Σε τεντωμένο σκοινί εξακολουθεί να βαδίζει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και το γεγονός ότι η κυβέρνηση του κ. Τζορτζ Μπους κάνει αγώνα δρόμου, προκειμένου, μετά τις αποκρατικοποιήσεις, να καλύψει τις «τρύπες» των τραπεζών με κρατικό χρήμα δείχνει την κρισιμότητα της κατάστασης.

Σε ένα τέτοιο κλίμα λογικό είναι οι επενδυτές να δίνουν πολύ μικρή σημασία στους χρηματιστηριακούς δείκτες των εισηγμένων εταιρειών, όπως το P/E, το P/BV, η μερισματική απόδοση κ.λπ.

Οι μετοχές συνήθως κινούνται έντονα, πότε θετικά, πότε αρνητικά, ανάλογα με τις εξελίξεις, ή ακόμη και με κάποια φήμη, που σχετίζεται με τη συνέχιση της κρίσης του συστήματος.

Ενδεικτικά ήταν τα ανοδικά ξεσπάσματα όταν κρατικοποιήθηκαν οι δύο μεγάλες στεγαστικές τράπεζες, ή όταν το αμερικανικό δημόσιο έδωσε χείρα βοηθείας στην AIG, ή, τέλος, όταν προτάθηκε η δημιουργία «κρατικού ταμείου» για τη διάσωση των αμερικανικών τραπεζών.

Στη συνέχεια, ωστόσο, στις αγορές επικρατούσαν οι πωλητές, αποδεικνύοντας πως το θηρίο της κρίσης είναι πολύ σκληρό για να πεθάνει τόσο εύκολα...

Είναι χαρακτηριστική η κατάρρευση που σημειώθηκε στη Wall Street, με τον Dow Jones να εμφανίζει τη μεγαλύτερη "βουτιά" της ιστορίας του (777 μονάδες), όταν ανακοινώθηκε ότι δεν "πέρασε" από το Κογκρέσο το σχέδιο Paulson για την αγορά των "τοξικών" στοιχείων ενεργητικού από το δημόσιο, ένα πλάνο κόστους 700 δισ. δολαρίων.

Κανείς φυσικά δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια το μέλλον, και ιδίως σήμερα, καθώς δεκατέσσερις μήνες μετά το ξέσπασμα της κρίσης των subprime loans εξακολουθούμε να μη γνωρίζουμε το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος.

Υπό αυτές τις συνθήκες, τρία είναι τα σενάρια για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας και των χρηματιστηριακών αγορών: το κακό, το ενδιάμεσο και το καλό σενάριο, ή για την ακρίβεια το καταστροφικό, της ύφεσης και το λιγότερο κακό σενάριο...


ΣΕΝΑΡΙΟ Νο 1

Η κρίση φτάνει μέχρι και τα ταμεία...

Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, ακόμη και μέσα από το κρατικό ταμείο το οποίο πρόκειται να δημιουργηθεί στις ΗΠΑ:

- Οι αμερικανικές τράπεζες δυσκολεύονται να ανακάμψουν, και μάλιστα ενδεχομένως να μην αποτραπεί και κάποια άλλη πτώχευση.

- Η κρίση μεταφέρεται από το μέτωπο των τραπεζών στα hedge funds και στα private equities, καθώς από τη μια πλευρά πολλά εξ αυτών είναι υπερδανεισμένα και από την άλλη βλέπουν τις περισσότερες από τις τοποθετήσεις τους να καταγράφουν έντονη πτώση.

- Η κρίση των τραπεζών μεταφέρεται για τα καλά και στη Γηραιά Ήπειρο, με απειλή για νέα κλεισίματα τραπεζών.

- Οι τιμές των ακινήτων θα υποχωρήσουν ακόμα περισσότερο.

- Και το χειρότερο από όλα: η κρίση καταλήγει στα συνταξιοδοτικά ταμεία των ΗΠΑ, τα οποία αδυνατούν να καταβάλλουν τις συντάξεις.

Ένα τέτοιο σενάριο θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, η οποία θα γυρίσει πολλές δεκαετίες πίσω. Οι μετοχές θα κατρακυλήσουν και η λήψη ενός απλού στεγαστικού δανείου από τράπεζα, από αυτονόητο γεγονός θα καταλήξει σε ζητούμενο...


ΣΕΝΑΡΙΟ Νο 2

Δραματική άνοδος επιτοκίων, ύφεση για 3 - 5 χρόνια

Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, τα χειρότερα θα αποφευχθούν. Οι κυβερνητικές και οι λοιπές παρεμβάσεις θα διασώσουν το τραπεζικό σύστημα των ΗΠΑ και η κρίση δεν θα προλάβει να διαχυθεί σε άλλους τομείς του χρηματοοικονομικού συστήματος.

Για να γίνει, ωστόσο, αυτό, το χρέος των ΗΠΑ (και κάποιων άλλων χωρών ενδεχομένως) θα παρουσιάσει πολύ μεγάλη άνοδο, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να είναι υποχρεωμένη να αυξήσει σε μεγάλο βαθμό τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, προκειμένου να αντλήσει πολύ περισσότερα κεφάλαια απ’ όσα χρειαζόταν μέχρι τώρα.

Από τη μια πλευρά, δηλαδή, θα έχουμε χαμηλά βραχυπρόθεσμα επιτόκια, ώστε να τονωθεί η παραπαίουσα οικονομία, και από την άλλη υψηλά μακροπρόθεσμα, προκειμένου να εξυπηρετείται το τεράστιο χρέος των Ηνωμένων Πολιτειών. Επομένως η καμπύλη των επιτοκίων (yield curve) θα είναι πολύ απότομη προς τα πάνω (steepening), γεγονός το οποίο θα αποτρέπει επενδύσεις και θα είναι σε θέση να υποχρεώσει τις ΗΠΑ (και φυσικά και την παγκόσμια οικονομία) σε χαρακτηριστική οικονομική στασιμότητα, διάρκειας τριών ή και πέντε ετών...

Τι θα συμβεί δηλαδή; Το αυτονόητο. Το γεγονός πως το αμερικανικό δημόσιο καλύπτει τις «τρύπες» των τραπεζιτών δεν σημαίνει ότι η ζημία για την οικονομία δεν έγινε, ούτε ότι δεν θα πληρωθεί. Απλώς, αντί να την πληρώσουν οι ίδιοι οι τραπεζίτες που τη δημιούργησαν «εδώ και τώρα», θα την πληρώσει η παγκόσμια οικονομία σε βάθος χρόνου.

Ένα τέτοιο σενάριο δεν είναι καθόλου καλό για το μέλλον των τιμών ούτε στις μετοχές, ούτε και στα ομόλογα. Τα χρηματιστήρια θα υποχωρήσουν κι άλλο και κερδισμένοι θα βγουν όσοι επιλέξουν να διαθέτουν μετρητά. Όσο για τις μετοχές, οι πιο δημοφιλείς σε τέτοιες περιπτώσεις τίτλοι είναι τα utilities (εταιρείες κοινής ωφελείας, όπως οι ανά τον κόσμο ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ κ.ά.).


ΣΕΝΑΡΙΟ Νο 3

Τα χειρότερα ανήκουν στο παρελθόν!

Οι θιασώτες του σεναρίου αυτού υποστηρίζουν ότι η αμερικανική κυβέρνηση αλλά και οι υπόλοιπες, ενδεχομένως, θα είναι πλέον ικανές να στηρίξουν το σύστημα και θα το καταφέρουν, ανεξάρτητα από το κόστος που θα απαιτηθεί. Δεν θα δούμε άλλη (μεγάλη τουλάχιστον) τράπεζα να κλείνει, ούτε την κρίση να μεταφέρεται σε άλλα μέτωπα, όπως τα hedge funds, τα private equities και, κυρίως, τα συνταξιοδοτικά ταμεία.

Μέχρι σήμερα οι μεγάλες πτώσεις στις τιμές των μετοχών διεθνώς προέρχονταν κυρίως από την έντονη ανησυχία που υπήρχε για την «επόμενη μέρα» του συστήματος, καθώς δεν γνωρίζαμε πού θα μπορούσε να καταλήξει αυτή η κρίση. Τώρα όμως, σύμφωνα πάντοτε με το συγκεκριμένο σενάριο, η αγορά θα πειστεί σταδιακά για το ότι το σύστημα θα επιζήσει.
Οι τρομαγμένοι πωλητές θα μειωθούν και παράλληλα το «έξυπνο χρήμα» θα αρχίσει να τοποθετείται, σταδιακά μεν, αλλά ουσιαστικά.

Η απόφαση του κ. Warren Buffett να τοποθετήσει 10 δισ. δολάρια στην Goldman Sachs αποτελεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα για το τι θα μπορούσε να ακολουθήσει από όλους εκείνους οι οποίοι για διάφορους λόγους έχουν ευνοηθεί τα τελευταία χρόνια (ναυτιλία, funds που πόνταραν στην πτώση, κλάδος πετρελαίου και λοιπών commodities κ.λπ.) και διαθέτουν μεγάλα ρευστά διαθέσιμα, έτοιμα προς επενδύσεις.

Οι τιμές των μετοχών και των ομολόγων θα αρχίσουν σταδιακά να σταθεροποιούνται και να ανεβαίνουν μέσα στους επόμενους λίγους μήνες, με τα περιθώρια μεγαλύτερης πτώσης να μην είναι μεγάλα (βρισκόμαστε, δηλαδή, κοντά στον «πάτο του βαρελιού»).

Η ψυχολογία επομένως θα αρχίσει να βελτιώνεται σταδιακά και η άνοδος των χρηματιστηρίων θα έρθει πιο γρήγορα από την εκκίνηση της ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία -αν όλα πάνε καλά- αναμένεται γύρω στα τέλη του 2009, έστω και με συντηρητικούς ρυθμούς. 



Η «ΤΟΜΗ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ» ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ


Ανεξάρτητα, πάντως, από το ποιο από τα τρία σενάρια θα επιβεβαιωθεί στην πράξη, όλα δείχνουν ότι η πραγματική ελληνική οικονομία έχει μπροστά της να αντιμετωπίσει, στην καλύτερη περίπτωση, ένα δύσκολο δεκαπεντάμηνο.

Οι αναλυτές πλέον κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και προειδοποιούν πως για το 2009, τουλάχιστον, θα πρέπει να ξεχάσουμε τους ρυθμούς ανάπτυξης του 4% - 4,5% που βιώναμε από το 1996 έως και το 2007. Ακόμη και το 3,2% - 3,5% το οποίο περιμένουμε φέτος φαντάζει πολύ υψηλό για τις προσδοκίες του 2008, όπου τίποτα δεν θα είναι έκπληξη αν το ελληνικό ΑΕΠ περιοριστεί σε growth 2% - 2,5%, όταν η Ευρώπη θα αγωνίζεται να φτάσει στο +1%.

Ο βασικός λόγος είναι ότι οι επιπτώσεις στην πραγματική ελληνική οικονομία από τη διεθνή κρίση έρχονται με καθυστέρηση 8 - 12 μηνών, με αποτέλεσμα τις πρώτες «ζημιές» να έχουμε αρχίσει να τις βιώνουμε περίπου από τον περασμένο Μάιο.

Από τότε οι δείκτες προσδοκιών στον κλάδο του λιανικού εμπορίου (στον πλέον αντιπροσωπευτικό για την πορεία της γενικότερης οικονομίας) είναι σαφώς πτωτικοί κι επίσης παρατηρείται αποκλιμάκωση στους ρυθμούς της πιστωτικής επέκτασης (δάνεια τραπεζών) κ.λπ.

Ειδικότερα για το 2009, οι μέχρι τώρα εκτιμήσεις υποστηρίζουν τα εξής:

- Τα επιχειρήματα περί «ισχυρής οικονομίας», που «δεν επηρεάζεται σημαντικά από τη διεθνή κρίση», έχουν ήδη σταματήσει να προβάλλονται και μέσα στο 2009 δεν θα τα θυμόμαστε καν.

- Οι ελληνικές τράπεζες -όσο και αν δεν διέθεταν τοποθετήσεις σε subprime loans- θα βιώσουν και αυτές τις έμμεσες επιπτώσεις της κρίσης. Πέρα από το «στοίχημα» της άντλησης κεφαλαίων, οι αναλυτές πιστεύουν πως θα δουν την ποιότητα των δανειακών χαρτοφυλακίων τους να επιδεινώνεται, με αύξηση των επισφαλειών, παρά το γεγονός ότι οι σχετικοί δείκτες βελτιώνονται εδώ και αρκετά χρόνια, με τα τελευταία στοιχεία όμως να σταματούν στις 30 Ιουνίου του 2008. Μέχρι τώρα οι αναλυτές προβλέπουν για το 2009 αύξηση μεν των τραπεζικών κερδών, με επιδόσεις, ωστόσο, που απέχουν σημαντικά από εκείνες οι οποίες αναγράφονταν στα τριετή ή τετραετή business plans των ελληνικών χρηματοπιστωτικών ομίλων.

- Το πιθανότερο σενάριο είναι πως οι αισιόδοξοι, που περίμεναν ουσιαστική ανάκαμψη της οικοδομικής δραστηριότητας από τις αρχές του 2009, μάλλον θα πρέπει να περιμένουν περισσότερο μέχρι να δικαιωθούν οι προσδοκίες τους.

- Το περιβάλλον στον χώρο του εμπορίου θα «στριμωχτεί». Οι αναλυτές έχουν ήδη αρχίσει να αμφισβητούν ανοιχτά τα guidances των εισηγμένων εταιρειών του κλάδου, ακόμη και εκείνων που ανακοινώθηκαν στο δεύτερο τρίμηνο του 2008.

- Παράγοντα-κλειδί για την πορεία της οικονομίας το επόμενο έτος θα αποτελέσει η αγορά ακινήτων, και συγκεκριμένα το κατά πόσον θα καταφέρουν οι τιμές των κατοικιών να αντέξουν στα τρέχοντα επίπεδα τιμών, ή έστω σε παραπλήσια.

Από την πλευρά της, τώρα, η Σοφοκλέους φαίνεται να έχει ήδη προεξοφλήσει ένα τέτοιο σενάριο, καθώς:

- Οι τράπεζες εδώ και πολλούς μήνες είναι διαπραγματεύσιμες με έντονα μονοψήφιους δείκτες P/E.

- Μετοχές που συγκαταλέγονται στα λεγόμενα ισχυρά growth stories της Σοφοκλέους είναι ήδη διαπραγματεύσιμες με P/E τα οποία είτε κυμαίνονται αρκετά κοντά στο 10, είτε είναι μονοψήφια.

- Οι περισσότερες μετοχές του real estate είναι διαπραγματεύσιμες (όπως και οι αντίστοιχες ευρωπαϊκές) με μεγάλα discounts έναντι της καθαρής αξίας του ενεργητικού τους (NAV), που σε ορισμένες περιπτώσεις προσεγγίζουν ή και υπερβαίνουν ακόμη και το 50%.