Η επικίνδυνη αυταπάτη της Volkswagen

Η πιο επικίνδυνη φράση με τρεις λέξεις για τις επιχειρήσεις είναι: «Όλοι το κάνουν».

Όσο τετριμμένο και αν θεωρείται να παρακάμπτει κανείς τους κανόνες, όσο μεγάλο πλεονέκτημα και αν αποκτούν οι αντίπαλοί του, όση πίεση και αν αντιμετωπίζει για να το κάνει, υπάρχει ένα απλό τεστ για να αποφασίσει αν πρέπει να υποκύψει στον πειρασμό. Τι θα συνέβαινε αν τον ανακάλυπταν; Πόσο μεγάλη θα ήταν η ζημιά;

Η εγκατάσταση λογισμικού από τη Volkswagen για να κάνει τα πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητά της να εκπέμπουν λιγότερους ρύπους στα επίσημα τεστ από ό,τι στον δρόμο οδήγησε τον εκτελεστικό διευθυντή Martin Winterkorn σε παραίτηση. Είναι πιθανό να πλήξει ολόκληρη την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία, η οποία έχει επενδύσει πολλά στην τεχνολογία ντίζελ. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που ένας κατασκευαστής αυτοκινήτων συμπεριφέρεται με αναξιόπιστο τρόπο.

Είναι πλέον τόσο συνηθισμένο να χειραγωγούνται τα ευρωπαϊκά τεστ εκπομπής ρύπων -με τρικ όπως να φουσκώνουν υπερβολικά τα ελαστικά-, που τα περισσότερα πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα είναι λιγότερο οικονομικά και φιλικά στο περιβάλλον από ό,τι υποστηρίζουν οι κατασκευαστές. Στις ΗΠΑ, αποκαλύφθηκε ότι η Ford είχε τοποθετήσει ένα παράνομο «σύστημα αναστολής» -ανάλογη κατηγορία αντιμετωπίζει και η VW- σε βαν το 1997 και η Hyundai και η Kia δέχθηκαν πρόστιμο 100 εκατ. ευρώ για «μαγείρεμα» των ελέγχων.

Η αυτοκινητοβιομηχανία δεν είναι η μόνη που επιδεικνύει τέτοια συμπεριφορά. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλές βιομηχανίες, από τις τράπεζες έως τις φαρμακευτικές. Ένας μικρός αριθμός εταιρειών αποφασίζει να ξεφύγει διακριτικά από τους κανονισμούς και σύντομα ακολουθούν και άλλες. Ξέρουν ότι είναι επικίνδυνο, αλλά γίνεται σταδιακά μια συνηθισμένη πρακτική και οι ρυθμιστικές αρχές κάνουν τα στραβά μάτια. Τότε μια ημέρα, κάποιος ξεπερνάει τα όρια και το σκάνδαλο ξεσπάει.

«Αν και λειτουργούσα μέσα σε ένα σύστημα στο οποίο ήταν κάτι συνηθισμένο, ήμουν ένας από τους πιο τακτικούς παραβάτες», δήλωσε στις αρχές της Βρετανίας ο Tom Hayes, ο πρώην τραπεζίτης της UBS που φυλακίστηκε για 14 χρόνια, πριν από ένα μήνα, για χειραγώγηση του διατραπεζικού επιτοκίου Libor. O κ. Hayes είχε ταλέντο σε αυτό καθώς και στην κινητοποίηση άλλων trader να συνεργαστούν. Tελικά δεν άργησε να ξεκινήσει επίσημη έρευνα.

Όταν έρθει η αντίδραση, έρχεται με ορμητικό τρόπο. Ξαφνικά, οι πρακτικές που ήταν ευρέως διαδεδομένες και γίνονταν με ένα νεύμα, κρίνονται ακατάλληλες και ενδεχομένως παράνομες. Το «όλοι το έκαναν» δεν είναι απάντηση. Μόλις αποκαλυφθεί στη δημόσια σφαίρα και οι ρυθμιστικές αρχές κατηγορηθούν επειδή δεν κατάφεραν να κάνουν κάτι νωρίτερα, δεν υπάρχει περιθώριο συγχώρεσης.

Κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων για το ποιος είναι υπεύθυνος σε μια εταιρεία, τα ανώτατα στελέχη δέχονται πιέσεις να λάβουν μέρος σε επίσημες έρευνες και σε συνεντεύξεις Τύπου και να απαντήσουν στο ερώτημα: «Γιατί το έκανες;». Δεν υπάρχει καμία καλή απάντηση, αν και ο Michael Horn, ο CEO της VW στις ΗΠΑ, είχε μια πολύ παραστατική: «Τα σκατώσαμε» (We have totally screwed up).

