Η ώρα της αλήθειας για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα ψηφίσει αυτή την εβδομάδα το αν θα αναστείλει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας στην ΕΕ. Αυτές οι διαπραγματεύσεις, οι οποίες ξεκίνησαν με «φανφάρες» πριν από πάνω από μια δεκαετία, έχουν σταματήσει εδώ και καιρό. Και πάλι, παρότι η ψήφος του ευρωκοινοβουλίου -πιθανό να γίνει αποδεκτή τώρα που οι Ευρωπαίοι σοσιαλιστές εγκαταλείπουν τη στήριξη στην τουρκική προσχώρηση- δεν είναι δεσμευτική, φαίνεται πως θα αποτελέσει σημείο καμπής στη σχέση του μπλοκ με μια ισχυρή και προβληματική χώρα.

Ωστόσο η Ευρώπη θα πρέπει και πάλι να συνεργαστεί με τη γειτονική της χώρα, που είναι στο μεγαλύτερο μέρος της μουσουλμανική και η οποία αποτελεί Ανατολή για τη Δύση και Δύση για την Ανατολή. Μέχρι και πριν περίπου οκτώ χρόνια, η προοπτική της εισόδου στην ΕΕ ήταν μια στιβαρή γέφυρα μετάβασης της Τουρκίας προς την πλήρη δημοκρατία και μια σύγχρονη οικονομία. Ακόμη και πριν από πέντε χρόνια, και παρά τους ισλαμοφοβικούς φραγμούς που βρέθηκαν στον δρόμο της Άγκυρας, η Τουρκία θεωρούνταν παράδειγμα ενός πιθανού «γάμου» μεταξύ του Ισλάμ και της Δημοκρατίας, για έναν αραβικό κόσμο σε αναταραχή. Όλα αυτά φαίνονται πολύ μακρινά.

Ο εντεινόμενος απολυταρχισμός του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από το 2013 και μετά, τότε πρωθυπουργός και τώρα πρόεδρος, από μόνος του αποκλείει την Τουρκία από την ευρωπαϊκή συμμετοχή.

Μετά το άκαρπο αλλά βίαιο πραξικόπημα του Ιουλίου, από μια κλίκα στους κόλπους του στρατού, η Τουρκία δικαιούται να εξαλείψει τους συνωμότες και να δώσει τέλος στην παρείσφρηση των οπαδών του Φετουλά Γκιουλέν, του σκιώδους ισλαμιστή ιεροκήρυκα που βρίσκεται στις ΗΠΑ και τον οποίο κατηγορεί για το πραξικόπημα στους κρατικούς θεσμούς.

Αλλά ο κ. Ερντογάν βρισκόταν ήδη εδώ και καιρό στον δρόμο του αυταρχισμού, φιμώνοντας και φυλακίζοντας τους επικριτές του -και εκείνος και οι γκιουλενιστές ήταν σύμμαχοι πολύ πριν γίνουν θανάσιμοι εχθροί.

Ο πρόεδρος πλέον κυβερνά με διατάγματα στο πλαίσιο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, πιθανότατα μέχρι να καταφέρει να «περάσει» από ένα κοινοβουλευτικό σύστημα σε μια προεδρία τύπου Βλαντιμίρ Πούτιν. Στον απόηχο των εκτεταμένων εκκαθαρίσεων από το πραξικόπημα και μετά, ο ίδιος και η νεοϊσλαμιστική του κυβέρνηση έχουν κάμψει το κράτος δικαίου για τους δικούς τους σκοπούς. Κλείνουν τα ελάχιστα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης που έχουν απομείνει, καταλαμβάνουν τα πανεπιστήμια και συνθλίβουν το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών.

Ο κ. Ερντογάν υπενθυμίζει στους Τούρκους τις οθωμανικές αξιώσεις σε λωρίδες της Συρίας και του Ιράκ, ικανοποιώντας τους υπερεθνικιστές ενόψει ενός δημοψηφίσματος που πιθανώς θα διεξαχθεί την επόμενη άνοιξη, επάνω στην εκτελεστική προεδρία που επιδιώκει.

Καθώς ο πρόεδρος βροντοφωνάζει κατά της ΕΕ, η Άγκυρα αγχώνει και τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ, που ήδη έμειναν άναυδοι όταν έμαθαν από το πραξικόπημα του Ιουλίου ότι μεγάλος αριθμός Τούρκων στρατηγών ήταν ακόλουθοι μιας ισλαμιστικής αίρεσης. Όλοι οι παραδοσιακοί δυτικοί εταίροι της Τουρκίας αναρωτιούνται αν η Τουρκία του Ερντογάν είναι σύμμαχος ή όχι.

Η κρίσιμη στιγμή μπορεί να έρθει πολύ σύντομα, όταν θα καταστεί σαφές ότι το ευρωκοινοβούλιο και πολλά ευρωπαϊκά μέλη δεν θα συναινέσουν στην ελεύθερη διέλευση των Τούρκων στη Σένγκεν, διότι η Άγκυρα δεν θα τροποποιήσει τους αντιτρομοκρατικούς της νόμους που δεν κάνουν διακρίσεις. Η ΕΕ έκλεισε μια συμφωνία για τη βίζα, με αντάλλαγμα η Τουρκία να λειτουργήσει ως ανάχωμα κυρίως για Σύρους πρόσφυγες που συρρέουν βόρεια.

Η ΕΕ δεν μπορεί να κάνει πίσω στις νομικές μεταρρυθμίσεις στις οποίες απαιτεί να ανταποκριθεί η Τουρκία και ταυτόχρονα να διατηρήσει την αξιοπιστία της. Υπάρχει μια διαφωνία επάνω στο τι είναι πιο αποτελεσματικό για την αναχαίτιση της ροής μεταναστών: η τουρκική συνεργασία, ή το μερικό κλείσιμο της Βαλκανικής Οδού προς τη βορειοδυτική Ευρώπη. Αλλά δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για διαφωνία επάνω στις 72 προϋποθέσεις που πρέπει να εκπληρώσει η Αγκυρα.

Υπάρχει ένας κίνδυνος ο κ. Ερντογάν να ζητήσει τη διεξαγωγή δύο δημοψηφισμάτων τον επόμενο χρόνο: το δεύτερο θα καλεί σε Turkexit από την ευρωπαϊκή συμμετοχή. Και όμως, η εύθραυστη οικονομία της Τουρκίας εξαρτάται από και είναι ενοποιημένη με την ΕΕ, η οποία θα πρέπει να πιέσει ώστε να προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις για επέκταση της τελωνειακής ένωσης της Τουρκίας με το μπλοκ.

Η Ευρώπη έχει χάσει σχεδόν όλα της τα πλεονεκτήματα απέναντι στους σημερινούς κυβερνώντες της Τουρκίας, αλλά εξακολουθεί να έχει επιρροή σε μεγάλα κομμάτια του τουρκικού λαού. Αυτό αξίζει να το διατηρήσει για το μέλλον.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation