Rachman: Πού κάνει λάθος ο Mearsheimer στη θεωρία του για τη Ρωσία

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει κάνει τον καθηγητή John Mearsheimer έναν απίθανο celebrity. Η διάλεξη που έδωσε το 2015 με τίτλο «Γιατί φταίει η Δύση για την Ουκρανία;» έχει πλέον συγκεντρώσει 28 εκατ. views στο YouTube.

Σε εκείνη τη διάλεξη και σε άρθρα που έγραψε και ομιλίες που έδωσε αργότερα, ο ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου του Σικάγο υποστήριζε πως η Δύση είχε προκαλέσει έναν πόλεμο στην Ουκρανία -επιδιώκοντας πολιτικές που η Ρωσία έβλεπαν ως υπαρξιακή κρίση. Συγκεκριμένα, ο Mearsheimer έχει επανειλημμένως υποστηρίξει πως ήταν ανοησία οι ΗΠΑ να υποσχεθούν να φέρουν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ. Προέβλεψε πως η Ρωσία δεν θα το ανεχθεί αυτό και πως «το τελικό αποτέλεσμα είναι πως η Ουκρανία θα καταστραφεί».

Η ευρείας κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πέρυσι έχει κάνει τον Mearsheimer να μοιάζει προφητικός. Αλλά είναι πιο δημοφιλής στη Μόσχα και στο Πεκίνο απ’ ό,τι στους διαδρόμους εξουσίας στην Ουάσιγκτον ή τις Βρυξέλλες, όπου συχνά χαρακτηρίζεται ως απολογητής του Πούτιν.

Οι φιλελεύθεροι επικριτές του Mearsheimer τον κατηγορούν ότι φλερτάρει με τους αυταρχικούς ηγέτες του κόσμου. Τα άρθρα του έχουν αναρτηθεί στο Twitter από το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών. Επίσης πρόσφατα πραγματοποίησε συνάντηση με τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπάν -έναν υπέρμαχο της «ανελεύθερης δημοκρατίας», γνωστής και ως «απολυταρχίας». Αντί να τον φοβίσουν αυτές οι επικρίσεις, ο καθηγητής φαίνεται να απολαμβάνει την κακή του φήμη. Στην ιστοσελίδα του προβάλλει ένα πορτρέτο του ντυμένου ως Μακιαβέλι.

Η κατηγορία πως ο Mearsheimer είναι απλά ένας φιλορώσος απολογητής υπονομεύεται από το γεγονός πως το 1993 ήταν ένας από τους ακαδημαϊκούς που συμβούλευαν την Ουκρανία να μην εγκαταλείψει τα πυρηνικά της όπλα, υποστηρίζοντας πως «τα ουκρανικά πυρηνικά όπλα είναι το μόνο αξιόπιστο αποτρεπτικό μέσο έναντι της ρωσικής επιθετικότητας». Πολλοί Ουκρανοί θα συμφωνούσαν τώρα με αυτό.

Μια πιο χαρακτηριστική κατηγορία κατά του Mearsheimer είναι ότι η θεωρία του για τις διεθνείς υποθέσεις είναι ανήθικη, ανιστόρητη και ντετερμινιστική. Αυτά τα επιχειρήματα διατυπώνονται σε ένα πρόσφατο βιβλίο του Jonathan Kirshner με τίτλο «An Unwritten Future» (Ένα άγραφο μέλλον), το οποίο ασκεί κριτική στον «επιθετικό ρεαλισμό», μια θεωρία που ανέπτυξε ο Mearsheimer, η οποία υποστηρίζει ότι όλες οι μεγάλες δυνάμεις επιδιώκουν να κυριαρχήσουν στις περιοχές τους, ώστε να αποκρούσουν τις απειλές για τη δική τους ασφάλεια.

Ο Kirshner υποστηρίζει ότι, υποθέτοντας ότι όλες οι μεγάλες δυνάμεις συμπεριφέρονται πανομοιότυπα, ο Mearsheimer καθίσταται ανίκανος να διακρίνει μεταξύ των ενεργειών, για παράδειγμα, της Γερμανίας της Βαϊμάρης και της ναζιστικής Γερμανίας. Αλλά ο χαρακτήρας ενός κράτους και των ηγετών του έχει σημασία. Μια Γερμανία που διοικείται από τον Χίτλερ ή μια Ρωσία που διοικείται από τον Στάλιν είναι πιθανό να ενεργεί διαφορετικά από όταν οι χώρες αυτές διοικούνται από την Άνγκελα Μέρκελ ή τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

Στην κριτική του Kirshner, θα πρόσθετα ότι οι θεωρίες του Mearsheimer, ενώ παρουσιάζονται ως μια ξεκάθαρη περιγραφή της σκληρής παγκόσμιας πραγματικότητας, συχνά φαίνονται να είναι πολύ εύκολες. Το επιχείρημα ότι οι ΗΠΑ φέρουν την ευθύνη για τον πόλεμο στην Ουκρανία αγνοεί μια θεμελιώδη αρχή τόσο για την ηθική, όσο και για το δίκαιο -ότι η ευθύνη για μια δολοφονία ή μια δολοφονική εισβολή βαρύνει το πρόσωπο που πατάει τη σκανδάλη ή δίνει την εντολή.

Οι προληπτικοί πόλεμοι θεωρούνται μερικές φορές αποδεκτοί -αλλά μόνο εάν ένα αντίπαλο έθνος είναι έτοιμο να χτυπήσει. Η Ουκρανία προφανώς δεν ήταν σε αυτή τη θέση πέρυσι. Θολώνοντας αυτό το σημείο, ο Mearsheimer γίνεται άθελά του απολογητής του επιθετικού πολέμου του Πούτιν.

Αυτό δεν σημαίνει ότι αρνούμαστε ότι οι θεωρίες του μπορούν να αποτελέσουν ένα ισχυρό αναλυτικό εργαλείο, το οποίο παρέχει πληροφορίες όχι μόνο για τη συμπεριφορά της Ρωσίας αλλά και για την Κίνα. Ήδη από το 2001, ο Mearsheimer υποστήριζε ότι οι προσπάθειες ενσωμάτωσης της Κίνας σε μια φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη ήταν καταδικασμένες να αποτύχουν -και ότι το Πεκίνο θα προσπαθούσε αναπόφευκτα να κυριαρχήσει στη δική του περιοχή, καθιστώντας πιθανό τον πόλεμο με τις ΗΠΑ. Αυτά τα επιχειρήματα φαίνονται επίσης προφητικά σήμερα. Αλλά αν εμβαθύνουμε περισσότερο στο έργο του Mearsheimer, μερικές φορές φέρει τα χαρακτηριστικά ενός ακαδημαϊκού που είναι πολύ ερωτευμένος με τις δικές του θεωρητικές κατασκευές για να δεχτεί ότι υπάρχουν κάποια γεγονότα που δεν ταιριάζουν με τη θεωρία.

Στη διάσημη διάλεξή του το 2015, ο Mearsheimer απέρριψε την ιδέα ότι η Ρωσία θα προσπαθούσε ποτέ να «κατακτήσει την Ουκρανία» -υποστηρίζοντας ότι «ο Πούτιν είναι πολύ έξυπνος για κάτι τέτοιο». Η άποψή του ήταν ότι ο Ρώσος ηγέτης θα επιμείνει στον στόχο να καταστρέψει την Ουκρανία ως κράτος, για να την εμποδίσει να ευθυγραμμιστεί με τη Δύση. Σήμερα, ο Mearsheimer εξακολουθεί να υποστηρίζει ότι η Ρωσία δεν είχε ποτέ την πρόθεση να κατακτήσει την Ουκρανία -ένα επιχείρημα που φαίνεται δύσκολο να συνδυαστεί με τις φάλαγγες των ρωσικών τανκς που κατευθύνονταν προς το Κίεβο τον περασμένο Φεβρουάριο.

Ο καθηγητής συνεχίζει επίσης να επιμένει ότι ο Πούτιν ήταν ειλικρινής όταν έκανε δηλώσεις πριν από τον πόλεμο, υποστηρίζοντας ότι αποδέχεται την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Σε μια πιο πρόσφατη διάλεξή του, ο Mearsheimer ισχυρίζεται μάλιστα ότι «ο Πούτιν δεν έχει ιστορικό να λέει ψέματα σε άλλους ηγέτες». Αυτό θα ήταν νέο για τους ξένους ηγέτες, στους οποίους ο Πούτιν έχει ισχυριστεί ποικιλοτρόπως ότι η Ρωσία δεν είχε καμία σχέση με την κατάρριψη της πτήσης MH17 πάνω από την Ουκρανία το 2014 ή ότι το Κρεμλίνο δεν είχε καμία σχέση με την απόπειρα δολοφονίας του Ρώσου ακτιβιστή της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι το 2020.

Αυτές οι βάναυσες πράξεις, που καλύπτονται από ψέματα, δεν είναι απλές λεπτομέρειες. Λένε κάτι σημαντικό για τη Ρωσία του Πούτιν -υποδηλώνοντας ότι είναι αδύνατο να διαχωρίσουμε τον εσωτερικό χαρακτήρα ενός κράτους από την εξωτερική του συμπεριφορά. Σκεφτείτε τη Βόρεια Κορέα.

Η επιμονή του Mearsheimer ότι όλες οι μεγάλες δυνάμεις συμπεριφέρονται πανομοιότυπα διαψεύδεται ακόμη και από την ίδια του τη ζωή. Στις ΗΠΑ, είναι ένας τιμημένος δημόσιος διανοούμενος. Σε αυταρχικές μεγάλες δυνάμεις όπως η Ρωσία ή η Κίνα, αντιφρονούντες καθηγητές όπως ο John Mearsheimer τείνουν να καταλήγουν άνεργοι, εξόριστοι -ή και χειρότερα.

© The Financial Times Limited 2023. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation