Το μετέωρο βήμα των πορτογαλικών τραπεζών

Καθώς η Πορτογαλία αναρρώνει από ένα τιμωρητικό πρόγραμμα προσαρμογής και μια βαθιά κρίση, οι τράπεζες της χώρας γίνονται ξανά κερδοφόρες. Ωστόσο, η κληρονομιά του παρελθόντος εξακολουθεί να βαραίνει σε έναν κλάδο ο οποίος προσπαθεί να ελαφρύνει τα βάρη από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και να περικόψει τα κόστη ώστε να εκμεταλλευτεί τη σταδιακά βελτιούμενη οικονομία.

Ο δρόμος μπροστά αναπόφευκτα θα περιλαμβάνει ένα νέο κύμα συγχωνεύσεων, κατά τη διάρκεια του οποίου ο έλεγχος και η ιδιοκτησία των επικεφαλής παικτών θα αλλάξουν χέρια. Αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει σε περισσότερες συνέργειες, καθώς οι τράπεζες έχουν αναδιαρθρωθεί και ανακεφαλαιοποιηθεί, ώστε να εστιάσουν σε πιο λιτές και φερέγγυες διαδικασίες λειτουργίας στην εγχώρια αγορά. Όμως το επίπεδο του οικονομικού, πολιτικού και επιχειρηματικού κινδύνου παραμένει υψηλό.

Η οικονομία της Πορτογαλίας επεκτείνεται με ώθηση από τις ισχυρές εξαγωγές, με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης που αναμένεται να φτάσει το 2% έως το 2019. Η ανεργία υποχώρησε από το επίπεδο-ρεκόρ του 16,2% το 2013 σε μόλις λίγο πάνω από 12% Οι τράπεζες μείωσαν την πιστωτική τους έκθεση σε επιχειρήσεις κατά 30% τα προηγούμενα πέντε χρόνια και τρεις από τις πέντε κορυφαίες τράπεζες της χώρας ανακοίνωσαν καθαρά κέρδη για το 2015.

Το βασικό αρνητικό στοιχείο για τις πορτογαλικές τράπεζες είναι οι προβληματικές πιστώσεις. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια συνέχισαν να αυξάνονται το 2015 και αντιστοιχούν στο 8,8% του συνολικού δανεισμού και στο 15,4% του δανεισμού προς επιχειρήσεις. Τα επίπεδα φερεγγυότητας έχουν βελτιωθεί αλλά παραμένουν χαμηλότερα από ό,τι στις περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης. Η Santander Totta είναι η μόνη μεγάλη τράπεζα που πέρασε την κρίση χωρίς να ανακοινώσει αρνητικά αποτελέσματα και χωρίς να δεχθεί κρατική βοήθεια. Ο πολιτικός κίνδυνος έχει αυξηθεί μετά τις γενικές εκλογές του Οκτωβρίου. Η προηγούμενη κεντροδεξιά κυβέρνηση αντικαταστάθηκε από μια μειοψηφία σοσιαλιστών, η οποία έχει τη βουλευτική στήριξη του πορτογαλικού κομμουνιστικού κόμματος και του «αριστερού Μπλόκου».

Μια πρόσφατη ανάλυση της Moody's περιέγραψε τις προοπτικές των πορτογαλικών τραπεζών με όρους μισοάδειου/μισογεμάτου ποτηριού. Ο οίκος αναθεώρησε τις προοπτικές για τον κλάδο σε «σταθερές» από «αρνητικές», επισημαίνοντας ότι οι πορτογαλικές τράπεζες είναι τώρα σε καλύτερη θέση να απορροφήσουν πιθανές απώλειες. Την ίδια στιγμή ωστόσο προειδοποίησε ότι τα χαμηλά επιτόκια, τα ουσιωδώς μη κερδοφόρα στοιχεία ενεργητικού και οι χαμηλότεροι όγκοι δραστηριοτήτων είναι πιθανό να κρατήσουν τα κέρδη χαμηλά.

Οι αναταράξεις με τις οποίες οι πορτογαλικές τράπεζες έπρεπε να αναμετρηθούν από την αρχή της οικονομικής κρίσης δεν πρέπει να υποτιμώνται. Ανάμεσα στο 2008 και στο 2014 έπρεπε να αναγνωρίζουν περίπου 40 δισ. προβληματικών δανείων. Στο ίδιο διάστημα, συγκέντρωσαν περίπου 26 δισ. ευρώ σε κεφάλαιο -συμπεριλαμβανομένης και κρατικής βοήθειας. Ακόμη, το 2014, ο τρίτος μεγαλύτερος τραπεζικός παίκτης, η Banco Espirito Santo, χρειάστηκε να διασωθεί με πακέτο 4,9 δισ. ευρώ. Τώρα η πιο σοβαρή αβεβαιότητα που αντιμετωπίζει ο κλάδος είναι οι συγχωνεύσεις. Η Novo Banco πρέπει να πουληθεί έως τον Αύγουστο του 2017, ενώ η Banco BPI είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα καταλήξει στην ισπανική Caixabank, η οποία ήδη κατέχει το 44%.

Η πολιτική αντιμετώπιση των ενδεχόμενων συγχωνεύσεων και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός κλάδος άλλαξαν μετά τις εκλογές. Ο Αντόνιο Κόστα, ο πρωθυπουργός, επέκρινε την προηγούμενη κεντροδεξιά κυβέρνηση και την τρόικα για αποτυχία στη διαχείριση των προβλημάτων του κλάδου κατά τα προηγούμενα χρόνια της προσαρμογής, όταν μόνο τα 12 δισ. ευρώ από τα συνολικά 78 του πακέτου στήριξης κατευθύνθηκαν στις τράπεζες.

Η αλλαγή στην πολιτική στάση πυροδότησε προτάσεις σχετικά με το ότι θα έπρεπε η Πορτογαλία να δημιουργήσει μια κακή τράπεζα, ώστε να απορροφήσει τα προβληματικά δάνεια του συστήματος. Κοιτάζοντας πίσω, αρκετοί πιστεύουν πως θα ήταν προτιμότερο να ακολουθηθεί το παράδειγμα του big bank της Ιρλανδίας, με τη δημιουργία μια κακής τράπεζας, κάτι που θα απελευθέρωνε τα ιδρύματα ώστε να ασχοληθούν με τη φερεγγυότητα και την κερδοφορία. «Αντί για αυτό ακολουθήσαμε το σταδιακό μοντέλο της Ιαπωνίας, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα 20 χρόνια στασιμότητας», λέει ένα ανώτερο τραπεζικό στέλεχος. Άλλοι ωστόσο σκέφτονται ότι τα 30 δισ. ευρώ που θα απαιτούνταν από το κράτος για να τοποθετηθούν σε μια κακή τράπεζα, θα καθιστούσαν το κόστος του πακέτου υπερβολικά μεγάλο για μια χώρα με ήδη διογκωμένα επίπεδα χρέους.

Οι προβλέψεις που οι τράπεζες έπρεπε να κάνουν έναντι προβληματικών δανείων επιβράδυνε τον ρυθμό με τον οποίο οι δανειστές επιστρέφουν στην κερδοφορία. Ωστόσο, το επίπεδο των μη εξυπηρετούμενων δανείων αναμένεται να κορυφωθεί στο πρώτο τρίμηνο του 2016. Οι ανησυχίες εστιάζονται σε συγκεκριμένες και μεγάλες δανειακές εκθέσεις, ειδικά στον κατασκευαστικό κλάδο και στο real estate. Υπό την πίεση αυστηρότερων ευρωπαϊκών ρυθμιστικών διατάξεων, οι τράπεζες έχουν αυξήσει το κοινό Tier I σε έναν κλαδικό μέσο όρο της τάξης του 11,1%, χαμηλότερο από το 12,5% που αποτελεί τον μέσο όρο για την ΕΕ, αλλά σημαντικά υψηλότερα από το χαμηλότερο όριο του 8%.

Ωστόσο, όλες οι τράπεζες, εκτός της Santander Totta, δέχθηκαν κάποιας μορφής κρατική βοήθεια κατά τη διάρκεια της κρίσης. Οι τράπεζες αναγνωρίζουν ότι έχουν ακόμη πολύ δρόμο σε ό,τι αφορά στην αναδιάρθρωση και την περικοπή κόστους -όχι μόνο στην κατεύθυνση της μείωσης προσωπικού και του κλεισίματος υποκαταστημάτων, όπως έκαναν τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και στην κατεύθυνση του να προετοιμαστούν για τον αυξημένο ψηφιακό ανταγωνισμό. «Λόγω του ότι η Πορτογαλία δεν έχει την κλίμακα που απαιτούν τα επιχειρηματικά μοντέλα με βάση την τεχνολογία, οι τράπεζες πρέπει να προετοιμαστούν για ανταγωνισμό έναντι άλλων ιδρυμάτων, τα οποία δραστηριοποιούνται σε όλη την Ευρώπη», λέει ο Joaquim Souza, Διευθύνων σύμβουλος στην CaixaBI, τον επενδυτικό βραχίονα της Caixa Geral de Depositions.

Ο Vieira Monteiro της Santander Totta λέει σχετικά: «Οι πελάτες όλο και περισσότερο προτιμούν smartphones έναντι υποκαταστημάτων. Οι νέες τεχνολογίες είναι υποχρεωτικές για να ανταγωνιστούμε τους νέους ψηφιακούς παίκτες».