* Οι πίνακες που αφορούν στις νέες προβλέψεις για το ΑΕΠ παγκοσμίως και στο δημόσιο χρέος το 2011 σε επιλεγμένες οικονομίες δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

H παγκόσμια ανάπτυξη, όπως προβλέπουν κορυφαίοι οικονομολόγοι, θα επιβραδυνθεί μερικώς στο 3,9% το 2011 από 4,7% το 2010, για να επανακάμψει ήπια στο 4,2% το 2012. Το νέο έτος, όπως εκτιμάται, θα αποτελέσει μία «ιστορία δύο κόσμων», καθώς ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στον βιομηχανικό κόσμο αναμένεται να υποχωρήσει στο 2%, ενώ οι αναδυόμενες οικονομίες με μέσο ρυθμό ανόδου του ΑΕΠ τους κατά 6,2% θα συνεχίσουν να στηρίζουν την παγκόσμια οικονομία.

Η εικόνα θα είναι διαφορετική στις οικονομίες που έχουν πληγεί σοβαρά από τις επιπτώσεις του σκασίματος της φούσκας των ακινήτων και της κρίσης χρεών (ΗΠΑ και Ευρώπη) σε σχέση με αυτές που υπέστησαν μικρότερα και έμμεσα πλήγματα λόγω της επιβράδυνσης της διεθνούς δραστηριότητας (κυρίως αναδυόμενες αγορές).

Διαφοροποιήσεις, πάντως, αναμένονται και στον ανεπτυγμένο κόσμο, καθώς η πορεία της οικονομίας των ΗΠΑ, η οποία επλήγη σε μεγαλύτερο βαθμό κατά την πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση, εκτιμάται ότι θα σημειώσει ρυθμό αύξησης της τάξης του 3% το 2011 από 2,8% το 2010, την ώρα όπου η ανάπτυξη στην ευρωζώνη αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 1,2% από το 1,7% αντίστοιχα.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε μηνών, η παγκόσμια ανάπτυξη, η οποία είχε επιταχύνει αισθητά από το δεύτερο εξάμηνο του 2009 ως αποτέλεσμα της δημιουργίας αποθεμάτων από τις επιχειρήσεις και της ενίσχυσης στη ζήτηση στις ανεπτυγμένες οικονομίες, που τροφοδοτήθηκε από τα φορολογικά κίνητρα, έχει υποχωρήσει σημαντικά.

Εξάλλου, η ώθηση από τη διαδικασία δημιουργίας αποθεμάτων κάμφθηκε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ πολλές κυβερνήσεις ανεπτυγμένων χωρών περικόπτουν τώρα τους προϋπολογισμούς τους, γεγονός το οποίο έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική μεγέθυνση.

--- Μεταβατική περίοδος

Η παγκόσμια οικονομία δείχνει σήμερα να βρίσκεται σε μεταβατική φάση. Οι ανεπτυγμένες αγορές εξακολουθούν να είναι απασχολημένες με τη μείωση του χρέους τους, η οποία κατέληξε (με εξαίρεση τη Γερμανία) σε κάτω του μέσου όρου ανάπτυξη στις περισσότερες από τις χώρες αυτές. Οι αναδυόμενες οικονομίες, από την άλλη πλευρά, οι οποίες μέχρι πρόσφατα παρουσίαζαν μεγάλη εξάρτηση στον οικονομικό κύκλο των ανεπτυγμένων κρατών, εμφανίζουν υψηλή διαρθρωτική ανάπτυξη.

Πάντως, η κάτω του μακροπρόθεσμου μέσου όρου ανάπτυξη στις ανεπτυγμένες οικονομίες και η υψηλή διαρθρωτική ανάπτυξη στις αναδυόμενες έχουν οδηγήσει και σε σημαντικές παγκόσμιες ανισορροπίες. Αυτές αντανακλώνται κυρίως στη σχέση μεταξύ των ΗΠΑ (με τα υψηλότερα ελλείμματα) και της Κίνας (με το μεγαλύτερο πλεόνασμα).

Μία χώρα όπως η Κίνα, η οποία δρα ως πρότυπο για πολλές άλλες αναδυόμενες, έχει χτίσει μεγάλα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αυτό της έδωσε την ευκαιρία να τονώσει σημαντικά την οικονομία της κατά τη διάρκεια της πιστωτικής κρίσης. Η Κίνα αναμένεται ότι θα χρησιμοποιήσει τα πλεονάσματα, τα οποία της παρέχουν τη δυνατότητα να ακολουθεί ανεξάρτητη πολιτική, για να ενισχύει την οικονομική της ανάπτυξη σε περιόδους μελλοντικών κρίσεων.

Από την εμπειρία του παρελθόντος (π.χ. Ιαπωνία στις δεκαετίες του 1960 και του 1970) προκύπτει ότι οι διαρθρωτικές αυξήσεις της παραγωγικότητας οδηγούν σε ισχυρή ανατίμηση του νομίσματος της χώρας, την οποία αφορούν. Παρά το γεγονός ότι η Κίνα διατηρεί τη δική της πολιτική, ίσως αποδειχτεί ότι το ρενμίνμπι δεν θα είναι σε θέση να αποφύγει μια διαρθρωτική ανατίμηση σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ενώ οι εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας αναμένεται να συνεχιστούν για την ώρα, μερικές φορές στο προσκήνιο και άλλοτε στο παρασκήνιο των οικονομικών εξελίξεων.

--- Νέα σημεία αναφοράς

Συνολικά, ο κόσμος, όπως εκτιμούν και οι οικονομολόγοι της ING, θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί. Εξάλλου, οι «παραδοσιακές» λύσεις, όπως οι περικοπές επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες και τα αυξανόμενα ελλείμματα στους κρατικούς προϋπολογισμούς υπό την ανοχή των κυβερνήσεων, δείχνουν ότι έχουν ήδη εξαντληθεί.

Οι ανεπτυγμένες οικονομίες έλαβαν, για παράδειγμα, ακόμα και μέτρα μείωσης ελλειμμάτων, ενώ η οικονομική ανάπτυξη στην πλειονότητα των χωρών αυτών βρίσκεται ακόμα κάτω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο. Η κατάσταση, σύμφωνα με την ING, επιβάλλει την εφαρμογή μη συμβατικών μέτρων, όπως ήταν η απόφαση των ΗΠΑ για αγορές κρατικών ομολόγων από την κεντρική τους τράπεζα (ποσοτική χαλάρωση).

Τα δεδομένα δείχνουν, λοιπόν, πως η ανάπτυξη στις αναδυόμενες οικονομίες αναμένεται μέσα στα επόμενα χρόνια να είναι διαρθρωτικά υψηλότερη απ’ ό,τι στις ανεπτυγμένες αγορές. Στους παράγοντες που συντείνουν σε αυτήν την τάση περιλαμβάνονται το χαμηλό χρέος, η ισχυρή άνοδος του πληθυσμού, η διαρθρωτική αύξηση της παραγωγικότητας και η ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης στις αναδυόμενες χώρες.

Η οικονομική ισχύς κατά κύριο λόγο σήμερα στον κόσμο εντοπίζεται στις αναδυόμενες αγορές, όπου η πιστωτική κρίση είχε μικρό συνολικά αντίκτυπο. Σε επίπεδο εταιρειών, η ισχύς μπορεί να εντοπιστεί σε μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν καταφέρει να αναστηλώσουν τους ισολογισμούς τους σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.

Επιπλέον, οι μεγάλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν υψηλά ρευστά - διαθέσιμα. Λαμβάνοντας υπόψη τον σχετικά μεγάλο κίνδυνο και την έντονη μεταβλητότητα, αυτή η συγκυρία είναι ευνοϊκή για τους επενδυτές που είναι πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν ρεαλιστικά τις ευκαιρίες τόσο της αγοράς σταθερού εισοδήματος όσο και των μετοχών.

--- Η «απειλή» της ευρωζώνης

Ανάμεσα στους κινδύνους του 2011 αναφέρεται κατ’ αρχάς η πιθανότητα διεύρυνσης της κρίσης χρεών στην Ευρώπη, αν δεν ληφθούν περαιτέρω μέτρα για να εκτονωθούν οι αγορές. Οι χρεωμένες κυβερνήσεις, όπως εκτιμούν ορισμένοι αναλυτές, αντιμετωπίζουν την τεράστια πρόκληση της εναρμόνισης των συγκρουόμενων συμφερόντων μεταξύ των κατόχων ομολόγων και των απλών πολιτών.

Οι αποφάσεις που θα λάβουν οι κυβερνήσεις ανάμεσα στις επιλογές τις οποίες έχουν (χρεοστάσιο, τροφοδοσία ανάπτυξης, δημοσιονομική λιτότητα) θα είναι το «κλειδί» για τις εξελίξεις στις οικονομίες και στις αγορές τόσο το 2011 όσο και μετά.

Όσο χρονικό διάστημα θα είναι σε ισχύ η κρίση χρέους, η ζώνη του ευρώ, όπως εκτιμάται από αρκετούς αναλυτές, θα παραμείνει βαθιά διαιρεμένη, καθώς από τη μια πλευρά θα έχουμε τις οικονομίες του «πυρήνα» συγκεντρωμένες γύρω από τη Γερμανία και από την άλλη τις αδύναμες χώρες της περιφέρειας, οι οποίες ταλανίζονται από τα υπερβολικά υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και τα χρέη, τα εύθραυστα τραπεζικά συστήματα, τις φουσκωμένες τιμές σε ορισμένες αξίες και την ισχνή διεθνή ανταγωνιστικότητα.

Όπως προβλέπεται, μάλιστα, θα χρειαστούν πολλά χρόνια μέχρι τα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας να μειώσουν το δημόσιο και ιδιωτικό τους χρέος, να βάλουν σε σταθερή τροχιά τα τραπεζικά τους συστήματα και να αποκαταστήσουν τη διεθνή τους ανταγωνιστικότητα.

Η επιτυχία της υπό διαμόρφωση νέας αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ και το γεγονός ότι η θέληση για πολιτική στήριξη του κοινού νομίσματος εμφανίζεται υψηλή αναμένεται να καθορίσουν και το μέλλον της ευρωζώνης, περιορίζοντας, όπως λέγεται, και την εμφάνιση ορισμένων εκτιμήσεων, που δεν αποκλείουν μελλοντική έξοδο από το ευρώ για κάποιες κεντροευρωπαϊκές χώρες.

Όπως αναφέρει ο ΟΟΣΑ, οι μεγάλες διαφορές στην ανταγωνιστικότητα των κρατών της ευρωζώνης είναι ένα μακροχρόνιο πρόβλημα, το οποίο επιτάθηκε με την εισαγωγή του ευρώ και κατόπιν εξελίχθηκε σε σοβαρή κρίση. Το καλό νέο, σύμφωνα με τον οργανισμό, είναι η διαπίστωση ότι η ανάκαμψη σταθεροποιείται, καθώς τα επόμενα χρόνια προβλέπει μέση ετήσια άνοδος της ανάπτυξης στην ευρωζώνη από 1,5% μέχρι και 2%.

Την αισιοδοξία του ΟΟΣΑ μοιράζεται και το Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής στις Βρυξέλλες, το οποίο, ωστόσο, επισημαίνει έναν αστάθμητο παράγοντα: οι μεταρρυθμίσεις που βλέπουμε τώρα να εφαρμόζονται στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες της ευρωζώνης θα φέρουν αποτελέσματα, αλλά χρειάζονται χρόνο.

Ζητούμενο παραμένει η στάση των αγορών: θα δώσουν το απαιτούμενο χρονικό περιθώριο στα κράτη αυτά για την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων; Η Γερμανία είχε αυτόν τον χρόνο. Η Ελλάδα όμως μπορεί να μην τον έχει.

Είναι πάντως σίγουρο ότι η ευρωπαϊκή κρίση κατά πάσα πιθανότητα θα παραμείνει ένας πολύ σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την παγκόσμια οικονομία, ενώ μια συνεχιζόμενη ευρωπαϊκή κρίση μπορεί να ενισχύσει τον κίνδυνο δεύτερης ύφεσης.

Για τις αγορές ομολόγων της ευρωζώνης, τα αποτελέσματα είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Πάντως, τα υψηλότερα επιτόκια στις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα είναι σήμερα περισσότερο μια αντανάκλαση της καλύτερης του αναμενομένου γερμανικής (και παγκόσμιας) ανάπτυξης και του φθίνοντος φόβου για αποπληθωρισμό.

Ίσως και να δείχνουν κάποια αβεβαιότητα σχετικά με την πολιτική που θα ακολουθηθεί από την ΕΚΤ εφεξής. Ωστόσο, οι αναλυτές της ING, για παράδειγμα, θεωρούν ότι ο πληθωρισμός και οι αποδόσεις των ομολόγων στα κράτη του ευρωπαϊκού πυρήνα θα παραμείνουν τελικά σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα για αρκετό καιρό ακόμα.

Για τις μετοχικές αγορές, από την άλλη πλευρά, η κρίση χρέους στην ευρωζώνη αυτήν τη χρονική στιγμή δεν δείχνει να μεταβάλλει τις εκτιμήσεις για κέρδη 10% - 15% το 2011, καθώς, παρά την αναμενόμενη επιβράδυνσή τους, η πορεία των οικονομιών και των εταιρικών κερδών θα στηρίξει τελικά τις αποτιμήσεις των μετοχών. Ωστόσο, η πιθανότητα συνέχισης της ευρωπαϊκής κρίσης, μαζί με ορισμένες ενδείξεις για υπερθέρμανση των αναδυόμενων αγορών, είναι σίγουρο πως θα διατηρήσει τη μεταβλητότητα των τιμών για μία ακόμη χρονιά σε υψηλά επίπεδα.

--- Υπερθέρμανση και πληθωρισμός

Δεύτερος σημαντικός κίνδυνος για το 2011 θεωρείται η διεύρυνση του προβλήματος του πληθωρισμού στις αναδυόμενες αγορές, και ειδικά στην Ασία, αν δεν ληφθούν περαιτέρω μέτρα συγκράτησης.

Υπάρχει ένα συγκεκριμένο σημείο προβληματισμού που συνδέεται με τις τιμές των τροφίμων, οι οποίες έχουν αυξημένη στάθμιση στους δείκτες τιμών στις αναδυόμενες οικονομίες (π.χ. τα τρόφιμα αντιστοιχούν σε ποσοστό 33% του δείκτη τιμών καταναλωτή της Κίνας, ενώ το ανάλογο ποσοστό στις Φιλιππίνες διαμορφώνεται στο 50%).

Σε περίπτωση όπου η ποσοτική χαλάρωση στις ΗΠΑ οδηγήσει σε νέα ζήτηση για πραγματικά περιουσιακά στοιχεία και οι επενδυτές αρχίσουν να αναζητούν τρόπους να αντισταθμίσουν τον πληθωρισμό, οι τιμές των εμπορευμάτων θα σημειώσουν ακόμη μεγαλύτερη άνοδο.

Είναι μάλιστα πιθανό να υπάρξει ιδιαίτερα αυξημένη ζήτηση για τα σιτηρά, επιφέροντας άνοδο του πληθωρισμού στις τιμές των τροφίμων, με αποσταθεροποιητικές συνέπειες. Η ποσοτική χαλάρωση εμφανίζεται ως ιδανική κατάσταση για τους επενδυτές στις αναδυόμενες αγορές. Μπορεί όμως να αποβεί ιδιαίτερα δύσκολη για τις κατά τόπους Αρχές. 

* Οι πίνακες που αφορούν στις νέες προβλέψεις για το ΑΕΠ παγκοσμίως και στο δημόσιο χρέος το 2011 σε επιλεγμένες οικονομίες δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

** Αναδημοσίευση από το 665ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 17 - 21 Δεκεμβρίου 2010.