Wolf: Στη σκιά της Μεγάλης Ύφεσης η παγκόσμια οικονομία

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη ζουν ακόμη με την κληρονομιά της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2009 και την επακόλουθη κρίση της ευρωζώνης. Θα μπορούσαν να έχουν αποτρέψει αυτή την έκβαση καλύτερες πολιτικές; Και αν ναι, ποιες θα ήταν αυτές;

Μια ανάκαμψη βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά μόνο σε περιορισμένο βαθμό. Η μεταβολή του ακαθόριστου εγχώριου προϊόντος των χωρών που έχουν πληγεί από την κρίση είναι τώρα παγκοσμίως θετική. Αλλά το ΑΕΠ παραμένει σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από το αναμενόμενο σε σχέση με τις προ κρίσης τάσεις.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ανάπτυξη δεν έχει ανακάμψει, κυρίως λόγω της πτώσης στην ανάπτυξη της παραγωγής. Στην ευρωζώνη, το ΑΕΠ ήταν ακόμη κάτω από τα προ κρίσης επίπεδα το δεύτερο τρίμηνο του 2015. Για τα μέλη που έχουν πληγεί από την κρίση, η επιστροφή στην παραγωγή που σημειωνόταν πριν την κρίση είναι ακόμη μακριά. Θα υποστούν συνεχιζόμενες κρίσεις.

Από ένα δείγμα 23 χωρών υψηλού εισοδήματος, ο καθηγητής Laurence Ball του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς συμπεραίνει πως οι απώλειες στη δυνητική παραγωγή κυμαίνονταν από μηδέν στην Ελβετία σε πάνω από 30% σε Ελλάδα, Ουγγαρία και Ιρλανδία. Συνολικά, καταλήγει ο καθηγητής, η δυνητική παραγωγή φέτος αναμενόταν πως θα είναι 8,4% κάτω απ' ό,τι θα προέβλεπε το προ κρίσης επίπεδό της. Αυτή η ζημία από τη Μεγάλη Ύφεση είναι, σημειώνει ο Ball, η ίδια που θα προέκυπτε αν εξαφανιζόταν η οικονομία της Γερμανίας.

Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα από την εργασία του καθηγητή Ball -και πιο πρόσφατα του Antonio Fatás του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Διοίκησης Επιχειρήσεων (Insead) και του Lawrence Summers του Χάρβαρντ- είναι πως οι εκτιμήσεις για τη δυνητική παραγωγή ακολουθούν τα χνάρια της πραγματικής παραγωγής. Αυτό υπονοεί πως η «υστέρηση» -δηλαδή ο αντίκτυπος του παρελθόντος στις μετέπειτα επιδόσεις- είναι πολύ ισχυρή. Οι πιθανές αιτίες της υστέρησης περιλαμβάνουν: Την επίδραση της παρατεταμένης ανεργίας στην απασχολησιμότητα, στις επιβραδύνσεις στην επένδυση, στη μείωση της ικανότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα να στηρίξει την καινοτομία και σε μια διαβρωτική απώλεια της αυτοπεποίθησης των καταναλωτών.

Φέτος ο Jason Furman, πρόεδρος του αμερικανικού Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων, αποκάλυψε τον αντίκτυπο της χαμηλής προ κρίσης επένδυσης: Μετά την κρίση, η συνδρομή της επένδυσης στην παραγωγικότητα της εργασίας έπεσε σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αυτό συνέβη σε εντυπωσιακό βαθμό στις ΗΠΑ, όπου ο εκτιμώμενος αντίκτυπος στην πραγματικότητα ήταν αρνητικός.

Η υπόθεση της υστέρησης δεν είναι καθολικά αποδεκτή. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις ακόμη εξηγήσεις για τη διαρκή μείωση της παραγωγής μετά την κρίση.

Πρώτον, επιχειρηματολογείται πως οι πιστωτικές εκρήξεις αύξησαν τις προ κρίσης εκτιμήσεις της δυνητικής παραγωγής πολύ παραπάνω από τα βιώσιμα επίπεδα. Μία ένσταση σε αυτό είναι ότι η ανάπτυξη στην πίστωση αύξησε τις τιμές των στοιχείων ενεργητικού πολύ περισσότερο από όσο τροφοδότησε την πραγματική δαπάνη. Ο Adair Turner, πρώην πρόεδρος της Αρχής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών της Βρετανίας, αναπτύσσει αυτό το επιχείρημα στο βιβλίο του με τίτλο Between Debt and the Devil. Μία άλλη ένσταση σε αυτό το επιχείρημα είναι πως μπερδεύει τη συνδρομή του χρέους στη δομή της ζήτησης με τον αντίκτυπό της στη συνολική προσφορά.

Μια δεύτερη εξήγηση για τη μετά την κρίση μείωση της παραγωγής είναι πως υποτιμάται η επίδραση των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή. Εντούτοις, ακόμη και αν αυτό αληθεύει (το οποίο είναι πιθανό), δεν θα εξηγούσε την απότομη επιβράδυνση στην ανάπτυξη της παραγωγής μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση. Επιπλέον, η δυσκολία στον υπολογισμό του αντίκτυπου των νέων τεχνολογιών δεν αυξήθηκε πιο απότομα στη Βρετανία (τη χώρα που επηρεάστηκε με τον χειρότερο τρόπο από τη μετά την κρίση επιβράδυνση στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας) συγκριτικά με τις ΗΠΑ (την πατρίδα αυτών των νέων τεχνολογιών, που ωστόσο επηρεάστηκε λιγότερο από την επιβράδυνση της παραγωγικότητας).

Μια τελευταία εξήγηση είναι πως η ανάπτυξη της παραγωγικότητας είχε ήδη επιβραδυνθεί πριν την κρίση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν φαίνεται να είναι έτσι τα πράγματα. Αλλά αυτό δεν είναι τόσο ξεκάθαρο για τον υπόλοιπο κόσμο.

Αν αναλογιστούμε όλα αυτά, επομένως, η υπόθεση της υστέρησης διατηρεί σημαντική ισχύ. Γι' αυτό τον λόγο είναι τόσο σημαντικό το να αποφεύγουμε τεράστιες κρίσεις και να ανταποκρινόμαστε σθεναρά σε όσες προκύπτουν, ώστε να ελαχιστοποιούμε τον οικονομικό τους αντίκτυπο. Αλλιώς, ο φαύλος κύκλος μπορεί να βλάψει μόνιμα τις τάσεις.

Αυτό εγείρει δύο ακόμη ερωτήματα: Θα μπορούσαν οι δυσμενείς επιπτώσεις της κρίσης να ήταν μικρότερες; Και υπάρχει ακόμη η δυνατότητα αυτό να αντιστραφεί; Η απάντηση στο πρώτο πρέπει να είναι «ναι». Αλλά αυτό θα απαιτούσε επιθετική αναδιάρθρωση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν πληγεί. Η ευρωζώνη, ιδιαίτερα, θα έπρεπε να τα είχε πάει πολύ καλύτερα. Και όμως, ακόμη και σήμερα, της λείπει η θέληση και οι απαραίτητοι θεσμοί.

Η απάντηση στο αν οι απώλειες στα επίπεδα της παραγωγής και στα ποσοστά ανάπτυξης μπορούν να αντιστραφούν πρέπει πάλι να είναι «ναι». Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε ανακτήσει το επίπεδο που ενδείκνυται από μια συνέχιση των πριν το 1929 τάσεων. Δυστυχώς, η δημοσιονομική ώθηση από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν από μηχανής θεός για την πολιτική. Αυτό δεν μπορεί να επαναληφθεί σε καιρούς ειρήνης. Ακόμη κι έτσι, θα μπορούσε τουλάχιστον να ήταν πιθανό να επιστρέψουμε στα προ κρίσης ποσοστά ανάπτυξης. Μία μίξη επιθετικής στήριξης της ζήτησης και συνεισφορών στη μακροπρόθεσμη προσφορά -ιδιαίτερα μέσω πολύ υψηλότερων επιπέδων δημόσιας επένδυσης- θα έδινε λύση και στους δύο στόχους ταυτόχρονα.

Οι ενδείξεις, λοιπόν, λένε πως οι συνεχιζόμενες υφέσεις έχουν παρατείνει τις συνέπειες στην ευημερία. Ένα συμπέρασμα είναι πως καθίσταται ζωτικής σημασίας να δρούμε γρήγορα για την αποκατάσταση της ζήτησης. Επιπλέον, οι ενδείξεις είναι πλέον σαφείς πως οι μεγάλες χώρες με υψηλό εισόδημα είχαν τον χώρο που του τους εξασφάλιζαν οι πολιτικές, ώστε να δράσουν αποφασιστικά. Ό,τι κι αν είπαν ανόητα κάποιοι το 2010, δεν αντιμετώπισαν ποτέ τον παραμικρό κίνδυνο να γίνουν Ελλάδα. Οι ΗΠΑ και, ακόμη περισσότερο, η ευρωζώνη θα έπρεπε να έχουν ανταποκριθεί πολύ πιο επιθετικά.

Η εμπειρία καταδεικνύει κάτι άλλο, όχι λιγότερο σημαντικό. Μπορεί να είναι δύσκολο να αποφύγει κανείς τις κρίσεις, αλλά είναι ζωτικής σημασίας να τις καταστήσει και μικρές και σύντομες. Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις οδηγούν σε βαθιές υφέσεις και παρατεταμένες επιβραδύνσεις, εν μέρει διότι οι φορείς χάραξης πολιτικής φοβούνται να προχωρήσουν σε αποδοτικά σθεναρές αντιδράσεις. Γι' αυτό τον λόγο, η ρύθμιση των οικονομικών απλά έπρεπε να συσφιχθεί. Το ερώτημα είναι αν έχει συσφιχθεί με τον σωστό τρόπο.

© The Financial Times Limited 2015. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation