Μην πυροβολείτε την παγκοσμιοποίηση

Έχει αντιστραφεί το ρεύμα της παγκοσμιοποίησης; Πρόκειται για ένα ερώτημα ζωτικής σημασίας. Η απάντηση είναι στενά συνδεδεμένη με την κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας και τις πολιτικές που ακολουθεί η Δύση. 

Η μετανάστευση έχει φέρει στο προσκήνιο συγκεκριμένα ζητήματα. Αλλά η εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν είχε συνοδευτεί από μια γενική δέσμευση στην απελευθέρωση των μεταναστευτικών ροών. Οπότε θα εστιάσω στο άρθρο αυτό στις εμπορικές και τις κεφαλαιακές ροές.

Τα στοιχεία στους τομείς αυτούς είναι αρκετά καθαρά. Η παγκοσμιοποίηση έχει πιάσει ταβάνι και σε ορισμένες περιοχές έχει αντιστραφεί.

Μια ανάλυση του Peterson Institute για την International Economics υποστηρίζει πως ο λόγος του παγκόσμιου εμπορίου προς τo παγκόσμιο παραγόμενο προϊόν έχει παραμείνει στάσιμος από το 2008, καθιστώντας την περίοδο αυτή τη μεγαλύτερη περίοδο στασιμότητας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σύμφωνα με την Global Trade Alert, ακόμα και ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου παρέμεινε στάσιμος από τον Ιανουάριο του 2015 ως τον Μάρτιο του 2016, αν και η παγκόσμια οικονομία συνέχισε να αναπτύσσεται. Το μέγεθος των διασυνοριακών χρηματοοικονομικών στοιχείων ενεργητικού έπιασε κορυφή στο 57% του παγκόσμιου παραγόμενου προϊόντος το 2007, υποχωρώντας στο 36% το 2015. Τέλος, οι εισροές ξένων άμεσων επενδύσεων έχουν παραμείνει αρκετά κάτω από το 3,3% της παγκόσμιας παραγωγής του 2008, αν και το μέγεθός τους συνεχίζει να αυξάνεται, αλλά με αργό ρυθμό σε σχέση με το παραγόμενο προϊόν.

Κατά συνέπεια, η ροπή για περαιτέρω οικονομική ενοποίηση έχει κολλήσει και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει αντιστραφεί.

Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι πλέον ο κινητήριος μοχλός της παγκόσμιας ανάπτυξης. Αν η διαδικασία αυτή φτάνει πράγματι στο τέλος της ή αρχίζει να κινείται αντίστροφα, δεν θα είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει μετά τη βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα.

Μια άλλη περίοδος παγκοσμιοποίησης, την εποχή των αυτοκρατοριών, παρουσιάστηκε στο τέλος του 19ου αιώνα. Το τέλος της ήρθε με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η καταστροφή της με την κρίση του 1929. Το πρωταρχικό μέλημα της οικονομικής και εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ μετά το 1945 ήταν να αναδημιουργήσει την παγκόσμια οικονομία, αλλά αυτή τη φορά μέσω κυρίαρχων εθνών κρατών με την καθοδήγηση διεθνών οικονομικών θεσμών. Αν ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει ασπαστεί τον προστατευτισμό και έχει μιλήσει υποτιμητικά για παγκόσμιους θεσμούς, εκλεγεί πρόεδρος τον Νοέμβριο, θα γίνουμε μάρτυρες της αποκήρυξης ενός βασικού πυλώνα της μεταπολεμικής πολιτικής των ΗΠΑ.

Με βάση τα ιστορικά δεδομένα και τις τρέχουσες πολιτικές για το εμπόριο, ειδικά στις ΗΠΑ, είναι επόμενο να αναρωτηθεί κανείς αν το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην πιο πρόσφατη περίοδο παγκοσμιοποίησης. Για να απαντήσουμε, πρέπει να καταλάβουμε ποια είναι τα αίτια.

Ένας λόγος για την επιβράδυνση είναι ότι πολλές ευκαιρίες, εφόσον δεν έχουν εξαντληθεί, έχουν περιοριστεί. Όταν για παράδειγμα, η παραγωγή σε μεταποιητικούς τομείς έντασης εργασίας έχει ουσιαστικά μεταφερθεί εκτός των πλούσιων χωρών, ο ρυθμός αύξησης του εμπορίου στα αντίστοιχα προϊόντα δεν μπορεί παρά να υποχωρήσει.

Αντίστοιχα, όταν επιβραδύνεται η μεγαλύτερη επενδυτική έκρηξη στην ιστορία, αυτή στην Κίνα, το ίδιο αναμένεται να συμβεί και στη ζήτηση για πολλά εμπορεύματα. Αυτό θα επηρεάσει και τις τιμές και τις ποσότητές τους. Εν τω μεταξύ, το τέλος της πρωτοφανούς παγκόσμιας πιστωτικής έκρηξης είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε μια πτώση στα διασυνοριακά στοιχεία ενεργητικού. Τέλος, μετά από δεκαετίες ξένων άμεσων επενδύσεων, οι εταιρείες που είχαν να κερδίσουν κάτι από αυτές είτε άρπαξαν την ευκαιρία τους και πέτυχαν είτε, σε σημαντικές περιπτώσεις, απέτυχαν.

Ωστόσο, η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Η απελευθέρωση του εμπορίου έχει παγώσει και μπορεί να δει κανείς μια σταθερή αύξηση των προστατευτικών μέτρων. Η χρηματοπιστωτική κρίση έφερε και ρυθμιστικά μέτρα, πολλά από τα οποία θα επιβραδύνουν τις διασυνοριακές χρηματοοικονομικές ροές. Η άνοδος του ξενοφοβικού ρεύματος και η επιβράδυνση του εμπορίου αναμένεται να μειώσουν την ανάπτυξη των άμεσων ξένων επενδύσεων. Εν συντομία, οι οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται είναι λιγότερο υποστηρικτικές.

Πολύ λιγότερο υποστηρικές γίνονται οι πολιτικές εξελίξεις. Οι ΗΠΑ παίζουν και εδώ πρωταγωνιστικό ρόλο. 

Ο κ. Τραμπ είναι ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του προστατευτισμού από όλους τους υποψηφίους για την προεδρία των ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1930 και έπειτα. Αλλά, ακόμα και η Χίλαρι Κλίντον, η αρχιτέκτονας της στροφής των ΗΠΑ στην Ασία, έχει ταχθεί κατά της εμπορικής συμφωνίας TPP, την οποία υποστήριζε κάποτε.

Η συμφωνία TTIP, που είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ε.Ε., αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο. Ο γύρος εμπορικών διαπραγματεύσεων της Ντόχα είναι ετοιμοθάνατος. Το κυριότερο, ένα μεγάλο μέρος των πολιτών στη Δύση δεν πιστεύουν πια ότι η αύξηση του εμπορίου λειτουργεί προς όφελός τους. Τα στοιχεία για τα σχετικά πραγματικά εισοδήματα και η προσαρμογή στις αυξανόμενες εισαγωγές προσφέρουν κάποια στήριξη στον σκεπτικισμό αυτό. 

Η παγκοσμιοποίηση έχει στην καλύτερη περίπτωση μείνει στάσιμη. Υπάρχει περίπτωση να αρχίσει πορεία αναδίπλωσης; Η απάντηση είναι ναι. Αυτό που χρειάζεται είναι ειρήνη μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Ορισμένοι θα υποστήριζαν ότι απαιτεί και μια ηγεμονική δύναμη όπως το Ηνωμένο Βασίλειο πριν από το 1914 και οι ΗΠΑ μετά το 1945.

Σε μια εποχή φτωχών οικονομικών επιδόσεων στις κυρίαρχες χώρες με υψηλά εισοδήματα, αυξανόμενων ανισοτήτων και μεγάλων μετατοπίσεων στην ισορροπία δυνάμεων, μια ακόμα κατάρρευση δεν μπορεί να αποκλειστεί. Φανταστείτε τον αντίκτυπο μιας σύγκρουσης μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας για τη Νότια Κινεζική Θάλασσα, αν και ένα τέτοιο κακό θα ήταν τρομακτικό για πολλούς περισσότερους λόγους από τις στενές οικονομικές του επιπτώσεις.

Πρέπει να μας απασχολεί η στασιμότητα στην οποία έχει περιέλθει η παγκοσμιοποίηση; Ναι.

Την εποχή της παγκοσμιοποίησης καταγράφηκε η πρώτη πτώση στην παγκόσμια ανισότητα στα εισοδήματα των νοικοκυριών από τις αρχές του 19ου αιώνα. Ανάμεσα στο 1980 και στο 2015, το μέσο παγκόσμιο πραγματικό εισόδημα αυξήθηκε κατά 120%. Οι ευκαιρίες που προσέφερε η παγκοσμιοποίηση είναι ζωτικής σημασίας. Το μέλλον μας δεν μπορεί να βασιστεί στο να κλειστούμε ο καθένας στο καβούκι του.

Η αποτυχία -που είναι εκκωφαντική- εντοπίζεται στο ότι δεν διασφαλίστηκε η πιο ίση διανομή των κερδών, ιδίως στις οικονομίες με υψηλά εισοδήματα. Εξίσου σημαντική ήταν και η αποτυχία να προστατευτούν αυτοί που επλήγησαν.
Αλλά δεν μπορούμε να σταματήσουμε την οικονομική αλλαγή. Ακόμη περισσότερο, ο αντίκτυπος της αύξησης της παραγωγικότητας και των νέων τεχνολογιών στις θέσεις εργασίας και στους μισθούς έχει ξεπεράσει κατά πολύ τον αντίκτυπο από την αύξηση των εισαγωγών.

Η παγκοσμιοποίηση δεν πρέπει να γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος όλων των δεινών μας.

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation