ΕΕ: Μέτρα για να εκσυγχρονιστούν τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος

H Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλεί τα κράτη μέλη να εκσυγχρονίσουν τα συστήματά τους για το ελάχιστο εισόδημα στο πλαίσιο της δέσμευσης για μείωση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ευρώπη. Στην πρόταση σύστασης του Συμβουλίου για επαρκές ελάχιστο εισόδημα που διασφαλίζει την ενεργό ένταξη προτείνεται ο τρόπος με τον οποίο τα κράτη μέλη μπορούν να εκσυγχρονίσουν τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος, ώστε να είναι αποτελεσματικότερα και να απαλλάξουν τους ανθρώπους από τη φτώχεια, ενώ παράλληλα θα προωθούν την ένταξη στην αγορά εργασίας για όσους είναι σε θέση να εργαστούν.

Το ελάχιστο εισόδημα είναι πληρωμές σε χρήματα και βοηθά τα νοικοκυριά που το έχουν ανάγκη ώστε να καλύψουν τη διαφορά μέχρι το ποσό που χρειάζονται για να πληρώσουν τους λογαριασμούς και να ζήσουν αξιοπρεπώς. Είναι πολύ σημαντικό σε περιόδους οικονομικής κάμψης, αφού περιορίζει τη μείωση του οικογενειακού εισοδήματος για τα άτομα που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, συμβάλλοντας έτσι στη βιώσιμη και συμπεριληπτική ανάπτυξη. Συνήθως συμπληρώνεται με παροχές σε είδος που συνεπάγονται πρόσβαση σε υπηρεσίες και με στοχευμένα κίνητρα για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Κατ' αυτό τον τρόπο, τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος δεν είναι παθητικό εργαλείο, αλλά λειτουργούν ως εφαλτήρια για τη βελτίωση των προοπτικών ένταξης και απασχόλησης. Τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος που έχουν σωστό σχεδιασμό επιτυγχάνουν ισορροπία μεταξύ της ανακούφισης της φτώχειας, της παροχής κινήτρων για εργασία και της διατήρησης βιώσιμου δημοσιονομικού κόστους, αναφέρει η Κομισιόν.

Τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος και τα κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας ενσωματώνουν επαρκή κίνητρα και στήριξη για τους δικαιούχους που είναι σε θέση να εργαστούν ώστε να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας. Συνεπώς, ο σχεδιασμός τους βοηθά επίσης στην πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης μέσω της στήριξης των μεταβατικών σταδίων στην αγορά εργασίας και της πιο ενεργού συμμετοχής των ατόμων που βρίσκονται σε μειονεκτική κατάσταση.

Τα κοινωνικά και οικονομικά πλεονεκτήματα επαρκών και στοχευμένων κοινωνικών διχτυών ασφαλείας απέκτησαν ακόμη μεγαλύτερη σημασία στη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων που εφαρμόστηκαν λόγω της πανδημίας. To επαρκές ελάχιστο εισόδημα είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικό στο σημερινό πλαίσιο της αύξησης των τιμών της ενέργειας και του πληθωρισμού, καθώς τα εισοδηματικά μέτρα μπορούν να έχουν τέτοια στόχευση ώστε να ωφελούν ειδικά τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.

Η πρόταση θα βοηθήσει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για το 2030 όσον αφορά τη μείωση κατά τουλάχιστον 15 εκατομμύρια του αριθμού των ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή αποκλεισμού, όπως προβλέπεται στο σχέδιο δράσης για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Θα βοηθήσει, επίσης, τα κράτη μέλη να επιτύχουν τον στόχο σύμφωνα με τον οποίο το 78% του πληθυσμού ηλικίας 20 έως 64 ετών θα πρέπει να εργάζεται.

Ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος για μια Οικονομία στην Υπηρεσία των Ανθρώπων κ. Βάλντις Ντομπρόβσκις δήλωσε: «Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας βοηθούν στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και των διαφορών. Εξασφαλίζουν αξιοπρεπή ζωή για όσους δεν μπορούν να εργαστούν και ενθαρρύνει όσους μπορούν να βρουν δουλειά. Σε καιρούς που πολλοί άνθρωποι αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα, θα έχει σημασία αυτό το φθινόπωρο να εκσυγχρονίσουν τα κράτη μέλη τα κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας τους με ενεργητική προσέγγιση, ώστε να βοηθήσουν όσους έχουν ανάγκη. Με αυτό τον τρόπο θα καταπολεμήσουμε τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και θα βοηθήσουμε περισσότερους ανθρώπους να ενταχθούν στον κόσμο της εργασίας, σ' αυτή τη γεμάτη προκλήσεις περίοδο».

Ο επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων κ. Νικολά Σμιτ δήλωσε: «Σήμερα, πάνω από ένα στα πέντε άτομα στην ΕΕ διατρέχει τον κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος υπάρχουν σε όλα τα κράτη μέλη, αλλά η ανάλυση δείχνει ότι δεν είναι πάντα επαρκή, δεν φτάνουν σ' αυτούς που τα χρειάζονται ούτε παρακινούν τους ανθρώπους να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας. Δεδομένου ότι το κόστος ζωής αυξάνεται επικίνδυνα, όπως και η αβεβαιότητα, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι τα δίχτυα ασφαλείας που διαθέτουμε είναι ικανοποιητικά. Θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα πώς θα φέρουμε πίσω τους νέους στην εργασία ακόμα και μέσω της στήριξης του εισοδήματος, έτσι ώστε να μην παγιδευτούν στον φαύλο κύκλο του αποκλεισμού».

Καλά σχεδιασμένα κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας 

Ενώ σε όλα τα κράτη μέλη υπάρχει ελάχιστο εισόδημα, η επάρκεια, η εμβέλεια και η αποτελεσματικότητά του διαφέρουν σημαντικά.

Η εν λόγω πρόταση σύστασης του Συμβουλίου παρέχει σαφείς οδηγίες στα κράτη μέλη σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να διασφαλίσουν ότι τα συστήματά τους είναι αποτελεσματικά για την καταπολέμηση της φτώχειας και την προώθηση της ενεργού ένταξης στην κοινωνία και την αγορά εργασίας.

Συνιστάται στα κράτη μέλη:

• Να βελτιώσουν την επάρκεια της εισοδηματικής στήριξης:
• Να καθορίσουν το επίπεδο εισοδηματικής στήριξης μέσω διαφανούς και αξιόπιστης μεθοδολογίας.
• Παράλληλα με τα κίνητρα για εργασία, να εξασφαλίσουν ότι η εισοδηματική στήριξη ενσωματώνει σταδιακά ορισμένα κριτήρια επάρκειας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν επιτύχει επαρκές επίπεδο εισοδηματικής στήριξης έως τα τέλη του 2030 το αργότερο, ενώ παράλληλα θα διατηρούν βιώσιμα δημοσιονομικά.
• Να αναθεωρούν σε ετήσια βάση και να αναπροσαρμόζουν, όπου είναι αναγκαίο, το επίπεδο της εισοδηματικής στήριξης.
• Να βελτιώσουν την κάλυψη και την εφαρμογή του ελάχιστου εισοδήματος:
• Τα κριτήρια επιλεξιμότητας θα πρέπει να είναι διαφανή και να μην εισάγουν διακρίσεις. Για παράδειγμα, για να προωθήσουν την ισότητα και την οικονομική ανεξαρτησία των φύλων, ιδίως των γυναικών και των νέων, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διευκολύνουν τη χορήγηση εισοδηματικής στήριξης ανά άτομο και όχι ανά νοικοκυριό, χωρίς κατ' ανάγκη να αυξάνεται το συνολικό επίπεδο παροχών ανά νοικοκυριό. Επιπλέον, χρειάζονται και άλλα μέτρα για να εξασφαλιστεί η εφαρμογή του ελάχιστου εισοδήματος στα μονογονεϊκά νοικοκυριά, στα οποία οι γυναίκες είναι συνήθως αρχηγός της οικογένειας.
• Οι διαδικασίες υποβολής αιτήσεων θα πρέπει να είναι προσβάσιμες, απλουστευμένες και να συνοδεύονται από εύχρηστες πληροφορίες.
• Η απόφαση σχετικά με την αίτηση ελάχιστου εισοδήματος θα πρέπει να εκδίδεται εντός 30 ημερών από την υποβολή της, με δυνατότητα επανεξέτασης της εν λόγω απόφασης.
• Τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις κοινωνικοοικονομικές κρίσεις, για παράδειγμα με την εισαγωγή πρόσθετης ευελιξίας όσον αφορά την επιλεξιμότητα.
• Να βελτιώσουν την πρόσβαση σε συμπεριληπτικές αγορές εργασίας:
• Τα μέτρα ενεργοποίησης θα πρέπει να παρέχουν επαρκή κίνητρα για την (επαν)ένταξη στην αγορά εργασίας, με ιδιαίτερη προσοχή στην παροχή βοήθειας στα νεαρά άτομα.
• Τα συστήματα ελάχιστου εισοδήματος θα πρέπει να βοηθούν τα άτομα να βρίσκουν εργασία και να τη διατηρούν, για παράδειγμα μέσω της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και της στήριξης και καθοδήγησης μετά την τοποθέτηση σε θέση εργασίας.
• Θα πρέπει να είναι δυνατός ο συνδυασμός της εισοδηματικής στήριξης με τις αποδοχές από την εργασία για μικρότερες περιόδους, για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της δοκιμαστικής υπηρεσίας ή της πρακτικής άσκησης.
• Να βελτιώσουν την πρόσβαση σε υποστηρικτικές και βασικές υπηρεσίες:
• Οι δικαιούχοι θα πρέπει να έχουν αποτελεσματική πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υποστήριξης, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η κατάρτιση και η εκπαίδευση. Υπηρεσίες κοινωνικής ένταξης, όπως η παροχή συμβουλών και η καθοδήγηση, θα πρέπει να είναι διαθέσιμες σε όσους τις έχουν ανάγκη.
• Επιπλέον, οι δικαιούχοι θα πρέπει να έχουν συνεχή και αποτελεσματική πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η ενέργεια.
• Να προωθήσουν την εξατομικευμένη υποστήριξη:
• Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διενεργήσουν εξατομικευμένη, πολυδιάστατη εκτίμηση των αναγκών, ώστε να είναι σε θέση να προσδιορίσουν τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δικαιούχοι όσον αφορά την κοινωνική ένταξη και/ή την απασχόληση και την υποστήριξη που απαιτείται για την αντιμετώπισή τους.
• Σ' αυτή τη βάση, το αργότερο εντός τριών μηνών από την πρόσβαση στο ελάχιστο εισόδημα, οι δικαιούχοι θα πρέπει να λάβουν σχέδιο ένταξης που θα καθορίζει κοινούς στόχους, χρονοδιάγραμμα και προσαρμοσμένη δέσμη στήριξης για την επίτευξη αυτού του στόχου.
• Να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης των κοινωνικών διχτυών ασφαλείας σε ενωσιακό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, καθώς και των μηχανισμών παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων.

Διατίθεται χρηματοδότηση από την ΕΕ για τη στήριξη των κρατών μελών στη βελτίωση των συστημάτων ελάχιστου εισοδήματος και των κοινωνικών υποδομών τους μέσω μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων.

Καλύτερες εκτιμήσεις επιπτώσεων για δίκαιες πολιτικές

Η Επιτροπή παρουσιάζει, επίσης, ανακοίνωση σχετικά με την καλύτερη εκτίμηση των διανεμητικών επιπτώσεων των μεταρρυθμίσεων των κρατών μελών. Παρέχει καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο καλύτερης στόχευσης των πολιτικών με διαφανή τρόπο, ώστε να εξασφαλιστεί ότι βοηθούν να αντιμετωπιστούν οι υφιστάμενες ανισότητες και ότι λαμβάνεται υπόψη ο αντίκτυπος σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές και πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι γυναίκες, τα παιδιά και τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος. Η ανακοίνωση περιέχει οδηγίες σχετικά με τους τομείς πολιτικής, τα εργαλεία, τους δείκτες, το χρονοδιάγραμμα, τα δεδομένα και τη διάδοση της εκτίμησης επιπτώσεων. Οι κατευθυντήριες γραμμές που παρουσιάζονται σήμερα είναι επίσης σημαντικές για τα κράτη μέλη κατά τον σχεδιασμό των οικείων συστημάτων ελάχιστου εισοδήματος.

Η πρόταση της Επιτροπής για σύσταση του Συμβουλίου για επαρκές ελάχιστο εισόδημα που διασφαλίζει την ενεργό ένταξη θα συζητηθεί από τα κράτη μέλη με σκοπό την έγκρισή της από το Συμβούλιο. Αφού εγκριθεί, τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποβάλουν έκθεση στην Επιτροπή κάθε τρία χρόνια σχετικά με την πρόοδο στην εφαρμογή της. Επίσης, η Επιτροπή θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την εφαρμογή της σύστασης στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Το προτεινόμενο μέσο —σύσταση του Συμβουλίου— δίνει στα κράτη μέλη αρκετή ευελιξία ώστε να καθορίσουν αυτά τον τρόπο με τον οποίο θα επιτύχουν τους στόχους αυτής της πρωτοβουλίας, αφού λάβουν υπόψη τις δικές τους ιδιαίτερες περιστάσεις.

Ιστορικό

Πάνω από ένα στα πέντε άτομα —δηλαδή 94,5 εκατομμύρια άτομα συνολικά— αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ το 2021. Τα κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας είναι σε θέση να στηρίξουν αυτά τα άτομα και να τα βοηθήσουν να (επαν)ενταχθούν, εάν μπορούν, στην αγορά εργασίας. Ωστόσο, απαιτούνται αποτελεσματικότερα συστήματα κοινωνικής προστασίας, αφού περίπου το 20% των ανέργων που διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας δεν είναι επιλέξιμοι για εισοδηματική στήριξη και, σύμφωνα με εκτιμήσεις, περίπου το 30% έως 50% του επιλέξιμου πληθυσμού δεν λαμβάνουν στήριξη ελάχιστου εισοδήματος.

Για να προωθήσει την κοινωνική ένταξη και την απασχόληση και να διασφαλίσει ότι κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο, η Επιτροπή έχει παρουσιάσει κι άλλες πρωτοβουλίες, οι οποίες συμπληρώνουν την εν λόγω πρόταση. Σ' αυτές περιλαμβάνεται η πρόταση οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς, ώστε να διασφαλιστεί ότι η αμοιβή της εργασίας επαρκεί για μια αξιοπρεπή διαβίωση· η ευρωπαϊκή εγγύηση για τα παιδιά, ώστε να παρέχεται στα παιδιά ελεύθερη και αποτελεσματική πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες· και η ευρωπαϊκή στρατηγική για τη φροντίδα, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση ιδίως των γυναικών και των ατόμων στον τομέα της φροντίδας.

Η σύσταση της Επιτροπής για αποτελεσματική ενεργό στήριξη της απασχόλησης (EASE) παρέχει καθοδήγηση σχετικά με τις ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της επανειδίκευσης. Η σύσταση του Συμβουλίου για τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα καθορίζει συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή πολιτικών δίκαιης μετάβασης, με ιδιαίτερη έμφαση στα ευάλωτα νοικοκυριά. Τέλος, η πρόταση κανονισμού της Επιτροπής σχετικά με παρέμβαση έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών ενέργειας επιδιώκει να αντιμετωπίσει τις δραματικές αυξήσεις των τιμών της ενέργειας μέσω της μείωσης της κατανάλωσης και του επιμερισμού των έκτακτων κερδών των παραγωγών ενέργειας με εκείνους που χρειάζονται μεγαλύτερη βοήθεια.