Το παράδοξο του Ικαρου: Πώς αυτοκαταστρέφονται οι εταιρείες

Τα τελευταία χρόνια, πολλές φημισμένες επιχειρήσεις, σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, άρχισαν να σκοντάφτουν, άλλες να γκρεμίζονται και μερικές να απειλούνται με οριστική εξαφάνιση. Γιατί όμως;

Η απάντηση δεν είναι εύκολη, αλλά την επιχειρεί ένα πολύ ενδιαφέρον αμερικανικό βιβλίο που πριν 34 χρόνια έφερε τον τίτλο «Το παράδοξο του Ικάρου» και στην ουσία ήταν η συνέχεια μιας σειράς άλλων βιβλίων στις ΗΠΑ της δεκαετίας του ‘80, τα οποία μιλούσαν για τα μυστικά της επιτυχίας και την αναζήτηση της τελειότητας.

Πράγματι, εκείνα τα χρόνια, όταν με το βιβλίο τους «Αναζητώντας την Τελειότητα», οι μετέπειτα διάσημοι Tom Peters και Robert Waterman, αλλά και οι συνάδελφοί τους στην εταιρία συμβούλων McKinsey & Co πρωτοκαθιέρωναν την έννοια της «υπεροχής», αυτή έμοιαζε ακλόνητη και πειστική. Έκανε δε τεράστιο θόρυβο την εποχή εκείνη, η οποία στην ουσία αποτελούσε μια σημαντική μεταβατική περίοδο. Επρόκειτο για την αρχή της δεκαετίας του ‘80 ή το τέλος αυτής του ‘70.

Η εποχή αυτή όμως, δεν κράτησε πολύ. Εταιρείες όπως η Kodak, η Caterpillar και άλλες μικρότερες είχαν μπει και σε παρακμή και έφεραν στο προσκήνιο ένα άλλο πρόσωπο για τις επιχειρήσεις.

To 1987, ακόμα και ο ίδιος ο Tom Peters στο best seller με τίτλο «Thriving on Chaos», χαιρέτιζε αυτό που ονόμαζε "το τέλος της εποχής της συνεχούς υπεροχής" και αναφερόταν στο ρόλο που η φαντασία και η αυτονομία δράσης έπαιζαν πλέον μέσα στις επιχειρήσεις.

Η στροφή του αυτή, περιεχόταν σε μια λιτή και φημισμένη φράση: «Η υπεροχή δεν υπάρχει». Αντί γι' αυτήν, υποστήριζε, μια εταιρία θα μπορούσε τώρα να επιδιώξει να επιβιώσει μόνο με ταχύτατες αλλαγές σε όλες τις διαστάσεις: στρατηγική, προϊόντα, υπηρεσίες, οργάνωση και διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού. Ενός δυναμικού που διψάει για αυτοαναγνώριση και πρωτοβουλίες επειδή επιδιώκει να ξεφύγει από το άγχος της ρουτίνας.

Τη νέα συνταγή του Peters διεύρυναν και εμβάθυναν ακόμη περισσότερο τόσο ο Bob Waterman, στο βιβλίο του «The Renewal Factor», όσο και ο Richard Pascale με το βιβλίο του «Managing on the Edge», στο οποίο δίνει σάρκα και οστά στην έννοια «ένας οργανισμός που μαθαίνει».

Επίσης, ο Peters και οι υπόλοιποι συγγραφείς αναγνώρισαν ότι τα κριτήρια της υπεροχής - κατά συνέπεια η ίδια η έννοια - δεν είναι κάτι στατικό, αλλά μεταβάλλονται συνεχώς. Η εξισορρόπηση διαφορετικών κριτηρίων, όπως π.χ. ο έλεγχος και το επιχειρηματικό πνεύμα, ή η κατεύθυνση και η αυτονομία, δε γίνεται πάντα στο ίδιο σημείο.

Αυτό ισχύει, επιχειρηματολογεί ο Tom Peters, επειδή το «εξωτερικό» περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση είναι ιδιαίτερα ρευστό. Αλλά κι επειδή - άσχετα με το τι συμβαίνει στον έξω κόσμο - ακόμα και οι πιο πετυχημένες μεγάλες επιχειρήσεις δεν μπορούν να αποφύγουν την εσωτερική «οστεοποίηση». Έτσι χάνεται η όποια ευελιξία προϋπήρχε.

Έχοντας παρατηρήσει όλες τις παραπάνω προσεγγίσεις και τις εξελίξεις που συνδέθηκαν μαζί τους, ο Ντάνι Μίλερ το 1990 έγραψε «Το παράδοξο του Ικάρου». Ο όρος αναφέρεται στο φαινόμενο των επιχειρήσεων που αποτυγχάνουν απότομα μετά από μια περίοδο φαινομενικής επιτυχίας, όπου αυτή η αποτυχία προκαλείται από τα ίδια τα στοιχεία που οδήγησαν στην αρχική τους επιτυχία.

Αναφέρεται στον Ίκαρο της ελληνικής μυθολογίας, ο οποίος πνίγηκε αφού πέταξε πολύ κοντά στον Ήλιο. Η αποτυχία των ίδιων των φτερών που του επέτρεψαν να ξεφύγει από τη φυλάκιση και να πετάξει στους ουρανούς ήταν αυτό που οδήγησε τελικά στον θάνατό του, εξ’ ου και το παράδοξο.

Σε πολλούς κλάδους, οι εξαιρετικά επιτυχημένες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα διατήρησης της επιτυχίας τους. Από τις εταιρείες στο Fortune 100 του 1966, συνολικά 66 δεν υπήρχαν πλέον μέχρι το 2006, 15 εξακολουθούσαν να υπάρχουν, αλλά δεν ήταν πλέον στη λίστα στην οποία μόνο 14 βρίσκονται σήμερα.

Σε ένα άρθρο του 1992, ο Μίλερ σημείωνε ότι οι επιτυχημένες εταιρείες τείνουν να αποτυγχάνουν ακριβώς λόγω των δυνατοτήτων τους και των προηγούμενων νικών τους, οι οποίες προκάλεσαν υπερβολική αυτοπεποίθηση και τις οδήγησαν σε εφησυχασμό.

Τα χαρακτηριστικά που οδήγησαν την επιτυχία τους, όπως δοκιμασμένες και αληθινές επιχειρηματικές στρατηγικές, απτόητη και σίγουρη διαχείριση, προϊόντα υπογραφής και η αμοιβαία δράση και ο συνολικός συνδυασμός όλων αυτών των στοιχείων όταν χρησιμοποιούνται σε υπερβολικό βαθμό μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε μείωση πωλήσεων και κερδών, ακόμη και πτώχευση.

Αυτό συμβαίνει καθώς οι διευθυντές παίρνουν άστοχες αποφάσεις που βασίζονται σε προηγούμενες στρατηγικές που λανθασμένα πιστεύουν ότι θα είναι πάντα σωστές και οι εταιρείες εκμεταλλεύονται όσο το δυνατόν περισσότερο τις στρατηγικές που συνέβαλαν στην επιτυχία τους, συγκεντρώνουν την εστίασή τους στα προϊόντα που κυκλοφορήσαν την επωνυμία τους και τυφλώνονται από τις αλλαγές το εξωτερικό επιχειρηματικό περιβάλλον.

«Δυνατοί και ανώτεροι οργανισμοί, εκφυλίζονται, όπως αυτό συνέβη με δυναστείες καθαρόαιμων τύπου Αψβούργων», ισχυρίζεται ο συγγραφέας Ντάνι Μίλερ, καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Μόντρεαλ.

«Καθώς χάνονται σταδιακά οι αποχρώσεις και οι λεπτές διαβαθμίσεις, το σχήμα που προκύπτει είναι μια καρικατούρα, μια υπερβολή», υπογραμμίζει ο συγγραφέας. Και προσθέτει ότι «η ρουτίνα αποτελεί κορυφαίο εχθρό της επιχείρησης που κινείται σ' ένα γρήγορα μεταβαλλόμενο περιβάλλον».

Το μήνυμά του είναι πολύ απλό. Συμπυκνώνεται στη διατύπωση πως ανεξάρτητα από κάθε μεταβολή στο εξωτερικό περιβάλλον, οι περισσότερες εξέχουσες επιχειρήσεις, οδηγούν επικίνδυνα στα άκρα τους ίδιους εκείνους παράγοντες που αποτέλεσαν την αιτία της επιτυχίας τους.

Και με τους παράγοντες αυτούς θα ασχοληθούμε σε επόμενη σειρά άρθρων μας.