έγραψε στο αυτοβιογραφικό My self And Other More Important Matters το 2006. «...Μπορώ να νιώθω Ιρλανδός στην καρδιά, αλλά εξακολουθώ να ανήκω σωματικά και συναισθηματικά στη Βρετανία και, μάλιστα, στην Ευρώπη...».

Θαυμαστής επίσης της μεθόδου του «σωκρατικού διαλόγου», ο Τσάρλς Χάντυ, συνήθιζε να εφαρμόζει τη μέθοδο αυτή στις περισσότερες συναντήσεις του με φιλοσόφους, επιχειρηματίες, συγγραφείς και κάπου – κάπου δημοσιογράφους.

Αναφορικά με τη σταδιοδρομία του, ο Χάντυ ξεκίνησε ως στέλεχος μάρκετινγκ στην εταιρεία Shell International, σε μια εποχή που αυτός ο όμιλος αντιπροσώπευε την ακμή της μεταπολεμικής βέλτιστης διοικητικής πρακτικής. Ήταν η μοναδική εμπειρία του να εργάζεται ως εταιρικός υπάλληλος και τροφοδότησε μια βαθύτερη δεξαμενή προσωπικών ιστοριών που αργότερα διαμόρφωσε, απόσταξε και χρησιμοποίησε με αριστοτεχνικό τρόπο στα βιβλία, τις διαλέξεις και τις εκπομπές του.

Τις δεκαετίες του i960 και του 1970, ο Handy ήταν πρωτοπόρος της βρετανικής επιχειρηματικής εκπαίδευσης, επαναφέροντας τη σχετικά νέα ιδέα της επιμόρφωσης στελεχών από τη θητεία του στο Sloan School of Management του MIT και στο London Business School, όπου δίδαξε μια έκδοση του προγράμματος των ΗΠΑ.

Η αλλαγή κατεύθυνσης του έδωσε το χρόνο και την ελευθερία να γράψει μια σειρά βιβλίων για σύγχρονους οργανισμούς, συμπεριλαμβανόμενων των The Age of Unreason (1989) και The Empty Raincoat (The Age of Paradox στην αμερικανική έκδοση) (1994), στα οποία ασχολήθηκε τα παράδοξα και τις προκλήσεις της οικονομικής προόδου και του μεταβαλλόμενου χώρου εργασίας.

Η διαυγής, πεζογραφία του Handy χαρακτηριζόταν από τη χρήση ζωντανών μεταφορών. Αυτά περιλαμβάναν την «Οργάνωση Τριφύλλι», μια πρώιμη περιγραφή του δικτύου προσωπικού μιας εταιρείας και εργολάβων και μερικής απασχόλησης και το «Ο Ελέφαντας και ο Ψύλλος», η εικόνα του για τη συμβιωτική σχέση μεταξύ μεγάλων πολυεθνικών και ανεξάρτητων εργαζομένων.

Η αποφασιστικότητά του να διαδώσει τις ιδέες του συνέχισε να λάμπει ακόμη και μετά από ένα εγκεφαλικό το 2019. Ανυπόμονος με τις αυστηρότητες του νοσοκομείου, έπεισε τις νοσοκόμες να καρφιτσώσουν ένα σημείωμα πάνω από το κρεβάτι του που έγραφε «...Ο Charles Handy επιτρέπεται να κάνει ό,τι θέλει να κάνει...» και έβαλε μπροστά το νέο βιβλίο του. Όπως μαθαίνουμε, αυτό το τελευταίο, θα κυκλοφορήσει προς το μέσον του 2025, με τίτλο «The View from Ninety: Reflections on Living a Long, Contented Life».

Υποθέτουμε δε, ότι θα έχει πολλά να μας μάθει.