Το μετέωρο βήμα των βουλγαρικών τραπεζών

Η Βουλγαρία είναι σε κενό. Δύο από τις μεγαλύτερες τράπεζές της υπέστησαν κρίση τραπεζικού πανικού, η κυβέρνηση παραιτήθηκε και το Κοινοβούλιο διαλύθηκε. Από το εθνικό τραπεζικό εγγυητικό ταμείο λείπει 1,64 δισ. λέβα (839 εκατ. ευρώ), ώστε να μπορέσει να καλύψει τις εγγυημένες καταθέσεις μιας τράπεζας με αρκετά ψεγάδια. Και πάλι, δεν αναμένεται λύση πριν ξεκαθαρίσει η πολιτική αστάθεια μετά τις βουλευτικές εκλογές της 5ης Οκτωβρίου που δεν έβγαλαν νικητή.

Τα γεγονότα αυτά εξηγούν εν συντομία την κατάσταση στη Βουλγαρία, αλλά οι περιπλοκές είναι πολύ περισσότερες και πιο ευρείες. Τον Ιούνιο, η τέταρτη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας με μερίδιο 7,9% σε όρους ενεργητικού, η Corporate Commercial Bank (ΚΤΒ), είδε τους πελάτες της να κάνουν ουρά έξω από τα καταστήματά της για να αποσύρουν τις καταθέσεις τους.

Ο τραπεζικός πανικός ήρθε μετά από μια μάχη ανάμεσα σε έναν μεγιστάνα των media και πολιτικό Delyan Peevski και τον κύριο μέτοχο της τράπεζας και πρόεδρο της επιτροπής εποπτείας, Tzvetan Vassilev. Ο κάθε ένας από τους δύο άνδρες ισχυριζόταν ότι ο άλλος προσπάθησε να τον σκοτώσει και ο καθένας αρνούνταν τις κατηγορίες. Εντός μιας εβδομάδας σημειώθηκαν εκροές από αναλήψεις που αντιστοιχούσαν περίπου στο 20% του ενεργητικού της KTB. Η τράπεζα ξέμεινε από ρευστότητα και για να γλιτώσει τη στάση πληρωμών τέθηκε υπό ειδική επιτήρηση.

Επίθεση στις βουλγαρικές τράπεζες

Στο μεταξύ, και η First Investment Βank, ένα ακόμη εγχώριο ίδρυμα και η τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας από άποψη στοιχείων ενεργητικού, με μερίδιο αγοράς 8,7%, αντιμετώπισε πανικό αναλήψεων. Στην περίπτωση αυτή, ο πανικός ήρθε μετά από αυτό που ο διοικητής της Βουλγαρικής Εθνικής Τράπεζας χαρακτήρισε «οργανωμένη επίθεση κατά των βουλγαρικών τραπεζών, χωρίς λόγο».

Η βουλγαρική κυβέρνηση έβαλε στην άκρη 1,7 δισ. ευρώ ως κεφάλαιο στήριξης για τον τραπεζικό κλάδο και ξεκίνησε έρευνα για «τις εγκληματικές επιθέσεις μέσω κοινωνικών δικτύων, μέσω SMS και emails» κατά της First Investment Βank, σύμφωνα με τον τότε υπουργό οικονομικών της χώρας, Petar Chobanov. Κανόνισε επίσης να υπάρξει μια πλήρης μελέτη των υποχρεώσεων και του ενεργητικού της KTB και της θυγατρικής της Victoria Commercial Bank, από εξωτερικούς ελεγκτές. Σημειωτέον ότι Victoria Commercial Bank είναι το νέο όνομα της πρώην θυγατρικής της Credit Agricole στη Βουλγαρία, την οποία η KTB συμφώνησε να εξαγοράσει στα τέλη Ιανουαρίου.

Στο μεταξύ, ο έλεγχος στην KTB ανακάλυψε ότι «έλειπαν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοοικονομική θέση ή και τη χρήση δανείων για συγκεκριμένη κατηγορία δανειστών», όπως έγινε γνωστό μέσω επιστολής από την BNB και το υπουργείο Οικονομικών προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τις 11 Αυγούστου. Αυτό αντιστοιχεί σε 3,5 δισ. λέβα σε σύνολο 5,4 δισ. λέβα που είναι το δανειακό χαρτοφυλάκιο της KTB. Η διαθέσιμη πληροφορία σε αυτά τα δάνεια ήταν ανεπαρκής, λέει η επιστολή, προσθέτοντας ότι «υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πιστωτικού κινδύνου, που θα μπορούσε να δημιουργήσει υπολογίσιμες επισφάλειες».

«Υπάρχουν υποψίες ότι ακολουθήθηκαν ορισμένες όχι και τόσο σωστές επιχειρηματικές διαδικασίες, και για τον λόγο αυτό δεν γνωρίζουμε την πραγματική αξία αυτού του χαρτοφυλακίου», λέει ο κ. Chobanov. «Υπάρχει επίσης μια έρευνα από τον επικεφαλής των διωκτικών υπηρεσιών της χώρας, με παρόμοια αποτελέσματα». Η έρευνα αυτή θα προσπαθήσει να εντοπίσει τα χρήματα των συναλλαγών που σχετίζονται με την τράπεζα και τότε θα μπορούμε να δούμε τι υπάρχει πίσω από αυτό το μεγάλο κομμάτι του χαρτοφυλακίου».

Ο ίδιος ο πρόεδρος της τράπεζας, κ.Vassiliev, με επιστολή του προς τους πελάτες και τους υπαλλήλους της τράπεζας, που δημοσιεύθηκε στις 4 Αυγούστου, χαρακτηρίζει τον πανικό στην KTB και την ακόλουθη απόφαση να τεθεί υπό επίβλεψη ως «πλεκτάνη σχεδιασθείσα και πραγματοποιηθείσα με ανήθικο τρόπο και με τη βοήθεια του κρατικού μηχανισμού». Ο ίδιος δεν απάντησε στο αίτημα του The Banker για συνέντευξη.

Δάνεια σε ημετέρους;

Μία από τις κατηγορίες κατά της ΚΤΒ είναι ότι ήταν αναμεμειγμένη σε δανεισμό προς επιχειρήσεις που σχετίζονταν μα τον κ. Vassilev - αιτιάσεις τις οποίες ο ίδιος απορρίπτει. "Ο δανεισμός ημετέρων είναι κάτι στο οποίο δεν θα θέλαμε να επιδίδονται οι τραπεζικοί μας εταίροι", λέει ο Daniel Berg, υπεύθυνος για τη Βουλγαρία στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), η οποία συνεργάζεται με ξένης ιδιοκτησίας τράπεζες της χώρας.

«Πάντα ερευνούμε πόσα χρήματα μπορούν να κατευθυνθούν προς τον μέτοχο και σε σχετιζόμενα μέρη, γιατί αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τον δανειστή. Αν υπάρχουν τέτοιες διασυνδέσεις, μόλις τα πράγματα ξεκινήσουν να αποσυντίθενται, αντιμετωπίζεις μοχλευμένο κίνδυνο και τότε είναι που δεν παίρνεις τα χρήματά σου πίσω».

Και αυτή φαίνεται να είναι η κατάσταση στην οποία αρκετοί από τους πελάτες της KTB βρίσκονται τώρα. Τα κεφάλαιά τους είναι παγωμένα μετά από αυτό που ήταν τελικά μια πρόσκαιρη εθνικοποίηση της τράπεζας. Σε ένα αρχικό σχέδιο της BNB, η KTB και η θυγατρική της επρόκειτο να ανοίξουν ξανά μετά από έναν μήνα ερευνών στις 21 Ιουλίου. Μια ύστερη ιδέα προέβλεπε τα πλήρως υγιή στοιχεία ενεργητικού της τράπεζας να μεταφερθούν στη Victoria Commercial Bank, η οποία κατόπιν θα απεκαθίστατο την ίδια ημέρα.

Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν έγινε και οι πελάτες με περίπου 3,74 δισ. λέβα εγγυημένων καταθέσεων ακόμη περιμένουν να αποκτήσουν πρόσβαση στα χρήματά τους. Έως τον Οκτώβριο δεν προβλεπόταν να συμβεί κάτι για εκείνους. Στο μεταξύ, οι διεθνείς δανειστές της KTB επηρεάζονται επίσης. Επειδή τα κεφάλαια της KTB είναι παγωμένα, μια πρώτη πληρωμή τόκων επί ενός επαναπλασαρισμένου δανείου 150 εκατ. δολ. χάθηκε εντελώς στις 3 Ιουλίου, σύμφωνα με τη Moody's, ενώ το ίδιο συνέβη στην πληρωμή της συμφωνίας διευκόλυνσης τον Αύγουστο. Η BNB αντέδρασε στις 15 Αυγούστου επιτρέποντας στην τράπεζα να αποπληρώνει δάνεια και τόκο, αν μια δέσμευση είχε αναληφθεί πριν από την 1η Ιουνίου του έτους.

Και η πολιτική στο μίγμα

Εν μέσω της τραπεζικής κρίσης, η τεχνοκρατική κυβέρνηση που είχε την υποστήριξη της μειοψηφίας 119 βουλευτών σε σύνολο 240 της Βουλής, ανακοίνωσε στο τέλος Ιουνίου ότι θα παραιτηθεί, θα διαλύσει το Κοινοβούλιο και θα προκηρύξει νέες εκλογές.

«Το τραπεζικό σκάνδαλο και οι εντάσεις μεταξύ των κυρίων Peevski και Vassilev ήταν εν μέρει ο λόγος πτώσης της κυβέρνησης», λέει ο Daniel Smislov, επικεφαλής προγράμματος στο Center of Liberal Strategies στη Σόφια. Κατά την άποψή του, η κυβέρνηση δεν διέθετε ισχυρή εγχώρια στήριξη εντός και εκτός συνόρων και στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό στον media μηχανισμό που είχαν φτιάξει οι κ. Peevski και Vassilev - χωρίς αυτόν δεν θα είχε επιβιώσει για τόσο πολύ».

Η ίδια η κυβέρνηση δεν αναφέρει τον τραπεζικό πανικό ως λόγο για την παραίτησή της, αλλά το κακό αποτέλεσμα ενός από τα κόμματα που τη στηρίζουν στις ευρωεκλογές (του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος). Η προσωρινή κυβέρνηση δεν μπορούσε να δώσει εντολή να ξεμπλοκάρουν οι τραπεζικοί λογαριασμοί. Έτσι, οι πελάτες της τράπεζας περίμεναν τις εκλογές (έγιναν την περασμένη Κυριακή), ώστε μια νέα κυβέρνηση να δώσει την εντολή.

Περιορίζοντας τη μόλυνση

Σε μια χώρα εξοικειωμένη με τραπεζικές κρίσεις, αν και σε μεγαλύτερη κλίμακα από αυτήν (η Βουλγαρία πέρασε μια τραπεζική και ισοτιμιακή κρίση το 1996-97) ήταν εξαιρετικά σημαντικό να περιοριστεί ο πανικός πριν φτάσει και σε άλλα ιδρύματα.

«Οι κινήσεις μας όταν δημιουργήθηκε ο πανικός, ήταν απαραίτητες προκειμένου να σταματήσει η εξάπλωση στο σύνολο του τραπεζικού συστήματος», λέει ο κ. Chobanov. «Ο τραπεζικός κλάδος κυριαρχείται από πολύ σημαντικές ισχυρές ευρωπαϊκές τράπεζες και αυτό είναι πράγματι ένα σημάδι ότι είναι σταθερός». Επτά από τις δέκα κορυφαίες (από πλευράς ενεργητικού) βουλγαρικές τράπεζες ανήκαν σε ξένο ίδρυμα. Η Unicredit Bullbank είναι η μεγαλύτερη, με μερίδιο στη βουλγαρική αγορά της τάξης του 14,8%. Στη δεύτερη θέση έρχεται η DSK Βank (10,4%) που τώρα ανήκει στην ουγγρική OTP Bank.

«Η πρόσφατη εγχώρια τραπεζική κρίση είχε μόνο κατά 50% σχέση με τις τράπεζες και κατά το άλλο 50% με την πολιτική, αλλά δημιούργησε κάποια αστάθεια στην αγορά», λέει ο Levon Hampartzoumian, CEO της Unicredit Bullbank. «Σε τέτοιου τύπου καταστάσεις ίσως δει κανείς και μια στροφή προς την ποιότητα - είμαστε μια από τις τράπεζες που είδαν κάτι τέτοιο να συμβαίνει. Αυτό δεν είναι κάτι που μας χαροποιεί, γιατί ένα ισορροπημένο και υγιές περιβάλλον είναι πολύ καλύτερο για να γίνονται δουλειές, έναντι μιας κατάστασης στην οποία πρέπει να περνάς από ασκήσεις τραπεζικής διάσωσης».

Ευτυχώς η κατάσταση ποτέ δεν ήταν τόσο σοβαρή όσο στην κρίση της δεκαετίας του 1990 και σύμφωνα με έρευνα της βουλγαρικής AFIS, δεν είχε και μεγάλη επίπτωση στην εμπιστοσύνη προς τον τραπεζικό κλάδο. Η ίδια μελέτη της AFIS έδειξε ότι η εμπιστοσύνη του πληθυσμού στον τραπεζικό κλάδο είναι υψηλή και στην πραγματικότητα πολύ υψηλότερη έναντι εκείνης προς τους πολιτικούς και τους κρατικούς θεσμούς.

Κίνδυνος hedgαρίσματος

Κατά τα προηγούμενα 2 χρόνια οι Βούλγαροι αποταμίευαν περισσότερο από το συνηθισμένο, λόγω της πολιτικής αστάθειας στη χώρα, σύμφωνα με τον κ. Hampartzoumian. Αυτό, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα της έρευνας της AFIS θα μπορούσε να εξηγήσει το γεγονός ότι ο πληθυσμός συνεχίζει να καταθέτει χρήματα σε μη εγχώριες τράπεζες, όπως η αυστριακής ιδιοκτησίας Raiffeisenbank Bulgaria.

«Δεν είναι ευχάριστο να πρέπει η τέταρτη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας και μεγάλο μέρος του πληθυσμού να περιμένουν μήνες ώστε να πάρουν πίσω τις καταθέσεις τους», λέει ο Oliver Roegl, CEO της Raiffeissenbank Bulgaria, η οποία είναι η έκτη μεγαλύτερη της χώρας και έχει μερίδιο αγοράς 7%. «Ωστόσο, δεν περιμένουμε αυτό να εξελιχθεί σε σοβαρή τραπεζική κρίση που θα επηρεάσει το τραπεζικό σύστημα. Θεωρούμε το τραπεζικόσύστημα σταθερό, πολύ καλά κεφαλαιοποιημένο, ενώ το νόμισμα δεν είναι εκτεθειμένο σε επιθέσεις - λόγω των καλών οικονομικών της χώρας», συνεχίζει ο ίδιος.

Το βουλγαρικό νόμισμα είναι συνδεδεμένο με το ευρώ, και αυτό απαγορεύει στην BNB να αποφασίζει τα επιτόκια, και της αφήνει τη δημοσιονομική πολιτική ως το βασικό εργαλείο ελέγχου της οικονομίας. Η EBRD είναι πιστωτής σε 10 ξένης ιδιοκτησίας βουλγαρικές τράπεζες και ο αρμόδιος επικεφαλής της για τη χώρα, ο κ. Berg, λέει ότι δεν υπάρχει λόγος ιδιαίτερης ανησυχίας για τα ιδρύματα με τα οποία συνεργάζεται η EBRD.
«Παρακολουθούμε στενά τις τράπεζες με τις οποίες συνεργαζόμαστε και δεν αυξήσαμε αυτό το επίπεδο παρακολούθησης μετά το συμβάν», λέει. «Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι η τραπεζική στη Βουλγαρία είναι απλή υπόθεση. Έχει τις δύσκολες περιόδους της, αλλά δεν νομίζουμε ότι τα πρόσφατα γεγονότα έχουν αλλάξει την κατάσταση δραματικά».

Υπάρχουν λύσεις;

Παρά τον κίνδυνο της μετάδοσης που απετράπη, ως το τέλος Αυγούστου υπήρχε ακόμη η πιθανότητα όλες οι βουλγάρικες τράπεζες να νιώσουν χτύπημα από τον τραπεζικό πανικό.

Η Κομισιόν, σε επιστολή της με ημερομηνία 1η Αυγούστου, πιέζει τις βουλγαρικές αρχές να καταβάλουν τα 3,4 δισ. λέβα που αποτελούν την εγγύηση των καταθέσεων της KTB και των θυγατρικών της πίσω στους αποταμιευτές, αλλά έως τώρα δεν έχει βρεθεί λύση για το 1,64 δισ. λέβα που είναι το έλλειμμα ανάμεσα στις εγγυημένες καταθέσεις και στο ποσό που έχει στη διάθεσή του το βουλγαρικό εγγυητικό τραπεζικό ταμείο. Σε απάντησή του στην επιστολή, ο κυβερνήτης της BNB, Ivan Iskrov, και ο μεταβατικός υπουργός οικονομικών, Roumen Porozhanov, σημείωσαν ότι οι καταθέσεις μπορούν να καταβληθούν μόνο αν η KTB κηρυχθεί σε χρεοκοπία, ενώ οι ενδιάμεσες μερικές πληρωμές δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν, καθώς κάτι τέτοιο θα απαιτούσε νομικές ρυθμίσεις.

Μια άλλη επιλογή κατά την οποία όλες οι βουλγαρικές τράπεζες θα κληθούν να καταβάλουν νωρίτερα το μερίδιό τους στο εγγυητικό ταμείο καταθέσεων για το 2015 θα μπορούσε να ασκήσει πίεση στις τράπεζες και στα ετήσια αποτελέσματά τους. Η επιστολή προειδοποιούσε ότι το να συγκεντρωθούν πρόωρα οι ετήσιες συνεισφορές από τράπεζες θα είχε αρνητική επίδραση στο πιστωτικό σύστημα- «και αυτό θα οδηγούσε σε σημαντική μείωση των κερδών» και στην ανακοίνωση αρνητικών λειτουργικών  κερδών εκ μέρους αρκετών ιδρυμάτων.

Ο κ. Vassilev, ο οποίος έχασε τα δικαιώματα ψήφου μετά τη σχεδόν κρατικοποίηση της KTB ανέφερε σε επιστολή του προς πελάτες και εργαζόμενους ότι και ο ίδιος αναζητά λύση.

«Το κράτος δεν έχει τα χρήματα ούτε την πρόθεση να αποπληρώσει τις υποχρεώσεις της KTB στους πελάτες της», είπε. «Σύντομα θα υπάρξει μια προσφορά από μια ομάδα επενδυτών. Εύχομαι ότι θα έχουμε τη στήριξή σας και υπολογίζουμε σε εσάς. Μόλις αυτό τελειώσει θα διεκδικήσουμε αυτά που μας οφείλονται από τους ανθρώπους που είχαν χρέος να προφυλάξουν τη σταθερότητα αλλά απέτυχαν να το κάνουν».

Παραμένει μυστήριο γιατί η KTB, μήνες μόνο πριν από τον πανικό στην τράπεζα και τις ακόλουθες έρευνες στα στοιχεία της έλαβε το πράσινο φως για την εξαγορά της θυγατρικής της Credit Agricole στη Βουλγαρία από την BNB. Η BNP δεν δέχθηκε να δώσει κάποιο σχετικό σχόλιο στο The Banker.

Εμπιστοσύνη στη Βουλγαρία

«Ακόμη και στο χειρότερο σενάριο, βάσει του οποίου στην τράπεζα δεν απομείνει τίποτα -κάτι το οποίο είναι τεχνικά αδύνατο να συμβεί- το κόστος δεν πρόκειται να έχει ως αποτέλεσμα τη χρεοκοπία της Βουλγαρίας ή την ανατροπή της ισοτιμιακής σταθερότητας», λέει ο κ. Berg. «Στο χειρότερο σενάριο -ας πούμε όταν δεν μπορείς να πάρεις τίποτα πίσω από το ενεργητικό- μιλάμε για ζημιές λίγο περισσότερες από 3 δισ. ευρώ - αυτό είναι 7% του ΑΕΠ και σίγουρα πρόκειται για πολλά λεφτά, αλλά σε άλλες χώρες έχουμε δει χειρότερα».

Παρά όλα τα προβλήματα, οι διεθνείς και οι εγχώριοι επενδυτές έχουν ήδη δείξει την εμπιστοσύνη τους στη Βουλγαρία. Την ίδια στιγμή που η τραπεζική κρίση ξετυλιγόταν, η κυβέρνηση διέθεσε 10ετές ομόλογο ύψους 1,5 δις. ευρώ - το πρώτο της από το 2012 και το πιο ελκυστικά αποτιμημένο που έχει εκδώσει ποτέ.

«Η υπόθεση της αγοράς είναι ότι είμαστε ουσιωδώς σταθεροί, έχουμε καλό δημοσιονομικό ιστορικό και οι δείκτες δείχνουν ότι η οικονομία έχει δυνατότητες να αναπτυχθεί περαιτέρω», λέει ο κ. Chobanov. «Όλα αυτά που έγιναν θεωρήθηκαν θόρυβος που δεν θα επηρεάσει τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και το προφίλ της χώρας».

Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε επίσης λάβει προληπτικά μέτρα ώστε να εμποδίσει να ξανασυμβεί ένα παρόμοιο συμβάν, ζητώντας να ενταχθεί το τραπεζικό της σύστημα στον μηχανισμό εποπτείας της ευρωζώνης (SSM). Το SSM είναι σχεδιασμένο να ξεκινήσει το Νοέμβριο και θα μεταβιβάσει εξουσίες εποπτείας επί των τραπεζών της ευρωζώνης στην ΕΚΤ, αφαιρώντας τες από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες.

Η ένταξη στο SSM θα ήταν θετική εξέλιξη για το τραπεζικό μας σύστημα και την επίβλεψη των τραπεζών, λέει ο κ. Chobanov. «Αν είχαμε γίνει δεκτοί στο SSM θα είχαμε μια εξωτερική αξιολόγηση, η οποία θα πιστοποιούσε ότι το πιστωτικό μας σύστημα και η τραπεζική εποπτεία μας λειτουργούν όπως πρέπει».