Το «κλειδί» για να γλιτώσει κανείς από την παράκαμψη των κανονισμών είναι ότι πρέπει να το κάνει με λεπτούς και διακριτικούς χειρισμούς. Η κατάχρηση μπορεί να είναι κάτι συνηθισμένο, αλλά δεν μπορεί να είναι εξόφθαλμη, διαφορετικά θα κινητοποιήσει τις ρυθμιστικές αρχές που ανέχονται κάποιες γκρίζες ζώνες. Η αυτοκινητοβιομηχανία αποτελεί τέλειο παράδειγμα: ήταν γνωστό πως η απόσταση ανάμεσα στα επίσημα στοιχεία για την οικονομία καυσίμων και την πραγματική επίδοση ήταν μεγάλη, αλλά η VW πήγε την απάτη σε υψηλότερο επίπεδο.

Οι απάτες ξεκινούν στα εργαστήρια, όπου το αποτέλεσμα είναι αναγκαστικά τεχνητό. Ένα πιστοποιητικό που διασφαλίζει ότι ένα προϊόν λειτουργεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο στο εργαστήριο μιας εταιρείας -ακόμα και αν δεν έχει κλέψει κανείς- δεν μπορεί να εξασφαλίσει το ίδιο για την απόδοσή του σε πραγματικές συνθήκες. Αναπόφευκτα, οι εταιρείες έχουν την τάση να επικεντρώνονται στην επίτευξη των εργαστηριακών στόχων, όπως οι μαθητές μπουχτίζουν στις εξετάσεις.

Η απόσταση ανάμεσα σε ένα καλοσχεδιασμένο τεστ και στην πραγματικότητα μπορεί να είναι τεράστια. Αλλά δυνατά μυαλά θα βρουν γρήγορα τρόπο για να την καλύπτουν, όπως οι τράπεζες κατάφερναν μετά την κρίση του 2008 να πιάνουν τα ελάχιστα κεφαλαιακά κριτήρια με την ελάχιστη ποσότητα κεφαλαίου. Οι Hyundai και Kia επέτυχαν τις καλύτερες επιδόσεις στα τεστ με ειδικά ελαστικά και ευνοϊκό άνεμο.

Η ψυχολογία του πλήθους παίρνει γρήγορα τον έλεγχο. Η εταιρεία Α γνωρίζει τι κάνει η εταιρεία Β για να πειράξει τα αποτελέσματα χωρίς να τιμωρηθεί από τις ρυθμιστικές αρχές και συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να ανταγωνιστεί αν δεν κάνει το ίδιο.

Τα τεστ έχουν επίσημη έγκριση και οι πελάτες δεν πρόκειται να τα αμφισβητήσουν. Όποιο στέλεχος ή μηχανικός προσπαθήσει να αντισταθεί, αγνοείται ως αφελής ή δύσκολος.

Η αντιπαλότητα προκαλεί συνεχώς την ανάγκη για περισσότερο κέρδος και πλεονεκτήματα, αλλά δημιουργεί και μεγαλύτερους κινδύνους δυσφήμησης. Η VW σκέφτηκε να τοποθετήσει το λογισμικό σε 11 εκατομμύρια αυτοκίνητα κάτω από τη μύτη των ρυθμιστικών αρχών, προτού την πιάσουν. Ακόμα και οι ερευνητές στο Διεθνές Συμβούλιο για την Καθαρή Μετακίνηση (ICCT), που βρήκε την απάτη στην Ευρώπη, δεν περίμενε ότι θα είναι τόσο ωμή.

Αργά ή γρήγορα μια εταιρεία ξεπερνάει τα όρια. Είναι αναπόφευκτο να υπάρξει μια ακραία χειραγώγηση του Libor, μια VW, μια GlaxoSmithKline στην Κίνα, που παραβιάζουν τον κανονισμό σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί να υπάρξει συγκάλυψη. Πολλές εταιρείες είχαν λαδώσει γιατρούς και νοσοκομεία στην Κίνα, αλλά η κυβέρνησή της δεν είχε επιλογή από το να δώσει κάποια ημέρα ένα μάθημα σε μια δυτική εταιρεία που το κάνει με τόσο συστηματικό τρόπο.

Ο επικεφαλής μιας τράπεζας της Wall Street μού είπε κάποτε ότι αυτό που είχε μάθει από τα διάφορα οικονομικά σκάνδαλα είναι πως η ηθική είναι κάτι απόλυτο, όχι κάτι σχετικό. Το «δεν συμπεριφερόμαστε τόσο άσχημα όσο οι ανταγωνιστές μας» είναι μια ελκυστική αλλά επικίνδυνη συμπεριφορά. Πολλές εταιρείες διατρέχουν κίνδυνο ακολουθώντας αυτή τη φιλοσοφία.

Η Volkswagen κερδίζει την αμφίβολη τιμή να είναι η εταιρεία με τη χειρότερη συμπεριφορά σε αυτή τη βιομηχανία, αλλά μετά από σκληρό ανταγωνισμό.

© The Financial Times Limited 2015. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation