Η σημασία της εμπιστοσύνης και η εποχή της Airbnb

Βρίσκομαι σε διακοπές στη Βαυαρία, όπου, μεταξύ μπύρας και σνίτσελ, αναλογίζομαι τη φύση της εμπιστοσύνης.

Ένας σχετικά παλιομοδίτικος ξενώνας ευχαρίστως δέχθηκε την κράτησή μας και μας άφησε να κάνουμε έναν λογαριασμό σχεδόν 1.000 ευρώ χωρίς να ζητήσει τίποτα πέραν από μια υπογραφή. Δεν είναι για τους Βαυαρούς η προεγκεκριμένη πιστωτική κάρτα. Τα κλειδιά του δωματίου μας αποθηκεύονταν σε ένα ξεκλείδωτο ντουλάπι σε έναν ήσυχο διάδρομο, μαζί με τα κλειδιά όλων των άλλων ενοίκων. Με έκανε να αναρωτιέμαι για ποιο λόγο να μπει κανείς στον κόπο να χρησιμοποιήσει κλειδιά εξαρχής. Και όμως, τα υπάρχοντά μας δεν μας τα κλέψανε και πληρώσαμε το λογαριασμό μας όταν φεύγαμε. Η εμπιστοσύνη δικαιολογήθηκε.

Εφόσον η Γερμανία είναι μία από τις πιο επιτυχημένες οικονομίες στον κόσμο και η Βαυαρία είναι μία από τις πιο επιτυχημένες οικονομίες στη Γερμανία, πέρασε από το μυαλό μου η σκέψη πως η εμπιστοσύνη ίσως είναι ένα από τα μυστικά της οικονομικής επιτυχίας. Ο Steve Knack, οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα με μακρόχρονο ενδιαφέρον για την εμπιστοσύνη, μου είπε κάποτε ότι αν κάποιος την εξετάσει με πιο ανοιχτή ματιά, «αυτό θα εξηγούσε βασικά το σύνολο της διαφοράς μεταξύ του κατά κεφαλήν εισοδήματος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σομαλίας». Με άλλα λόγια, χωρίς εμπιστοσύνη –και του ζωτικής σημασίας στοιχείου που τη συμπληρώνει, την αξιοπιστία- δεν υπάρχει προοπτική για οικονομική ανάπτυξη.

Απλές δραστηριότητες γίνονται κοπιαστικές σε μια κοινωνία χαμηλής εμπιστοσύνης. Πώς μπορείς να είσαι σίγουρος ότι δε θα σε ληστέψουν μέχρι να πας στο μαγαζάκι της γωνίας; Να προσλάβεις σωματοφύλακα; (Αυτόν μπορείς να τον εμπιστευτείς;) Το νερωμένο γάλα βρίσκεται κλειδωμένο στο ψυγείο. Όσο για κάτι πιο περίπλοκο, όπως ένα στεγαστικό δάνειο, ξέχνα το.

Η ευημερία όχι μόνο απαιτεί εμπιστοσύνη, αλλά και την ενθαρρύνει. Γιατί να μπεις στον κόπο να κλέψεις όταν είσαι ήδη ευκατάστατος; Ένα παράδειγμα φτώχειας που καλλιεργεί τη δυσπιστία έρχεται από την εθνογραφική μελέτη του Κόλιν Τέρνμπουλ με τίτλο «The Mountain People» (1972), σχετικά με τους Ik, μια εκτοπισμένη φυλή που ρημάχτηκε από την ξηρασία της δεκαετίας του 1960 στην Ουγκάντα. Αν η ίδια η περιγραφή του Τέρνμπουλ είναι αξιόπιστη (μπορεί και να μην είναι), σε συνθήκες ακραίας πείνας οι Ik εγκατέλειψαν κάθε προσποίηση ηθικής συμπεριφοράς και έλεγαν ψέματα, εξαπατούσαν και έκλεβαν όποτε αυτό ήταν δυνατό. Γονείς εγκατέλειπαν τα ίδια τα παιδιά τους και παιδιά πρόδιδαν τους ίδιους τους γονείς τους.

Η ιστορία του Τέρνμπουλ βασίζεται σε μια φρικαλέα λογική. Οι Ik δεν είχαν καμία ελπίδα για το μέλλον, επομένως δεν έβλεπαν καμιά ανάγκη να προστατεύσουν τη φήμη τους για χρηστά συναλλακτικά ήθη.

Ένα από τα πιο υποτιμημένα κατορθώματα του σύγχρονου κόσμου είναι η ανάπτυξη τρόπων για την επέκταση του κύκλου εμπιστοσύνης με την αποπροσωποποίησή της. Η εμπιστοσύνη κάποτε ήταν κάτι πολύ προσωπικό: εμπιστευόσουν τους φίλους σου ή τους φίλους φίλων σου. Αλλά όταν έκανα ανάληψη 400 ευρώ από ένα ATM, αυτό δε συνέβη επειδή η τράπεζα εμπιστεύτηκε εμένα, αλλά γιατί αυτό μπορούσε να επιβεβαιώσει ότι εκείνη θα αποπλήρωνε τα χρήματα. Πρόκειται για ένα ψυχρό εταιρικό θαύμα.

Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος λατρεύει ένα υβριδικό μοντέλο που επιτρέπει στην προσωπική φήμη να λειτουργεί ακόμη και μεταξύ αγνώστων. Ένα παράδειγμα είναι αυτό της Airbnb, η οποία επιτρέπει στον κόσμο να μένει σε σπίτια εντελώς αγνώστων, μια σημαντική άσκηση εμπιστοσύνης και για τις δύο πλευρές. Εμείς την χρησιμοποιήσαμε με επιτυχία σε άλλη μια στάση κατά τη διάρκεια των διακοπών μας στη Βαυαρία. Η Airbnb δημιουργεί προσωπικές συνδέσεις αλλά χρησιμοποιεί διαδικτυακές αξιολογήσεις για να κρατά τους ανθρώπους ειλικρινείς: μετά τη διαμονή μας, αξιολογήσαμε τον οικοδεσπότη μας και εκείνος αξιολόγησε εμάς.

Για τους θιασώτες της «συνεργατικής κατανάλωσης», το επόμενο βήμα είναι η ανάπτυξη συστημάτων που θα επιτρέπουν στους χρήστες να χρησιμοποιούν τη φήμη που έχουν χτίσει ως γενναιόδωροι και ευσυνείδητοι οικοδεσπότες της Airbnb, ώστε να γνωστοποιούν ότι είναι επίσης και συνεπείς και προσεκτικοί οδηγοί της Lyft ή αξιόπιστοι και ειλικρινείς πωλητές του eBay.

Ο σχεδιασμός, όμως, ενός τέτοιου συστήματος είναι προβληματικός. Ο συγγραφέας λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας Cory Doctorow έκανε λόγο για ένα συναλλακτικό σύστημα με βάση τη φήμη, στο μυθιστόρημά του Down and Out in the Magic Kingdom (2003). Τέτοιου είδους συστήματα, λέει, χειραγωγούνται εύκολα από απατεώνες και κλέφτες. Έχουμε παρεξηγήσει το λόγο για τον οποίο το eBay και η Airbnb λειτουργούν, υποστηρίζει ο Doctorow. Αυτό δε συμβαίνει χάρη στην ευφυία του διαδικτυακού συστήματος που στηρίζεται στη φήμη, αλλά «επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι απατεώνες», μια ιδέα που ο Βαυαρός ξενοδόχος θα κατανοούσε.

Η προσωποποιημένη εμπιστοσύνη δεν διαμοιραζόταν ποτέ δίκαια. Όταν οι ερευνητές της Σχολής Επιχειρήσεων του Χάρβαρντ Benjamin Edelman, Michael Luca και Dan Svirsky, διεξήγαγαν πειράματα με την Airbnb στην πραγματική ζωή, ανακάλυψαν ότι τόσο οι οικοδεσπότες όσο και οι φιλοξενούμενοι έκαναν διακρίσεις σε βάρος φυλετικών μειονοτήτων.

Άλλοι ερευνητές βρήκαν ενδείξεις διακρίσεων σε τομείς από την Craigslist μέχρι τη συλλογική χρήση αυτοκινήτων (carpooling). Τα νέα διαδικτυακά εργαλεία μας δίνουν τη δυνατότητα να συμπεριφερόμαστε σε απομακρυσμένους αγνώστους σαν να είναι γείτονες –και το κάνουμε, με καλούς αλλά και με κακούς τρόπους.

Η εμπιστοσύνη δίνεται με άδικο τρόπο και στην Βαυαρία, όσο και οπουδήποτε αλλού. Καθώς ψάχναμε για γυαλιά ηλίου στο θέρετρο Garmisch-Partenkirchen, προειδοποίησα το μικρότερο γιο μου να μην παίζει με τα προϊόντα: μια πινακίδα απαγόρευε στα παιδιά να αγγίζουν τα γυαλιά.

Η πωλήτρια έτρεξε προς το μέρος μας και με διαβεβαίωσε ότι ο κανόνας δεν ίσχυε για το δικό μου γιο. «Είναι για τα παιδιά των Αράβων», μου είπε, χαμογελώντας. «Απλά τους πέφτουν τα γυαλιά στο πάτωμα».

Α, ο γιος μου είναι αξιαγάπητα ξανθός αλλά είναι το ίδιο ικανός να σπάσει ένα ζευγάρι επώνυμων γυαλιών ηλίου όσο είναι και οποιοδήποτε άλλο τετράχρονο. Η εμπιστοσύνη πολλές φορές προσφέρεται σε ανθρώπους που δεν την αξίζουν. Και συχνά δεν δίνεται σε εκείνους που την αξίζουν.

*Ο Tim Harford είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «The Undercover Economist Strikes Back»

© The Financial Times Limited 2016. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation