Το ξενοφοβικό πρόσωπο της πρώην Ανατολικής Γερμανίας

Ο ίδιος μιλάει άπταιστα γερμανικά. Η διήγησή του συναρπάζει. Γιατί ταξιδεύει τους επισκέπτες της έκθεσης στο Haus der Kulturen der Welt (Σπίτι των Πολιτισμών του Κόσμου) σε άγνωστα κεφάλαια "αντιιμπεριαλιστικής αλληλεγγύης!

Ο Βίκτορ Φαουστίνο γεννήθηκε στη Μοζαμβίκη και ήρθε για πρώτη φορά στην τότε Ανατολική Γερμανία το 1981 ως “συμβασιούχος εργάτης”. Η ζωή του δεν ήταν διαφορετική από αυτή χιλιάδων συμπατριωτών που ήρθαν για μια καλύτερη ζωή στη χώρα του υπαρκτού σοσιαλισμού τη δεκαετία του 1980. Θυμάται πολύ χαρακτηριστικά πώς εντελώς τυχαία τον επέλεξαν για το μακρύ ταξίδι από το Μαπούτο στο αεροδρόμιο του Ανατολικού Βερολίνου Σένεφελντ.

Μετά την ανεξαρτησία της χώρας του, πρώην πορτογαλικής αποικίας, το "Μέτωπο Απελευθέρωσης της Μοζαμβίκης" την μετέτρεψε σε σοσιαλιστική λαϊκή δημοκρατία. Ο πληθυσμός ήταν πολύ νέος, η ανεργία έσπαγε κόκαλα και δεν διαφαινόταν καμία προοπτική βελτίωσης.

Για να διορθώσει την κατάσταση η κυβέρνηση απευθύνθηκε στις "σοσιαλιστικές αδελφές χώρες", για να διερευνήσει αν ήθελαν εργατικό δυναμικό που δεν χρειάζονταν η Μοζαμβίκη για μερικά χρόνια. Το αίτημα αυτό έφτασε και στην κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας.

“Συμβασιούχοι εργάτες” και "Madgermanes"

Τον Φεβρουάριο του 1979 αντιπροσωπεία υπό τον Έριχ Χόνεκερ έκανε επίσημη επίσκεψη φιλίας στη χώρα και στο πνεύμα της λεγόμενης “αντιιμπεριαλιστικής αλληλεγγύης” υπέγραψε συνθήκη φιλίας και συνεργασίας. Επιλεγμένοι κάτοικοι της Μοζαμβίκης θα πήγαιναν στην Ανατολική Γερμανία για να μάθουν ένα επάγγελμα.

Από την πλευρά τους οι Ανατολικογερμανοί θα είχαν πρόσβαση σε πολύτιμο συνάλλαγμα και πρώτες ύλες, όπως ο λιθάνθρακας. Αλλά και η ίδια η Ανατολική Γερμανία με την μετανάστευση θα κάλυπτε ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό από τη φυγή των κατοίκων της στην καπιταλιστική Δύση, που ξεκίνησε από το 1960.

Όπως ο Βίκτορ Φαουστίνο 17.000 Μοζαμβικανοί, αλλά και πολλοί άλλοι εργαζόμενοι από το Βιετνάμ, την Κούβα, την Χιλή, την Αγκόλα, την Μογγολία, την Κίνα κι άλλες σοσιαλιστικές χώρες έκαναν το ίδιο μακρινό ταξίδι. Ήρθαν με την ελπίδα να πάρουν μια καλή εκπαίδευση και αξιοπρεπή εργασία. Όμως η πραγματικότητα ήταν διαφορετική στη χώρα φιλοξενίας.

Τι τους περίμενε; Η έκθεση “Ήχος Αδελφών Κρατών” στο Haus der Kulturen der Welt ρίχνει φως σε μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα οικονομικής εκμετάλλευσης, καταπίεσης και ρατσισμού των μεταναστών από τις “αδελφές χώρες".

Επίσημα οι "συμβασιούχοι εργάτες" έπαιρναν στο χέρι μέχρι το 60% του μισθού τους και το υπόλοιπο θα το έπαιρναν μόλις επέστρεφαν στη Μοζαμβίκη. “Η συμφωνία αυτή σε πολλές περιπτώσεις δεν τηρήθηκε” λέει ο Βίκτορ Φαουστίνο, που ήταν κι αυτός ανάμεσα στους παθόντες.

“Η Ανατολική Γερμανία παρακρατούσε μέρος των μισθών, για να αντισταθμίσει τα χρέη της Μοζαμβίκης, ή ίδια η Μοζαμβίκη δεν κατέβαλε τα χρήματα στους εργάτες, όταν επέστρεφαν”. Ακόμη και μέχρι σήμερα οι πρώην "συμβασιούχοι" βγαίνουν στους δρόμους του Μαπούτο για να διεκδικήσουν τα δεδουλευμένα, γύρω στα 600 εκ. ευρώ, όπως υπολογίζουν. Εξ ού και ο ειρωνικός όρος "Madgermanes", μια αναφορά στους Mad Germans "τρελοί Γερμανοί” και το "Made in Germany".

Στο πλαίσιο της σοσιαλιστικής "αδελφικής βοήθειας", στις 11 Απριλίου 1980, η Ανατολική Γερμανία και το Βιετνάμ συνήψαν ανάλογη διμερή συμφωνία με Βιετναμέζους εργάτες. Οι σχέσεις των Ανατολικογερμανικών με τη χώρα ήταν πολύ πιο παλαιές. Από τη δεκαετία του 50 δόθηκε η ευκαιρία σε βιετναμεζάκια να πάνε σχολείο και να μάθουν ένα επάγγελμα στο πλαίσιο ενός προγράμματος αλληλεγγύης.

Από τότε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 μαθητές, μαθητευόμενοι, φοιτητές και επιστήμονες εκπαιδεύτηκαν στην Ανατολική Γερμανία για να “οικοδομήσουν τον σοσιαλισμό” με το που θα επέστρεφαν στην πατρίδα τους.

Για τους “συμβασιούχους εργάτες” η επιλογή τους για το πρόγραμμα εργασίας με ανταλλαγή την απόκτηση προσόντων ήταν ιδιαίτερη τιμή. Η Ανατολική Γερμανία θεωρούνταν ιδιαίτερα προοδευτική από τις αδελφές της χώρες και το επίπεδο κατάρτισης υψηλό. Αλλά με το που πατούσαν το πόδι τους στη χώρα, η σοσιαλιστική αλληλεγγύη εξανεμίζονταν.

Φωτογραφίες από προσωπικά αρχεία Βιετναμέζων εργατών και προσωπικές μαρτυρίες, κυρίως γυναικών, φωτίζουν την άλλη σκοτεινή πτυχή του ρατσισμού και της εκμετάλλευσης στην Ανατολική Γερμανία. Οι Βιετναμέζοι, άνδρες και γυναίκες, απαγορευόταν να έχουν σχέσεις με Ανατολικογερμανούς. Αν τους έπιαναν, διέκοπταν τη σύμβασή τους και οι ίδιοι επέστρεφαν δια της βίας στην πατρίδα τους. Σε περπτωση μάλιστα που Βιετναμέζες έμεναν έγκυες, δύο επιλογές είχαν, ή να προχωρήσουν αναγκαστικά σε άμβλωση, ή να γυρίσουν οριστικά πίσω.

Από τις προσωπικές φωτογραφίες που εκτίθενται στην έκθεση φαίνεται ότι η κοινωνική ενσωμάτωση δεν ήταν επιθυμητή. Οι Βιετναμέζοι, όπως και οι άλλοι “ξένοι”, έμεναν σε ξεχωριστά δωμάτια και παρέμεναν μόνοι στη δουλειά, στις εκδρομές, στη διασκέδαση. Αυτό δεν άλλαξε ακόμη κι όταν έπεσε το Τείχος. Ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και ο αποκλεισμός σε ό,τι ήταν διαφορετικό είχε βαθιά ριζώσει στην ανατολικογερμανική κοινωνία. Και διατηρήθηκε και στη συνέχεια.

Το πρώτο θύμα ρατσισμού στην ενωμένη Γερμανία ήταν ο Αμαντέου Αντόνιο, “συμβασιούχος εργάτης” από την Αγκόλα. Ήρθε το 1987 στο Εμπερσβάλντε του Βραδεμβούργου, προπύργιο των ακροδεξιών, για να εκπληρώσει το όνειρο των σπουδών, αλλά οι Ανατολικογερμανοί δεν το επέτρεψαν κι έγινε κρεοπώλης. Σκοτώθηκε το 1990 από ομάδα νεοναζιστών.

Ο πυρπολισμός καταλύματος για Βιετναμέζους, πρώην “συμβασιούχους εργάτες” και άλλους αιτούντες άσυλο το 1992 στο Ρόστοκ-Λιχτενχάγκεν της πρώην Ανατολικής Γερμανίας από ακροδεξιούς κι έναν όχλο που απλά παρακολουθούσε το θέαμα, ήταν το αποκορύφωμα των ξενοφοβικών και ρατσιστικών επιθέσεων στην ενωμένη Γερμανία.

Τα όρια της διεθνιστικής αλληλεγγύης

Πίσω από τις μεγάλες ιδέες της σοσιαλιστικής αλληλεγγύης, του διεθνισμού και της ταξικής πάλης η έκθεση “Ήχος Αδελφών Κρατών” ξεσκεπάζει μια πραγματικότητα που ακόμη και στους κατοίκους της Ανατολικής Γερμανίας - αλλά και της ενωμένης Γερμανίας - δεν ήταν γνωστή. Και εξηγεί, αλλά δεν δικαιολογεί επ' ουδενί, το μεγάλο ποσοστό ξενόφοβων, ρατσιστών και νεοναζιστών στα ανατολικογερμανικά κρατίδια, που αποτελούν σήμερα την εκλογική πελατεία της ακροδεξιάς “Εναλλακτική για τη Γερμανία” (AfD).

Οι μετανάστες στην χώρα του υπαρκτού σοσιαλισμού ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, ανεπιθύμητοι, ξένοι, εχθροί τελικά. Και παραμένουν σε ένα μεγάλο ποσοστό και μετά την επανένωση. Γρήγορα ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται πόση έρευνα κρύβεται πίσω από την έκθεση που βασίζεται σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα διάρκειας 3 χρόνων. Μια έκθεση, χώρος μνήμης, διαλόγου και προβληματισμού για τα όρια της διεθνιστικής αλληλεγγύης και τις βιωμένες αντιφάσεις του κομμουνισμού. Πώς αυτές οι ιστορίες Βιετναμέζων, Μοζαμβικανών, Κινέζων, Κουβανών, Αφρικανών δένουν μεταξύ τους; Τι σκέφτονται σήμερα όλοι αυτοί; Έχει η μνήμη “τιμή”; Έχει “κόστος”;

Ο Βίκτορ Φαουστίνο γύρισε μετά από λίγα χρόνια στη Μοζαμβίκη κι έπιασε δουλειά. Κατάφερε όμως να επιστρέψει στην Ανατολική Γερμανία και να σπουδάσει πληροφορική. Μετά την επανένωση δεν έφυγε, όπως έκαναν πολλοί “συμβασιούχοι εργάτες”. Έμεινε, και σήμερα ζει στην Ερφούρτη. Έχει κι αυτός βιώματα από ρατσιστικές και ξενοφοβικές επιθέσεις να διηγηθεί….

* H έκθεση “Echos der Brüderländer", Haus der Kulturen der Welt, στο Βερολίνο διαρκεί μέχρι τις 20 Μαΐου. Είσοδος: 8/6 ευρώ

ΠΗΓΗ: DEUTSCHE WELLE