Τα διδάγματα ενός ψαρά για το σύγχρονο επιχειρείν

Κάποιοι σήμερα τον ειρωνεύονται και προερχόμενοι από τον χώρο του κρατισμού τον θεωρούν αφελή. Ίσως να έχουν δίκιο, αν λάβουμε υπόψη μας ότι τα κράτη παράγουν το 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ο μεγάλος Αυστριακός οικονομολόγος Γιόζεφ Σουμπέτερ (1883-1950), στο μνημειώδες βιβλίο του «Σοσιαλισμός, Καπιταλισμός και Δημοκρατία», άφηνε να υπονοηθεί ότι το επιχειρηματικό πνεύμα δεν είναι ούτε επιστήμη, ούτε τέχνη, ούτε προδιάθεση για εκμετάλλευση των άλλων. Είναι μία διανοητική, πρωτίστως, προδιάθεση, η οποία συνδυάζει την ανάληψη επενδυτικών κινδύνων με την ορθολογική αξιοποίηση γνώσεων και παρατηρήσεων που προσφέρουν ευκαιρίες.

Υπό αυτή την έννοια, όπως έγραφε ο επίσης Αυστριακός οικονομολόγος και πατριάρχης του φιλελευθερισμού Λούντβιχ φον Μίζες (1881-1973) στο βιβλίο του «On Human Action», για τον πραγματικό επιχειρηματία η κατάλληλη επένδυση ξεκινά από τη διάθεση χρόνου. Ο σχηματισμός κεφαλαίου εξαρτάται από αυτή την ενέργεια. Και το παράδειγμα που δίνει ο φον Μίζες στο έργο του είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο.

Ένας πρωτόγονος ψαράς, γράφει, επί χρόνια ψάρευε στην ακτή με πεζόβολο. Όμως, κάποια στιγμή σκέφθηκε ότι θα μπορούσε να ξανοιχτεί στα βαθιά νερά και να ψαρέψει με κάτι άλλο, όπως με πετονιά. Χωρίς να έχει τη δυνατότητα να πάρει δάνειο, στην ουσία με αφετηρία τη δημιουργική του σκέψη, αξιοποίησε το μόνο αγαθό που διέθετε: Χρόνο.

Eργάστηκε υπερωριακά, περιόρισε τις καταναλωτικές του ανάγκες στο ελάχιστο και ναυπήγησε βάρκα, γνωρίζοντας ότι σε περίπτωση αποτυχίας, όλος ο χρόνος και οι κόποι του, δηλαδή η επένδυσή του, θα μηδενίζονταν. Όταν όμως με τη νέα τεχνολογία άρχισε να πιάνει στη μονάδα του χρόνου πολύ περισσότερα και ποικίλα ψάρια από πριν, διεπίστωσε ότι η επένδυσή του απέδωσε, διότι έφερε καλύτερο αποτέλεσμα με λιγότερη δουλειά.

Κατάλαβε, έτσι, κάτι που δεν έχουν αντιληφθεί, ακόμα και σήμερα, οι φανατικοί της προσπάθειας, ότι δηλαδή η αύξηση της παραγωγικότητας -της κατά κεφαλήν παραγωγής προϊόντων στη μονάδα του χρόνου- δεν συναρτάται με περισσότερη αλλά με λιγότερη και πιο εξειδικευμένη εργασία, εφόσον έχουν γίνει οι κατάλληλες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες.

Εάν ο ψαράς του παραδείγματος είχε απορρίψει τη βάρκα ως «ξενόφερτη», εάν είχε βασιστεί στην προσευχή ή εάν είχε απλώς αμελήσει να εκσυγχρονισθεί πιστεύοντας ότι, ούτως ή άλλως, «μακροπρόθεσμα θα έχουμε όλοι πεθάνει», όπως διακήρυσσε ο Κέινς, θα είχε καθηλωθεί στο πεζόβολο, δηλαδή στην κυνηγοσυλλεκτική φάση της ανθρωπότητας όπως συμβαίνει ακόμα σήμερα σε πρωτόγονες φυλές του Αμαζονίου, που χρησιμοποιούν ελάχιστα εργαλεία.

Το γεγονός ότι ο χρόνος είναι κεφάλαιο που αποδίδει κέρδη το γνωρίζουν, βεβαίως, και όλοι όσοι έχουν σήμερα τοκοφόρες καταθέσεις στις τράπεζες, δηλαδή όλοι όσοι στερούνται των απολαύσεων της άμεσης κατανάλωσης για να χρηματοδοτήσουν, με το αζημίωτο, τους ποικίλους σημερινούς ψαράδες στις επιχειρηματικές τους εξορμήσεις. Η έλλειψη κεφαλαίου, συμπεραίνει ο φον Μίζες, είναι συχνά έλλειψη χρόνου, έλλειψη τόλμης στην ανάληψη κινδύνων, έλλειψη μέριμνας για τον περιορισμό του. Είναι, με άλλα λόγια, έλλειψη επιχειρηματικότητας, η οποία αποτελεί και το κύριο συστατικό στοιχείο του πραγματικού επιχειρηματία. Αυτού που ζει για να δημιουργεί και να εκπληρώνει στόχους.

Ο επιχειρηματίας δεν είναι ραντιέρης, δεν είναι ο εργοδότης που εκμεταλλεύεται έναν συντελεστή παραγωγής. Δεν συσσωρεύει και δεν αποθησαυρίζει χρήμα. Κατά τον φον Μίζες, το χρήμα δεν είναι συσσωρευμένο κεφάλαιο. Διότι όσο μένει ως τέτοιο, δεν παράγει αγαθά. Όταν, όμως, διατεθεί για την αγορά μηχανημάτων, την τεχνολογική έρευνα και τη μίσθωση εργασίας, παύει να υπάρχει ως χρήμα και συνιστά παραγωγική επένδυση, η οποία καλείται να ικανοποιήσει μια ζήτηση μέσα από τη δημιουργική προσφορά που η ίδια παράγει.

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο πραγματικός επιχειρηματίας είναι, πριν απ' όλα, ένας άνθρωπος που απεχθάνεται τις βεβαιότητες και άρα μπορεί να αποφασίζει υπό καθεστώς αβεβαιότητας. Συνεπώς, το επιχειρηματικό πνεύμα είναι μία μορφή συμπεριφοράς και όχι μία πτυχή του χαρακτήρα. Τα θεμέλιά του είναι θεωρητικά και πνευματικά, και όχι διαισθητικά.

Ο πραγματικός επιχειρηματίας ποτέ δεν επαναπαύεται και, βεβαίως, θεωρεί τη δημιουργία ως ύπατο σκοπό ζωής. Σε αντίθεση δε με τις αντεπιχειρηματικές θεωρίες, οι πραγματικοί επιχειρηματίες δεν συσσωρεύουν πλούτο, αλλά ανατροφοδοτούν αυτόν που παράγουν.

Οι δε διαστροφές στην επιχειρηματικότητα δεν πηγάζουν από πραγματικούς επιχειρηματίες αλλά από καιροσκόπους που δεν θεωρούν την επιχείρηση σημαντικό εργαλείο κοινωνικής και πολιτιστικής προόδου. Την εκλαμβάνουν μόνο ως μέσο πλουτισμού για επίδειξη και θέαμα προς τέρψη αφελών.

Επειδή δε πολλοί από αυτούς τους επιχειρηματίες είναι και κρατικοδίαιτοι, συμβάλλουν τα μέγιστα στη δημιουργία πελατειακών πολιτικών και κοινωνικών δομών, που σε τελευταία ανάλυση υπονομεύουν τη δημοκρατία.