Πώς αναβαθμίζει τα Επαγγελματικά Ταμεία η νέα Κοινοτική Οδηγία

Η Ελληνική Ένωση Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛΕΤΕΑ) ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2018 και αποτελεί το επίσημο θεσμικό όργανο για την ενιαία εκπροσώπηση των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα. Η Ένωση δίνει τη δυνατότητα στα μέλη της, ήτοι στα εν λειτουργία σήμερα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης προαιρετικής προσχώρησης του Ν.3029/2002, να μοιραστούν και ν’ αναλύσουν τις εμπειρίες τους από την εφαρμογή του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης στην Ελλάδα και να προβάλλουν θέσεις και προτάσεις προς την πολιτεία, τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τους Διεθνείς Οργανισμούς Επαγγελματικής Ασφάλισης.

Τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) στην Ελλάδα διακρίνονται από τα αντίστοιχα κρατικά συνταξιοδοτικά ταμεία, αφού αποτελούν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που λειτουργούν υπό κεφαλαιοποιητικούς όρους με στόχο τον διαρκή έλεγχο κι εκμηδενισμό ενδεχόμενων ελλειμμάτων εφόσον προκύψουν, αλλά και από τις Ασφαλιστικές Εταιρίες, δεδομένου ότι πρόκειται για νομικές οντότητες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Ο κ. Χαράλαμπος Φύτρος, Αναλογιστής και Β΄ Αντιπρόεδρος της Ένωσης, απαντάει στις ερωτήσεις μας σχετικά με τη νέα Κοινοτική Οδηγία 2016/2341 που ρυθμίζει θέματα επαγγελματικής ασφάλισης και η οποία έχει καταληκτική ημερομηνία ενσωμάτωσης στην ελληνική νομοθεσία τον Ιανουάριο του 2019.

Κύριε Φύτρο, θα θέλατε να μας πείτε δύο λόγια για τη νέα κοινοτική Οδηγία 2016/2341;

Η νέα Κοινοτική Οδηγία 2016/2341, συνηθέστερα καλούμενη «IORP II», αναφέρεται στις δραστηριότητες και την εποπτεία των Ιδρυμάτων Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών (ΙΕΣΠ). Ως ΙΕΣΠ ορίζεται κάθε ίδρυμα το οποίο λειτουργεί σε κεφαλαιοποιητική βάση και ιδρύεται, ξεχωριστά από οποιαδήποτε χρηματοδοτούσα επιχείρηση ή επαγγελματική ένωση, με στόχο να χορηγεί συνταξιοδοτικές παροχές. Η οδηγία δεν αφορά ιδρύματα που διαχειρίζονται καθεστώτα κοινωνικής ασφάλισης.

Πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο δεν αντιπροσωπεύει παρά έναν συμβιβασμό μεταξύ των «τεχνοκρατικής» αντίληψης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη θέσπιση κάποιων ελάχιστων κι ενιαίων τεχνικών προδιαγραφών για τη λειτουργία τέτοιων ιδρυμάτων, και της αντίστοιχης «πολιτικής» οπτικής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Κοινοβουλίου, που λαμβάνει υπόψη υφιστάμενες πραγματικότητες κι ευρύτερους στόχους.

Θα μπορούσατε να μας περιγράψετε το background της έκδοσης της νέας αυτής Οδηγίας;

Η αμέσως προηγούμενη Οδηγία, καλούμενη IORP Ι, έθετε κάποιες ελάχιστες απαιτήσεις για τη συνετή εποπτεία των ΙΕΣΠ, τη χρηματοδότησή τους και τους επενδυτικούς κανόνες που όφειλαν να ακολουθούν.

Ένας από τους βασικούς της στόχους ήταν η ενίσχυση των διασυνοριακών δραστηριοτήτων και μεταφορών τέτοιων ιδρυμάτων στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς και της απρόσκοπτης μετακίνησης των εργαζομένων.

Η νέα Κοινοτική Οδηγία IORP II οικοδομείται στο πλαίσιο των αξιώσεων της προηγούμενης. Η αρχική λογική ήταν να χαρτογραφήσει τρεις κατευθύνσεις, όπως ακριβώς συμβαίνει με το νέο εποπτικό πλαίσιο των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, καλούμενο «Φερεγγυότητα ΙΙ». Σύμφωνα με αυτό, κάθε ΙΕΣΠ θα πρέπει να βασίζεται στην ορθολογική λειτουργία τριών πυλώνων: (1) κεφαλαιακή επάρκεια και φερεγγυότητα, (2) αποτελεσματικό σύστημα διακυβέρνησης και τέλος (3) επαρκής πληροφόρηση προς τα μέλη και τις εποπτικές αρχές.

Κατά τις ζυμώσεις για την οριστικοποίηση της Οδηγίας, ο εκμοντερνισμός των ποσοτικών απαιτήσεων περί κεφαλαιακής επάρκειας και φερεγγυότητας στο πλαίσιο του μοντέλου των ασφαλιστικών επιχειρήσεων εγκαταλείφθηκε, καθώς θεωρήθηκε ότι το συγκεκριμένο ασφαλιστικό μοντέλο δεν προσιδιάζει τελικά στα ΙΕΣΠ, που ως ιδρύματα, διαφέρουν ουσιαστικά από τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις.

Ως εκ τούτου, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στις απαιτήσεις των άλλων δύο πυλώνων, δηλαδή στη δημιουργία ενός ορθολογικού συστήματος διακυβέρνησης και στην παροχή της απαραίτητης πληροφόρησης προς τα ασφαλισμένα μέλη και τις εποπτικές αρχές. Ταυτόχρονα, ενισχύθηκαν και αποσαφηνίστηκαν οι όροι των διασυνοριακών δραστηριοτήτων και μεταφορών.

Τί σημαντικό φέρνει η νέα Οδηγία για την οργάνωση του θεσμού;

Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που εισάγονται είναι η υποχρέωση κάθε κράτους- μέλους να διασφαλίσει ότι όλα τα ιδρύματα που χορηγούν συνταξιοδοτικές παροχές ανεξαρτήτως νομικής μορφής και είναι εγκατεστημένα στην επικράτειά τους, θα λάβουν άδεια ή θα καταχωρηθούν σε εθνικό μητρώο. Το πνεύμα της οδηγίας με άλλα λόγια, προβλέπει ώστε κάθε ταμείο/πρόγραμμα που παρέχει στα μέλη του συνταξιοδοτικές παροχές θα πρέπει να λαμβάνει έναν επίσημο χαρακτήρα και να υπόκειται σε συγκεκριμένα πρότυπα εποπτείας προς όφελος της προστασίας των ασφαλισμένων μελών του.

Ειδικά μάλιστα για τα ομαδικά συνταξιοδοτικά προγράμματα που διαχειρίζονται ασφαλιστικές επιχειρήσεις ζωής, παρέχεται η διακριτική ευχέρεια στο κράτος μέλος να αποφασίζει την ένταξή τους στις προϋποθέσεις της οδηγίας και επομένως, αν απαιτηθεί και γι’ αυτά, έγκριση ή καταχώριση σε εθνικό μητρώο.

Πόσο πιο αποτελεσματικό γίνεται το σύστημα διακυβέρνησης τέτοιων συνταξιοδοτικών ιδρυμάτων με βάση τις απαιτήσεις της Οδηγίας;

Πολύ. Θα έλεγα ότι στο πλαίσιο των προδιαγραφών της Οδηγίας επιχειρείται μία σημαντική αναβάθμιση της λειτουργικής διακυβέρνησης αυτών των ιδρυμάτων με στόχο τη χρηστή και συνετή διαχείριση των δραστηριοτήτων τους. Προβλέπεται η δημιουργία μιας κατάλληλης και διαφανούς οργανωτικής δομής με σαφή κατανομή και διαχωρισμό των αρμοδιοτήτων, με προφανή οφέλη για τους ασφαλισμένους. Επιτρέψτε μου να αναφέρω ως παράδειγμα τις απαιτήσεις ικανοτήτων και ήθους που θεσπίζονται για τα πρόσωπα που εμπλέκονται στη διοίκηση τέτοιων ιδρυμάτων, αλλά και την απαίτηση κάθε τέτοιο ίδρυμα να διαθέτει τρεις βασικές λειτουργίες οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα τεχνικών ζητημάτων: αναφέρομαι στις λειτουργίες διαχείρισης κινδύνων, λειτουργία εσωτερικού ελέγχου και αναλογιστική λειτουργία.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος των συγκεκριμένων απαιτήσεων της Οδηγίας έχει ήδη ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία. Τα ΤΕΑ επομένως που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα, συμμορφώνονται ήδη σε σημαντικό βαθμό με σύγχρονες απαιτήσεις αποτελεσματικής εταιρικής διακυβέρνησης.

Αλλάζει κάτι όσον αφορά την πληροφόρηση που πρέπει να παρέχεται στα ασφαλισμένα μέλη;

Εδώ οι απαιτήσεις της Οδηγίας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν καινοτόμες έως και ριζοσπαστικές. Τα ΙΕΣΠ πλέον είναι υποχρεωμένα να παρέχουν, στο πλαίσιο ενός υψηλού επιπέδου διαφάνειας, σαφείς και επαρκείς πληροφορίες στα ασφαλισμένα αλλά και στα υποψήφια μέλη τους, προς υποστήριξη των αποφάσεων που αυτοί λαμβάνουν σχετικά με τη συνταξιοδότησή τους. Αναφέρω χαρακτηριστικά πληροφορίες σχετικά με τα σωρευμένα συνταξιοδοτικά δικαιώματα, τα προβλεπόμενα επίπεδα συνταξιοδοτικών παροχών, τους κινδύνους και τις εγγυήσεις καθώς και τα έξοδα που τους επιβαρύνουν. Πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με το επενδυτικό προφίλ, τυχόν διαθέσιμες επιλογές και τις προηγούμενες επιδόσεις θεωρούνται πλέον καθοριστικής σημασίας.

Σε αυτό το πλαίσιο η Οδηγία ορίζει την περίφημη «Δήλωση Συνταξιοδοτικών Παροχών» την οποία οφείλει να συντάσσει κάθε ΙΕΣΠ για τα ασφαλισμένα μέλη του. Η εν λόγω δήλωση απαιτείται να παρέχει με σαφή και κατανοητό τρόπο, βασικές προσωπικές και γενικές πληροφορίες σχετικά με το συγκεκριμένο συνταξιοδοτικό σχήμα. Όπως αντιλαμβάνεστε η σχέση με το ασφαλισμένο μέλος περνάει σε άλλο επίπεδο – το ΙΕΣΠ δεν περιορίζεται απλώς στο να παρέχει παθητικά ένα τυποποιημένο σετ πληροφοριών προς το ασφαλισμένο μέλος του, αλλά στέκεται ενεργός αρωγός στην προσπάθεια του τελευταίου να κατανοήσει και να βελτιστοποιήσει το επίπεδο της μελλοντικής συνταξιοδοτικής του παροχής.

Εν κατακλείδι, πώς βλέπετε η Οδηγία να μεταβάλλει την ίδια την έννοια της συνταξιοδοτικής προστασίας;

Πρόκειται για ένα κείμενο που μας εισάγει σε μία νέα εποχή – αυτή που συνήθως αποκαλείται τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Η βιομηχανία των συνταξιοδοτικών παροχών εκσυγχρονίζεται ώστε να γίνει περισσότερο ψηφιακή και προληπτική – εξ’ ού και η έμφαση της Οδηγίας στην προληπτική εποπτεία. Την ίδια λογική συναντούμε επίσης και στην απαίτηση για σύνταξη δήλωσης συνταξιοδοτικών παροχών (ως αναφερθήκαμε προηγουμένως): Η έμφαση να ενημερώνονται τα ασφαλισμένα μέλη σχετικά με τα προβλεπόμενα επίπεδα συνταξιοδοτικών τους παροχών έχει ως στόχο τη βελτιστοποίηση των σημερινών αποφάσεών τους για κάτι που αφορά το μέλλον τους, στην ηλικία δηλαδή της συνταξιοδότησής τους.

Με τον τρόπο αυτό, ο ρόλος που επιφυλάσσεται στο κάθε ασφαλισμένο μέλος αλλάζει. Πλέον δεν θεωρείται ένας παθητικός αντισυμβαλλόμενος, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τα κύρια ταμεία κοινωνικών συντάξεων, όπου το ζητούμενο είναι η ανάπτυξη ενός ομοιόμορφου και αντικειμενικού δικτύου προστασίας για όλους τους ασφαλισμένους. Αντίθετα, η Οδηγία υπονοεί ενεργούς ασφαλισμένους προς τους οποίους κατευθύνεται επαρκής και ουσιαστική πληροφόρηση για τη βελτιστοποίηση των σημερινών τους αποφάσεων που εν τέλει θα καθορίσουν τη μελλοντική, συνταξιοδοτική τους μοίρα. Μία τέτοια θεώρηση όμως, απαιτεί από την άλλη πλευρά τη λειτουργία ιδρυμάτων συνταξιοδοτικών παροχών που διέπονται από διαφανείς και ψηφιακές οργανωτικές δομές που επιτρέπουν τη θετική αλληλεπίδραση με τα ασφαλισμένα μέλη τους στο διηνεκές.