Οι τουρκικές εποπτικές αρχές πιστώνονται την γενικότερη καλή συμπεριφορά που επέδειξε ο τουρκικός χρηματοοικονομικός κλάδος κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Οπότε γιατί η κυβέρνηση απειλεί την ανεξαρτησία τους;

Τι υπάρχει στο φόντο;

Η τουρκική εποπτική αρχή των τουρκικών τραπεζών (BRSA), το Ταμείο Ασφάλειας Καταθέσεων και το συμβούλιο κεφαλαιαγορών απολάμβαναν από το 2003 πλήρη λειτουργική ανεξαρτησία- κάτι που ήταν απόρροια ενός πακέτου έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης της χώρας που χορηγήθηκε τότε από το ΔΝΤ. Αυτό είχε έρθει ως αποτέλεσμα της κρίσης του 2000- 2001 που είχε σαν συνέπεια 21 τράπεζες να τεθούν υπό καθεστώς διαχείρισης. «Θέλαμε να είμαστε υπεύθυνοι για τις δικές μας επιλογές συνεργατών και τους δικούς μας τρόπους εκπαίδευσής τους, καθώς και να έχουμε τον δικό μας προϋπολογισμό με χρηματοδότηση από τους παίκτες της αγοράς και όχι από τον γενικό προϋπολογισμό», λέει ο Engin Akcakoca, τραπεζικός σύμβουλος και επικεφαλής της BRSA από το 2001 έως το 2003.

Οπότε, τι συνέβη;

Σύμφωνα με την πράξη 45 του διατάγματος της τουρκικής κυβέρνησης του Αυγούστου 2011, «Η οργάνωση και οι λειτουργίες του αρμόδιου για θέματα Ευρωπαϊκής Ένωσης υπουργείου» δείχνουν ότι εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του υπουργείου τόσο η επίβλεψη των επιχειρήσεων, όσο και οι συναλλαγές των σχετιζόμενων υπηρεσιών. Η λίστα των υπηρεσιών αυτών περιλαμβάνει εννέα οντότητες, μεταξύ των οποίων και το BRSA, το ταμείο ασφάλειας καταθέσεων και το συμβούλιο κεφαλαιαγορών. Η χρηματοδότησή τους θα επιστρέψει στον γενικό προϋπολογισμό, αντί να προέρχεται από τα ιδρύματα τα οποία εποπτεύουν.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Καλή ερώτηση. Δεν υπάρχουν πακέτα διάσωσης στην Τουρκία μετά την παγκόσμια κρίση του 2008 και η απόδοση κεφαλαίων (ROE) των δέκα κυριότερων τουρκικών τραπεζών τα τελευταία δύο χρόνια είναι σταθερά πάνω από το 20%. «Η εποπτεία και η κανονιστική δράση που αφορά τις τράπεζες ήταν άψογη τελευταία. Η εποπτική αρχή ήταν αυστηρή γύρω στο 2006. Οι ρυθμιστικές αρχές είχαν τότε πει στις τράπεζες ότι δεν μπορούν να ασκήσουν πίεση όταν τα πράγματα είναι άσχημα, οπότε αυτό έπρεπε να γίνει εκείνη τη στιγμή», ανέφερε ανώτερο τραπεζικό στέλεχος.

Προς το παρόν λείπουν οι ξεκάθαρες εξηγήσεις για το σκεπτικό εφαρμογής της νέας αυτής διάταξης. Ο κ. Akcakoca λέει ότι πρόκειται ακριβώς για το αντίθετο της ορθής εποπτικής πρακτικής, η οποία απαιτεί σωστή επικοινωνία με την αγορά.

Η εικασία του Onur Taktak, δικηγόρου στη νομική εταιρία Kinstellar στην Κωνσταντινούπολη, είναι ότι πίσω από αυτό κρύβεται η βούληση της κυβέρνησης να εξαναγκάσουν τις εποπτικές αρχές να δρουν σε αρμονία με την μακροοικονομική πολιτική της χώρας. «Φαίνεται ότι εντός της κυβέρνησης υπήρχαν παράπονα ότι είναι δύσκολο το να πειστούν όλοι να ακολουθήσουν την ίδια πορεία», λέει ο ίδιος.

Υπήρχε ένα σημείο καμπής το 2011, όταν η τουρκική κυβέρνηση είχε προτείνει να υπάρχει ένα «ανώτατο όριο της τάξης του 25% στην δανειακή επέκταση των ιδρυμάτων ώστε να νικηθεί το υψηλό τρέχον έλλειμμα. Ο αντιπρόεδρος κ. Ali Bubacan έκανε λόγο για απροσδιόριστες κυρώσεις σε βάρος των τραπεζών που δεν θα συμμορφωθούν, ενώ ο επικεφαλής του BRSA, Tevfik Bilgin που φραστικά υποστήριξε τον στόχο του 25%, δεν έλαβε κάποια εξειδικευμένα μέτρα για να το επιβάλει.

Τι πιστεύει ο κλάδος;

Έως τώρα οι τραπεζίτες απέφυγαν να σχολιάσουν δημόσια την αλλαγή της κατάστασης. Η διάταξη θα μπορούσε να επιτρέπει υπουργική παρέμβαση στους διορισμούς. Ο κ. Taktak λέει ότι η μετάβαση της διοίκησης σε διαφορετικό καθεστώς είναι ένα θέμα εξαιρετικά ευαίσθητο. «Οι τράπεζες θέλουν ως πρώτο βήμα να δουν το πως ο νέος κανονισμός εφαρμόζεται στην πράξη. Έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους γιατί η BRSA έδειξε στις τράπεζες πως τώρα είναι σε θέση ισχύος», λέει ο κ. Taktak.

Έχουν ωστόσο υπάρξει και εκφάνσεις δυσαρέσκειας από τότε που διατυπώθηκε η πρόταση για το όριο του 25%. Σε επίπεδο έτους, η δανειακή αύξηση στις τουρκικές κρατικές τράπεζες, όπως η Zirat και η Vakif για το πρώτο εξάμηνο του 2011 ήταν κατά πολύ υψηλότερη του στόχου του 25% και υψηλότερη αυτής των ιδιωτικών τραπεζών. Αυτό δημιούργησε την εντύπωση ότι η κυβέρνηση ψάχνει να αυξήσει το ρόλο της συνολικά στο τραπεζικό σύστημα. Η τραπεζική στην Τουρκία είναι κατά παράδοση πολιτικό θέμα. Πλούσιες οικογένειες με παρελθόν πολιτικής ισχύος έχουν δικά τους μερίδια σε ορισμένες από τις κορυφαίες τουρκικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης και της Isbank, την μεγαλύτερη της χώρας, η οποία ελέγχεται κατά 28% από το κόμμα της μείζονος αντιπολίτευσης.

Μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτό;

Οπωσδήποτε. Λίγες ρυθμιστικές αρχές έχουν επιβιώσει της κρίσης με την αξιοπιστία τους τόσο αλώβητη όσο αυτή της Τουρκίας, αν και η διάταξη αυτή έχει προσδώσει μια νότα αβεβαιότητας.

«Ένας από τους λόγους της τουρκικής κρίσης του 2001 ήταν η επέμβαση του κράτους στις τραπεζικές υποθέσεις. Η παροχή αυτονομίας στις ρυθμιστικές αρχές ήταν ένα καλό φάρμακο για να θεραπεύσει αυτή την κατάσταση. Έδωσε ένα πολύ ηχηρό μήνυμα σε όλο τον κόσμο ότι η Τουρκία έχει αλλάξει. Τώρα μπορεί αυτό το μήνυμα να χαθεί», λέει ο κ. Taktak. O κ. Akcakoca επισημαίνει ότι οι σχέσεις ανάμεσα στην BRSA και την τρέχουσα μονοκομματική κυβέρνηση μοιάζει πολύ καλύτερη από τη σχέση που είχε ο ίδιος με την προ δεκαετίας κυβέρνηση. Αλλά μια τέτοια επαφή δεν μπορεί να θεωρείται εγγυημένη.

«Οι καλές εποπτικές αρχές πάντα θέλουν την πιστωτική επέκταση σε διαχειρίσιμα επίπεδα, ενώ συνήθως για τους πολιτικούς οι πιστωτική επέκταση είναι θεμιτή. Θα έρθουν καιροί στους οποίους οι αντικειμενικοί στόχοι των εποπτευόντων και των κυβερνώντων δεν θα ταιριάζουν», τονίζει ο ίδιος.