P. Koestenbaum: Ο Σωκράτης και το αύριο της επιχείρησης

Έχετε ακούσει για την «παρακινητική ευφυΐα»; Γνωρίζετε ποια είναι η «ευφυΐα της φρόνησης»; Σκεφθήκατε ποια μπορεί να είναι η σχέση της επιχείρησης με τα αιώνια προβλήματα της ύπαρξης;

Σε αυτά και σε άλλα παρόμοια ερωτήματα προσπάθησε να απαντήσει πρόσφατα με δύο συνεντεύξεις ένας πολύ γνωστός φιλόσοφος του επιχειρείν, ο 95χρονος Peter Koestenbaum, ιδρυτής και πρόεδρος του ομώνυμου Ινστιτούτου στις ΗΠΑ, καθώς κα της εταιρείας συμβούλων ΡΙΒ. Στόχος αμφοτέρων είναι να φέρουν την φιλοσοφία πιο κοντά στους ηγέτες και στα στελέχη των επιχειρήσεων, σε μία εποχή αβεβαιότητας και ραγδαίων αλλαγών.

Καθηγητής φιλοσοφίας επί 34 χρόνια στο πανεπιστήμιο Σαν Χοσέ στην Καλιφόρνια, λάτρης της μουσικής και της ψυχολογίας, ο P. Koestenbaum απoφάσισε από το 1985 και μετά να προωθήσει τις γνώσεις του στην φιλοσοφία και την ψυχιατρική στον κόσμο των επιχειρήσεων –δίνοντας, όμως, μεγάλο βάρος στην ηγεσία, γιατί θεωρεί ότι αυτή είναι η κινητήρια δύναμη για κάθε ατομική και συλλογική ανθρώπινη προσπάθεια.

Αυτή η προσπάθεια οδήγησε τον Αμερικανό φιλόσοφο να συνεργαστεί με πολυάριθμες επιχειρήσεις στις πέντε ηπείρους, μεταξύ των οποίων η ΙΒΜ, η Ford, η Xerox, η Volvo, η Citibank, η Novartis, η Statoil (Νορβηγία) και άλλες.

Συγγραφέας αρκετών βιβλίων, στο έργο του "Η Καρδιά Των Επιχειρήσεων" αναφέρει ότι, αν ζούσε ο Σωκράτης, σίγουρα θα έθετε το ερώτημα ποια από τις δύο επιχειρήσεις ΙΒΜ και Ford είναι η πιο σοφή. Αυτό θα το έκανε γιατί θα είχε καταλάβει ότι η σύγχρονη επιχείρηση είναι το επίκεντρο του κοινωνικού γίγνεσθαι. Είναι, με άλλα λόγια, η καρδιά μιας σύγχρονης κοινωνίας. Μια κοινωνία, αναφέρει στο τελευταίο βιβλίο του, η οποία θα πρέπει να σκεφθεί αν υπάρχει απάντηση στο Θάνατο (Is there an Answer to Death?).

Κατά τον πολύπειρο Αμερικανό φιλόσοφο, δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία, ότι βιώνουμε μία περίοδο αβεβαιότητας, ραγδαίων ανακατατάξεων και αλλαγών στις μορφές παραγωγής πλούτου. Αυτή η ρευστή κατάσταση τί απαιτεί από έναν ηγέτη;

«Με ψυχιατρικούς όρους, τονίζει, θα έλεγα ότι αυτό που αποκαλώ «νέο-οικονομική παθολογία» οδηγείται από απίστευτες ζητήσεις για καλύτερη ποιότητα, χαμηλότερες τιμές, ταχύτερες καινοτομίες και μεγαλύτερες επιθυμίες για πλούτο. Όλα αυτά δημιουργούν αφόρητες συνθήκες κατάθλιψης, γιατί ο κόσμος ως προς τους στόχους του ανεβάζει όλο και ψηλότερα τον πήχη. Αυτή η ψυχολογική κατάσταση υποβοήθησε την ανάπτυξη όλων αυτών των νέων χρηματοοικονομικών εργαλείων, που άλλους οδήγησαν σε ταχύτατο πλουτισμό, άλλους στην οδύνη της υπερχρέωσης και άλλους στην απόλυτη χρεοκοπία. Αυτή η κατάσταση έντονης πιέσεως οξύνθηκε ακόμη περισσότερο από την πορνογραφική μεταχείριση των επιχειρήσεων από τα media και τους διάφορους διαμορφωτές πολιτιστικών προτύπων.

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ηγέτες πρέπει να ανακαλύψουν ποια είναι τα νέα υπαρξιακά τους όρια και να εναρμονίσουν τις διαφορετικές από τις δικές τους θεάσεις του κόσμου, χωρίς κανέναν ενδοιασμό. Οι νέοι και οι παλαιότεροι επιχειρηματικοί ηγέτες πρέπει να ξεφύγουν από την μέγγενη των μετόχων της επιχείρησης που κυνηγούν χρήμα και να καταλάβουν ότι υπάρχουν και άλλες βασικές ανθρώπινες αξίες. Αυτό είναι σήμερα ένα «κρίσιμο σημείο» για τους ηγέτες. Στην ουσία πρέπει να ξανανακαλύψουν τον εαυτό τους, υπό συνθήκες πίεσης».

Σκληρός ανταγωνισμός

Σε θεωρητικό επίπεδο, κανείς δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει με τον Peter Koestenbaum. Από πρακτικής πλευράς, όμως, τί γίνεται όταν η ηγεσία της επιχείρησης έχει να αντιμετωπίσει σκληρό ανταγωνισμό από τη μια μεριά και τους διάφορους κοινωνικούς εταίρους από την άλλη;

«Πρόκειται για ένα παράδοξο, που σίγουρα απασχολεί φιλοσοφικά αρκετό κόσμο. Για να βρεθεί λύση στο παράδοξο αυτό, απαιτείται αυτό που αποκαλώ «εξελικτικό μηχανισμό». Είναι μία διαδικασία που μάς οδηγεί στο να μεταβάλλουμε αυτό που είμαστε, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε διαφορετικά και να κάνουμε το ίδιο για την συμπεριφορά μας και τις αξιολογήσεις μας. Έχουμε, φθάσει σε ένα τέτοιο επίπεδο ελευθερίας ώστε, για πρώτη φορά στην ιστορία μας, πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τον ίδιο μας τον μετασχηματισμό. Εναπόκειται σε μάς να αποφασίσουμε τι σημαίνει το να είμαι ένα πετυχημένο ανθρώπινο ον. Αυτό είναι το φιλοσοφικό καθήκον της εποχής. Μας είναι απαραίτητος ένας νέος Σωκράτης…», σημειώνει.

«Από τον Σωκράτη διδάχθηκα ότι υπάρχει ένας καλός τρόπος να εξηγήσουμε τον άνθρωπο, να τον εντάξουμε δηλαδή στην ζωολογική κλίμακα και να τον υπαγάγουμε στους νόμους της. Υπάρχει όμως και ένας καλός τρόπος να εννοήσουμε τον άνθρωπο. Να τον θεωρήσουμε, δηλαδή, σαν ον μοναδικό στο είδος του και να περιγράψουμε την πνευματική του φυσιογνωμία. Το χαρακτηριστικό ανθρώπινο στοιχείο μέσα στον σχηματισμό αυτόν λέγεται ανέκαθεν ότι είναι ο λόγος, με την αρχαία ελληνική σημασία της λέξης, ήτοι στοχαστική έκφραση / εκφρασμένος στοχασμός. Πρέπει λοιπόν σήμερα να αντλήσουμε από τον λόγο νέες μορφές λογισμού, δηλαδή μία σειρά από διανοητικές πράξεις με κάποιον φανερό ή κρυφό ειρμό, οι οποίες δοκιμάζονται πριν εκτελεσθούν και μπουν σε εφαρμογή.

Τα νοητικά προϊόντα δεν είναι αμετακίνητα. Στην ουσία, σε εποχές όπως η δική μας, μοιάζουν με υφάσματα που διαρκώς ξηλώνονται, χωρίς ποτέ αυτός ο ιστός της Πηνελόπης να τελειώνει. Αυτά λοιπόν τα νοητικά προϊόντα πρέπει η επιχείρηση και η ηγεσία της να τα εντάξουν σε μία νέα υπαρξιακή πρόκληση· αυτή ενός μεταλλασσόμενου συγκινησιακού βίου, που είναι απέραντος και δημιουργεί έναν νέο πλούτο συναισθημάτων.

Πρόκειται όντως για μία τεράστια πρόκληση. Σε εποχές ισχυρών αναταράξεων από την μια παρουσιάζονται ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις, από την άλλη όμως πολλές από αυτές γίνονται πιο τρωτές. Οι άσχημες εποχές είναι καλές για μερικούς και κακές για τους περισσότερους. Στο επίπεδο της ηγεσίας, τα συναισθήματα, με την αδιάκοπη διεργασία, τον «βασανισμό» που παθαίνουν από τη συνείδηση, αποκτούν ένα απύθμενο βάθος που μπορεί να οδηγήσει σε μια άβυσσο σπαραγμού, μαζί και ευδαιμονίας. Ο ηγέτης πρέπει να δεσμευθεί να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του. Πρέπει στην συνέχεια να αλλάξει συνήθειες.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξει τον τρόπο να είναι ευφυής. Έτσι, τεράστιο ρόλο παίζει το ηγετικό πνεύμα, που πρέπει να είναι ευρύχωρο, πολυπολικό, ανοικτό σε αντικρουόμενες ιδέες».

Αν οι παραπάνω σκέψεις δεν αποτελούν τροφή για σκέψη, τότε τι είναι;