Ο φιλελευθερισμός κατεβαίνει στους δρόμους

Σύμφωνα με τον Ρώσο πρόεδρο Βλάντιμιρ Πούτιν «η φιλελεύθερη ιδέα ξεπεράστηκε». Ισως. Όμως και ο αντιφιλελευθερισμός δεν φαίνεται εξίσου να τα πηγαίνει τόσο καλά, αν κρίνω από τις πρόσφατες επισκέψεις μου σε Μόσχα και Χονγκ Κονγκ.

Ρωσία και Κίνα αντιπροσωπεύουν τους μεγαλύτερους γεωπολιτικούς και ιδεολογικούς αντιπάλους του δυτικού φιλελευθερισμού. Αμφότερες αντιμετωπίζουν κινητοποιήσεις που υπονομεύουν τη σταθερότητα, την αποτελεσματικότητα και την λαϊκή υποστήριξη των κυβερνήσεων. Ως αντίδραση, τόσο η ρωσική, όσο και η κινεζική κυβέρνηση υποχώρησαν σε μια ιδιοτελή παράνοια, ισχυριζόμενες ότι οι μαζικές κινητοποιήσεις σε Μόσχα και Χονγκ Κονγκ διοργανώνονται από ξένους εχθρούς.

Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των γεγονότων στις δυο πόλεις. Πρώτον, υπάρχει το ζήτημα του μεγέθους. Η μεγαλύτερη διαδήλωση στο Χονγκ Κονγκ έβγαλε στους δρόμους περίπου δυο εκατομμύρια ανθρώπους. Η διαμαρτυρία του σαββατοκύριακου στη Μόσχα, η μεγαλύτερη έως τώρα, συγκέντρωσε περίπου 50.000. Η ρωσική αστυνομία κατέφυγε επίσης στη βία και τις μαζικές συλλήψεις πολύ νωρίτερα από αυτή του Χονγκ Κονγκ. Και ενώ η Μόσχα είναι η πρωτεύουσα της χώρας και έδρα της κυβέρνησης, το Χονγκ Κονγκ είναι σε μια ημι-ανεξάρτητη κατάσταση, εντός της Κίνας και με δική του ταυτότητα.

Παρ’ όλα αυτά, φτάνοντας στη Μόσχα μια εβδομάδα αφότου έφυγα από το Χονγκ Κονγκ έμεινα έκπληκτος από τους παραλληλισμούς. Πρώτον, υπάρχει αγνό κουράγιο στους διαδηλωτές. Την περασμένη Πέμπτη συνάντησα την Λ. Σόμπολ, 31 ετών δικηγόρο, η οποία διένυε την τέταρτη εβδομάδα απεργίας πείνας ως διαμαρτυρία για το ότι της απαγορεύτηκε να λάβει μέρος στις εκλογές για το δημοτικό συμβούλιο της Μόσχας.

Η Σόμπολ περπατά με δυσκολία, αλλά συνελήφθη την Κυριακή ώστε να μην μπορέσει να πάρει μέρος στη διαδήλωση. Ειχε προβλέψει με ακρίβεια ότι, παρά τις μαζικές συλλήψεις σε προηγούμενες διαδηλώσεις, αυτή το περασμένο σαββατοκύριακο θα ήταν η μεγαλύτερη έως τώρα και ότι θα επεκταθεί σε πόλεις εκτός Μόσχας. Πιστεύει ότι «η Μόσχα έχει αλλάξει, η Ρωσία έχει αλλάξει και οι πολίτες ζητούν πολιτική εκπροσώπηση».

Οι γενναιότητα των διαδηλωτών στη Μόσχα μου υπενθύμισε τους φοιτητές και τους νέους επαγγελματίες που συνάντησα στο Χονγκ Κονγκ. Ξέρουν ότι η σύλληψη και η φυλάκιση θα μπορούσε να σημαδέψει το μέλλον τους, αλλά εξακολουθούν να εμφανίζονται στις διαδηλώσεις.

Αξιοσημείωτη είναι η συμμετοχή των νέων στα κινήματα. Όπως ένας βετεράνος φιλελεύθερος στη Μόσχα μου το έθεσε: «συμμετείχα σε κάθε διαδήλωση κατά του Πούτιν για χρόνια και φυσιολογικά ξέρω τους πάντες, δεν συνάντησα ποτέ, όμως, αυτά τα παιδιά». Στο Χονγκ Κονγκ οι έρευνες δείχνουν ότι το αίσθημα κατά του Πεκίνου είναι εντονότερο στους νέους.

Αμφότερα τα κινήματα έχουν ένα μη κατευθυνόμενο, βασισμένο στο διαδίκτυο χαρακτηριστικό, το οποίο τα κάνει δύσκολα ελέγξιμα. Στο Χονγκ Κονγκ οι διαδηλωτές υιοθέτησαν ένα σύνθημα του θρύλου των πολεμικών τεχνών Μπρους Λι, το «be water» (σ.σ. μείνε χωρίς σχήμα και συγκεκριμένη μορφή), ώστε να ενθαρρύνουν τους διαδηλωτές να αποφεύγουν στατικές και προβλέψιμες τακτικές. Στη Μόσχα, η σύλληψη σχεδόν του συνόλου όσων είναι κοντά στον Αλεξέι Ναβάλνι, τον περισσότερο υποσχόμενο ηγέτη της αντιπολίτευσης, δεν σταμάτησε τις διαδηλώσεις.

Τα παράπονα των διαδηλωτών για μια ψεύτικη δημοκρατία είναι επίσης εντυπωσιακά παρόμοια. Οι διαδηλώσεις στη Μόσχα ξεκίνησαν μετά την απόφαση των αρχών να απαγορεύσουν σε όλους τους ανεξάρτητους υποψηφίους να μετάσχουν στις δημοτικές εκλογές αυτού του Σεπτεμβρίου. Πολλοί στο Χονγκ Κονγκ πιστεύουν ότι το σημείο καμπής ήταν το 2016, όταν εκλεγμένοι πολιτικοί εκδιώχθηκαν από το νομοθετικό σώμα για παραβίαση του όρκου πίστης στην Κίνα.

Τόσο η Μόσχα, όσο και το Χονγκ Κονγκ δείχνουν επίσης πως οι διαμαρτυρίες μπορούν να μεταμορφωθούν από μια καταγγελία σε ένα πολύ ευρύτερο κίνημα. Στο Χονγκ Κονγκ το αρχικό έναυσμα ήταν η εισαγωγή ενός νομοσχεδίου που επιτρέπει την έκδοση υπόπτων για εγκλήματα στην Κίνα. Όταν όμως το νομοσχέδιο πάγωσε, οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν, με τους συμμετέχοντες να ζητούν πλήρως δημοκρατικές εκλογές. Στη Ρωσία η κα Σόμπολ υποστηρίζει ότι η αντιπαράθεση για τις εκλογές στη Μόσχα υπογραμμίζουν ένα ευρύτερο στοιχείο: «η κοινωνία έμαθε ότι δεν υπάρχει τρόπος να υπάρξει θετική αλλαγή στη Ρωσία υπό ένα σύστημα του οποίου ηγείται ο Πούτιν».

Τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι αρχές, καθώς εξετάζουν το εάν θα αντιδράσουν με καταστολή ή με παραχωρήσεις, είναι επίσης παρόμοια. Αμφότερες οι πορείες μπορεί να γυρίσουν μπούμερανγκ. Στη Ρωσία οι φιλελεύθεροι αναθάρρησαν τον Ιούνιο όταν πίεσαν για την απελευθέρωση του Ιβαν Γκολούνοβ, ενός δημοσιογράφου που μάχεται κατά της διαφθοράς και συνελήφθη με κατασκευασμένες κατηγορίες. Στο Χονγκ Κονγκ η μερική υποχώρηση στο θέμα της έκδοσης ίσως τελικά να έδωσε ώθηση στους διαδηλωτές.

Το εναλλακτικό μονοπάτι της καταστολής, όμως, τροφοδοτεί την αίσθηση της αδικίας που έπεισε αρχικά τους ανθρώπους να βγουν στους δρόμους. Τόσο στη Μόσχα, όσο και στο Χονγκ Κονγκ, ένα από τα βασικά αιτήματα των διαδηλωτών έχει γίνει η απελευθέρωση όσων συνελήφθησαν σε προηγούμενες διαδηλώσεις.

Και στις δυο πόλεις, η τακτική της κυβέρνησης και όσων διαμαρτύρονται επηρεάζεται από τη γνώση ότι αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που οι διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους. Το Χονγκ Κονγκ έζησε το κίνημα «Occupy» το 2014, ενώ στη Μόσχα υπήρξαν μαζικές διαδηλώσεις κατά του Πούτιν το 2012.

Αυτά τα προηγούμενα κινήματα εν τέλει έσβησαν. Αυτό μπορεί να έχει πείσει την ρωσική και την κινεζική κυβέρνηση να παίξουν με το χρόνο. Καθώς, όμως, οι διαδηλώσεις συνεχίζονται, ο κίνδυνος βίαιης καταστολής ξεκάθαρα αυξάνει.

Ότι και να γίνει, η επιστροφή των διαδηλώσεων υπέρ της δημοκρατίας σε Μόσχα και Χονγκ Κονγκ υποδεικνύει πως ο φιλελευθερισμός που ο Πούτιν περιφρονεί είναι σαν ένα επαναλαμβανόμενο πυρετό. Ο πυρετός μπορεί να αντιδράσει στην «θεραπεία» που εκτελείται από την αστυνομία, αλλά θα επιστρέψει.

Μήπως η απολυταρχική ιδέα έχει γίνει ξεπερασμένη;

© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation