Μετά το Πάσχα των ορθοδόξων -και τις προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, όπου ο Μακρόν θα δώσει μεγάλη μάχη για να αποφύγει μια δυσάρεστη έκπληξη από τη Μαρίν Λεπέν- φαίνεται ότι θα δρομολογηθούν οι μεγάλες αποφάσεις, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όσον αφορά στον τερματισμό της προμήθειας πετρελαίου πιθανώς και φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Εκ πρώτης όψεως, μια τέτοια απόφαση δεν στερείται επιχειρημάτων. Οι ενεργειακές εξαγωγές της Ρωσίας στην Ευρώπη αποτελούν πηγή τεράστιων εσόδων για την οικονομία της. Κι όπως δείχνουν τα μέχρι τώρα έσοδα αλλά και η ανάκαμψη που καταγράφει το ρούβλι, ακριβώς επειδή οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα, τα έσοδα αυτά όχι απλά δεν είναι μικρότερα σε σχέση με το παρελθόν αλλά σημαντικά υψηλότερα. Κοινώς, για να φέρουν ουσιαστικό αποτέλεσμα σε ένα εύλογο βάθος χρόνου οι κυρώσεις πρέπει να περιλάβουν το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.
Υπάρχει όμως και η άλλη όψη του νομίσματος. Εξαιτίας της υψηλής εξάρτησης της Ευρώπης από τα ρωσικά καύσιμα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αν σταματήσει η ροή πετρελαίου κι ακόμη περισσότερο φυσικού αερίου, όχι απλώς θα σημειωθεί περαιτέρω άνοδος των τιμών, που στην περίπτωση του φυσικού αερίου βρίσκονται ήδη στη… στρατόσφαιρα, αλλά θα προκύψει, σε ορισμένες χώρες, μικρές αλλά και μεγάλες, όπως η Γερμανία, θέμα ενεργειακής επάρκειας!
Εάν μάλιστα η Ρωσία καταφέρει να διοχετεύσει τα προϊόντα της σε άλλες αγορές, εκτός Ευρώπης, πράγμα ιδιαίτερα πιθανό να συμβεί στην περίπτωση του πετρελαίου, πιθανώς και σε ένα μέρος του φυσικού της αερίου, τότε η Ευρώπη θα έχει πυροβολήσει -κυριολεκτικά- το πόδι της.
Κάτι τέτοιο θα σημάνει, όπως εκτιμούν πολλοί αναλυτές αλλά και μεγάλοι βιομηχανικοί σύνδεσμοι, επιστροφή της Ευρώπης όχι στην ανάπτυξη ή έστω στη στασιμότητα, αλλά στην ύφεση. Με πιθανές διακοπές στη βιομηχανική παραγωγή, περαιτέρω διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας, αλλά και μεγάλο κύμα απολύσεων.
Το πλήγμα θα είναι ασφαλώς βαρύ και για τη Ρωσία, που θα χάσει μέρος της σταθερής ως τώρα ζήτησης για τα καύσιμα που παράγει. Στην καλύτερη περίπτωση, θα αναγκαστεί να πουλά με σημαντικές εκπτώσεις σε όσους πελάτες βρίσκει εκτός Δύσης, κάτι που συμβαίνει ήδη ως ένα βαθμό με το ρωσικό πετρέλαιο.
Οι γνωστές αδυναμίες των οικονομικών κυρώσεων…
Ως προς το αποτέλεσμα για τη Ρωσία, πολλά θα εξαρτηθούν λοιπόν από το τι θα πράξουν μεγάλοι καταναλωτές καυσίμων όπως π.χ. η Κίνα και η Ινδία. Με άλλα λόγια, από το αν η Δύση θα καταφέρει να πείσει χώρες όπως αυτές, σαγηνεύοντας ή απειλώντας τες, να μην αγοράσουν ρωσικά προϊόντα.
Ωστόσο, ακόμη κι αν οι κινήσεις αυτές πετύχουν, μετατρέποντας τη Ρωσία σε ένα είδος «Βόρειας Κορέας με γιγαντισμό», δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι βασικοί στόχοι, δηλαδή η λήξη του πολέμου στην Ουκρανία και πιθανώς η ανατροπή του καθεστώτος Πούτιν, θα επιτευχθούν.
Αφενός, διότι η Ρωσία είναι αυτάρκης σε πληθώρα βασικών αγαθών και πρώτων υλών, είτε πρόκειται για καύσιμα είτε για μέταλλα ή βασικά τρόφιμα, και αφετέρου, διότι όσο σφίγγει ο κλοιός των κυρώσεων, με επιπτώσεις για την οικονομία και τους πολίτες, τόσο αυξάνει και η αίσθηση των πολιτών ότι τελούν σε καθεστώς αδιάκριτης πολιορκίας από μια εχθρική Δύση, άρα και η συσπείρωσή τους γύρω από την κρατική ηγεσία, βοηθούντος και του καθεστωτικού μονοπωλίου στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι δεκαετίες σκληρών κυρώσεων απέναντι σε χώρες όπως η Κούβα και το Ιράν απέτυχαν να επιφέρουν είτε αλλαγή πολιτικών είτε αλλαγή ηγεσιών. Κι αυτός είναι ο βασικός λόγος που η «ιστορία» των οικονομικών κυρώσεων θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ως απόδειξη, αν όχι αποτυχίας, τότε μειωμένης αποτελεσματικότητας.
… και οι πολιτικοί κίνδυνοι για την Ευρώπη
Οι κίνδυνοι για την Ευρώπη, όμως, δεν είναι μόνο οικονομικοί, ακριβώς διότι πρόκειται για δημοκρατίες στις οποίες γίνονται ανόθευτες εκλογές, όπου κάθε πολίτης έχει και μία ψήφο. Με εξαίρεση τις χώρες που συνορεύουν άμεσα με τη Ρωσία, οι περισσότερες των οποίων διετέλεσαν είτε μέρος της ΕΣΣΔ είτε δορυφόροι της, για τους πιο πολλούς Ευρωπαίους, ο ρωσικός στρατιωτικός κίνδυνος εν έχει σάρκα και οστά. Είτε πρόκειται π.χ. για την Ιταλία, είτε για την Ισπανία, είτε για τη Γαλλία. Ιδίως όταν οι μέχρι τώρα εξελίξεις στο μέτωπο της Ουκρανίας δείχνουν ότι οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις ούτε άτρωτες είναι ούτε πανίσχυρες.
Το ενδεχόμενο λοιπόν να επέλθει νέα ύφεση, συνοδευόμενη και από ενεργειακή ανεπάρκεια, είναι πιθανό ότι θα αποδειχθεί πολύ πιο «επιδραστικό» σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, απ' ό,τι αφηρημένες έννοιες όπως «η μάχη της δημοκρατίας ενάντια στον αυταρχισμό», αναζωπυρώνοντας τα διαφόρων ειδών λαϊκιστικά κινήματα και επιφέροντας σφοδρή πολιτική αναταραχή, όταν μάλιστα όλα αυτά συμβαίνουν στην «ουρά» της πανδημίας.
Το πόσο επηρεάζει η εκτόξευση των τιμών και του πραγματικού πληθωρισμού, αυτού δηλαδή που νιώθει ο μέσος πολίτης στην τσέπη του, πριν καν εκδηλωθούν υφεσιακά φαινόμενα και ενεργειακή ανεπάρκεια, το βλέπουμε σε διάφορες χώρες.
Από τη Γαλλία, όπου οι προεδρικές εκλογές που θεωρούνταν σχετικά εύκολες για τον Μακρόν έγιναν «ντέρμπι», από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι θετικές κριτικές για τον πρόεδρο Μπάιντεν έχουν πέσει κάτω από το 40%, από την Ελλάδα, όπου η κυβέρνηση εμφανίζεται να χάνει 1% τον μήνα, ακόμη κι από την Ουγγαρία, όπου ο αυταρχικός (και πουτινικός) Όρμπαν πέτυχε πρόσφατα σαρωτική νίκη, υποσχόμενος σταθερότητα και ασφάλεια, απέναντι σε έναν μαζικό συνασπισμό κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Το μαχαίρι των κυρώσεων έχει δύο κόψεις. Για την Ευρώπη, που ήδη ματώνει άσχημα, ίσως έχει σημασία, παρά την πίεση που ασκούν οι καταγγελίες και οι δικαιολογημένες εκκλήσεις της αμυνόμενης Ουκρανίας, να εισακουστoύν οι μετριοπαθείς. Που επιμένουν ότι η Ευρώπη θα πρέπει να προσέξει ώστε να μη λάβει κυρώσεις που τελικά θα θίξουν περισσότερο την ίδια.
Όσοι δε εκτιμούν ότι αυτό «σαμποτάρει» την προσπάθεια της Ουκρανίας στον πόλεμο, θα πρέπει να σκεφτούν τις επιπτώσεις που θα είχε τυχόν διάρρηξη του ενιαίου Δυτικού μετώπου, είτε επειδή κάποια από τις κυβερνήσεις των μεγάλων χωρών της Ευρώπης ένιωσε ότι δεν «αντέχει» άλλο να στηρίζει την κοινή γραμμή, λόγω εσωτερικών αντιδράσεων, είτε, ακόμη χειρότερα, επειδή κάποια κυβέρνηση κατέρρευσε για τους ίδιους λόγους.