Το ανθρώπινο πρόσωπο του χρήματος κερδίζει έδαφος

Οι συζητήσεις για το πώς θα είναι ηπιότερη η κλιματική αλλαγή και πώς θα μετριαστεί η φτώχεια έχουν μεταφερθεί από τις μικρές και μαχητικές ομάδες ακτιβιστών σε mainstream κύκλους. Τα κεφάλαια του ιδιωτικού τομέα συρρέουν όλο και περισσότερο σε τέτοιους σκοπούς -και όχι μόνο από φιλανθρωπία, καθώς τα κέρδη αναμένονται σημαντικά.

Τον περασμένο Δεκέμβριο, 195 κυβερνήσεις έφτασαν σε μια καινοφανή συμφωνία στο Παρίσι για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Εν τω μεταξύ, η αξία των πράσινων ομολόγων έφτασε στο επίπεδο-ρεκόρ των 70 δισ. δολ. και συνεχίζει να αυξάνεται. Η πιο αισιόδοξη πρόβλεψη που εκπονήθηκε από την Παγκόσμια Βιώσιμη επενδυτική Συμφωνία το 2014 κάνει λόγο για κεφάλαια επενδεδυμένα σε κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς σκοπούς που έφτασαν το 24% του παγκόσμιου ΑΕΠ τη χρονιά εκείνη ή, σε απόλυτους αριθμούς, 21,4 τρισ. δολ.

Η κεντρική ιδέα μετά πέρασε σε εξειδικευμένους επενδυτές, καθώς και σε εύπορους μεμονωμένους επενδυτές. Οι ρυθμιστικές αρχές στρώνουν τον δρόμο για τους μακροπρόθεσμους επενδυτές, όπως τα συνταξιοδοτικά ταμεία, ώστε να περιλάβουν κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιλογές τους. Και αυτό που είναι ίσως πιο σημαντικό, η σημερινή νεολαία είναι εξαιρετικά ευαίσθητη σε αυτά τα θέματα. Οι οικονομικές επιδόσεις δεν είναι αρκετές -υπάρχει όλο και μεγαλύτερη πίεση ώστε μια επένδυση να κάνει και το «καλό». Αυτό λέγεται κοινωνικά ευαίσθητο επενδύειν (impact investing): το να τοποθετείς κεφάλαια σε ένα πρότζεκτ ή σε έναν οργανισμό με σκοπό να επιλυθούν προβλήματα της κοινωνίας, να υπάρξουν μετρήσιμα αποτελέσματα και να επιτευχθεί οικονομικό κέρδος.

Στηρίζοντας τον πιο αδύναμο

Η έλλειψη τρόπων μέτρησης της κοινωνικής επίπτωσης παραδοσιακά συμπιέζει την κλίμακα των φιλανθρωπικών προσπαθειών, ενώ οι περιορισμοί στον προϋπολογισμό περικόπτουν τα κρατικά κοινωνικά προγράμματα. Αλλά η δημιουργία εργαλείων που μετρούν την κοινωνική βελτίωση και τη συνδέουν με τις οικονομικές επιδόσεις σημαίνει ότι υπάρχει δυνατότητα τοποθέτησης σε κεφάλαια που αξίζουν περισσότερο από άλλα, κάτι που αυξάνει και τις πιθανότητες επιτυχίας του σκοπού τους.

Ο κ. Cohen, ο ιδρυτής, το 2002, ενός από τα πρώτα Impact funds, του Bridges Ventures, λέει ότι «είμαστε μπροστά σε ενός είδους επανάσταση σε ό,τι αφορά στο πώς προσεγγίζουμε τα κοινωνικά θέματα, συμπεριλαμβανομένων και των περιβαλλοντικών. Όπως η τεχνολογική επανάσταση προήλθε από τα venture capitals που υποστήριζαν τις τεχνολογικές επιχειρηματικές περιπτώσεις, αυτή η επανάσταση θα προέλθει από το impact investment που υποστηρίζει κοινωνικές επιχειρηματικές προσπάθειες και οργανισμούς».

Η χρησιμοποίηση κεφαλαίων με σκοπό το κέρδος σε κοινωνικούς σκοπούς μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική. Η ικανότητα να κερδίζεται οικονομική απόδοση φέρνει τη μεγάλη κλίμακα, ενώ το να είσαι σε θέση να μετρήσεις την κοινωνική επίπτωση κάνει τη δραστηριότητα βιώσιμη και το να δημιουργείς καινοτόμα επενδυτικά προϊόντα σημαίνει ότι τέτοια αποτελέσματα μπορούν να επιτευχθούν με σχεδόν μηδενικό κόστος για τους φορολογούμενους.

Μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες που δημιουργήθηκε από την τάση αυτή είναι τα social impact ομόλογα. Αυτά είναι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί που αναζητούν επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα για κοινωνικές παρεμβάσεις. Συνήθως εστιάζουν σε κάτι που μπορεί να μετρηθεί μέσω του κόστους του στο κοινό. Αν οι παρεμβάσεις είναι επιτυχημένες, η κυβέρνηση της χώρας που επηρεάζεται, δεσμεύεται να αποπληρώσει και να ανταμείψει τους επενδυτές. Αν δεν είναι επιτυχημένες, οι επενδυτές στερούνται τις όποιες αποδόσεις, όπως και το κεφάλαιο.

Τον Μάρτιο του 2015 το Brookings Institute υπολόγισε ότι υπάρχουν συνολικά 38 social impact bonds αξίας 162 εκατ. δολ., ενώ η Goldman Sachs άρχισε να κοιτάζει το Impact investing το 2001 και τώρα έχει 4,5 δισ. από τα κεφάλαιά της επενδεδυμένα σε κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά ventures. «Μέχρι το πρώτο ομόλογο social impact θεωρούσαμε ότι τίποτα δεν μπορούσε να μετρηθεί σε αυτό που λέγεται κοινωνικός χώρος», λέει ο κ. Cohen. «Το πρόβλημα είναι ότι όταν μιλάμε για μέτρηση, τα μπερδεύουμε όλα. Μετρούσαμε την αξία μιας βελτιωμένης ζωής, ενώ στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται να μετρηθεί η πλήρης αξία. Κοστίζει 20.000 λίρες να επιστρέψει ένας κρατούμενος στη φυλακή. Οπότε, αν επανεντάξεις 1.000 κρατούμενους, έχεις 22 εκατ. λίρες. Οπότε αυτή είναι μια βελτίωση που μπορείς να προβλέψεις με μεγάλη ακρίβεια», λέει ο ίδιος.

Οι ιδιωτικές επενδύσεις και οι μακροχρόνιοι επενδυτές

Πολύ έδαφος έχει εξάλλου καλυφθεί από ειδικούς επενδυτές, μέσω ιδιωτικών κεφαλαίων, χρέους ή άλλων δομημένων λύσεων, προκειμένου να στηριχθούν projects, μεταξύ άλλων, στέγασης, εκπαίδευσης, υγείας, ανανεώσιμης ενέργειας. Αυτά βοήθησαν στη δημιουργία projects που είναι κερδοφόρα και αποτελούν πηγή έμπνευσης, λένε επαγγελματίες.

Στην Ινδία, ο επικεφαλής της Bamboo Finance Jean Philippe de Schrevel είναι υπερήφανος για τις επενδύσεις της φίρμας σε όλη τη χώρα. Εκεί, ένα project εγκατάστασης χαμηλού κόστους οικογενειακών γιατρών εξυπηρέτησε 35.000 ανθρώπους σε μόλις 2 χρόνια και έδωσε αποδόσεις στους επενδυτές παρόμοιες με αυτές που θα έδινε ένα ιδιωτικό κεφάλαιο.

Για να αποκτήσει το impact Investing μια καλή κλίμακα, χρειάζονται περισσότεροι μακροπρόθεσμοι επενδυτές. Τα τελευταία 5 χρόνια οι Global Investing Network και JP Morgan συγκεντρώνουν ετήσια στοιχεία για την κοινότητα του Impact investing. Η πιο πρόσφατη μελέτη τους που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2015 ανέλυε στοιχεία 146 Impact επενδυτών, οι οποίοι διαχειρίζονται συνολικά 60 δισ. δολ. Όπως προέκυψε, περίπου τα 2/3 των επενδυτών είναι fund managers. Οι μακροπρόθεσμοι παίκτες, όπως τα συνταξιοδοτικά ταμεία ή οι ασφαλιστικές εταιρίες αντιστοιχούν μόνο στο 2% των τοποθετήσεων. Αυτό προκαλεί ανησυχία.

«Ορισμένα συνταξιοδοτικά ταμεία ανησυχούν ότι το impact investing δεν είναι δοκιμασμένο. Εγώ λέω, δείτε τι έγινε με τη Volkswagen στον κλάδο αυτοκινήτου και το χτύπημα που δέχτηκαν οι μετοχές εκεί», λέει ο κ. de Schrevel.

Οι αλλαγές στον κανονισμό ώστε να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή μακροπρόθεσμων επενδυτών θα βοηθήσει. Αλλά υπάρχουν πραγματικές δυσκολίες για τέτοιους επενδυτές. Όταν η γαλλική ασφαλιστική Axa Group έστησε το ύψους 150 εκατ. ευρώ impact investing κεφάλαιό της το 2014, για παράδειγμα, ένιωσε ότι χρειάζεται να προσαρμόσει σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα το κουπόνι από ό,τι συνήθως, αν δεν ήθελε να καταστεί κύριος μέτοχος των στοιχείων ενεργητικού.

Θα ήταν εξάλλου χρήσιμο να δημιουργηθούν προϊόντα κατάλληλα για λιανικούς επενδυτές. Καθώς όλο και μεγαλύτεροι αριθμοί mainstream ονομάτων βλέπουν το πεδίο και ανακαλύπτουν την κερδοφορία που συνεπάγεται, όλο και λιγότερες θα είναι οι ερωτήσεις του τύπου "πόσα λεφτά είσαι έτοιμος να χάσεις;" εκ μέρους οικονομικών συμβούλων προς ενδιαφερόμενους πελάτες.

«Για να είμαι ειλικρινής, μπήκαμε σε αυτό εν μέρει πειραματιζόμενοι το 2009», λέει η Amy Ball, επικεφαλής επενδύσεων κεφαλαίου στη μονάδα κοινωνικών επενδύσεων της JP Morgan. «Δεν ήμασταν σίγουροι τι είδους στοιχεία ενεργητικού θα βρίσκαμε. Αλλά δεν σημειώθηκαν τόσες αποτυχίες όσες περιμέναμε μπαίνοντας στην αγορά τόσο νωρίς, και νομίζω ότι ορισμένες περιπτώσεις θα ξεπεράσουν τις προσδοκίες».

Οι προοπτικές του impact investing είναι τόσες για τις κυβερνήσεις, τους επενδυτές, και κυρίως για την κοινωνία, ώστε είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς να μην υπερπηδηθούν αυτές οι αρχικές προκλήσεις. Μετά το πρώτο του fund ύψους 350 εκατ. δολ., το οποίο επένδυσε σε αγροτικές επιχειρήσεις, υγεία, και ανανεώσιμη ενέργεια στις αναδυόμενες αγορές, ο Eytan Stibble, το ιδρυτικό στέλεχος του Vital Capital, σχεδιάζει τώρα ένα δεύτερο, μεγαλύτερο fund, ύψους μεταξύ 500 και 700 εκατ. δολ. Η ζήτηση είναι τόσο υψηλή, ώστε η συγκέντρωση κεφαλαίων θα είναι εύκολη, λέει και δεν έχει καμία αμφιβολία για τα επόμενα βήματα, προσθέτοντας: «Στο μέλλον, δεν θα πρέπει να το λέμε "impact" investment, γιατί όλες οι επενδύσεις θα είναι "impact". Θα πρέπει να ξεχωρίζεις αυτές που δεν είναι».