Τουρκία: Τεστ «επιβίωσης» για τις τράπεζες

Μοιάζει με ένα είδος μάντρα το ότι ο τουρκικός τραπεζικός τομέας ήταν τόσο καλά διοικούμενος και είχε τόσο καλή εποπτεία την προηγούμενη δεκαετία, ώστε κατάφερε να οδηγηθεί μέσα από τις συμπληγάδες της κρίσης που έστειλαν στον βυθό άλλα ιδρύματα του δυτικού κόσμου.

Στους πρώτους μήνες του έτους, ο κλάδος μπορεί να καμαρώνει για υγιή κερδοφορία, με κέρδη 6μήνου στις 13,9 δισ. τουρκικές λίρες (6,96 δισ. δολ.) υψηλότερα κατά 16,4% έναντι της αντίστοιχης περιόδου του 2012. Εξάλλου, τα συνολικά στοιχεία ενεργητικού του κλάδου αυξήθηκαν από 157 δισ. τ. λίρες στο εξάμηνο του 2012, έως τα 1,52 τρισ. το φετινό εξάμηνο και ο λόγος των μη εξυπηρετούμενων δανείων υποχώρησε από το 2,9% στο 2,8% τον Ιούνιο.

Πιέσεις ρευστότητας

Όπως πάντα, βέβαια, στην Τουρκία μια τέτοια εικόνα υγείας και κερδοφορίας μπορεί εύκολα να διαταραχθεί τόσο από εξωτερικούς παράγοντες όσο και από τα εσωτερικά προβλήματα της χώρας και μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ακολουθούμενη στρατηγική.

Με την ανακοίνωση από τη FED τον Μάιο ότι θα ξεκινήσει μείωση στις αγορές ομολόγων της, που δεν ήταν εντελώς αναπάντεχη, ήταν σίγουρο πως το τέλος στην ποσοτική χαλάρωση θα χτυπούσε την Τουρκία πιο δυνατά από ό,τι άλλες χώρες.

«Η Τουρκία ήταν βασική ωφελημένη από τη φθηνή και μεγάλη ρευστότητα», λέει ο Simon Nellis, αναλυτής bank equity για την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική στη Citi. «Η ερώτηση είναι εάν αυτός είναι ένας φυσικός κύκλος όπου ο κίνδυνος πρέπει να επανεκτιμηθεί, ή αν πρόκειται να έχουμε μια κρίση ρευστότητας».

Προσθέτει ότι με την τουρκική λίρα να έχει υποχωρήσει σχεδόν 15% το διάστημα του φετινού Αυγούστου- Σεπτεμβρίου και με τα επιτόκια να ανεβαίνουν, η τουρκική οικονομία δεν είναι σε τόσο καλή κατάσταση όπως ήταν πριν από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Την ίδια ώρα, η Τουρκία αντιμετώπισε πολλές απρόσμενες προκλήσεις με τη μορφή της κοινωνικής αναταραχής που τη χτύπησε κατά τη διάρκεια του Ιουνίου και πιο σποραδικά μετά το διάστημα αυτό. Η κατάσταση εξακολουθεί να επηρεάζει τον τραπεζικό κλάδο, τόσο έμμεσα όσο και άμεσα.

Η ρητορική των επιτοκίων

Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν επέλεξε να κατηγορήσει τους διαδηλωτές, ανάμεσα σε άλλα, γι' αυτό το άγνωστο μέχρι πρότινος... κίνημα, το «λόμπι του επιτοκίου», που, όπως ισχυρίστηκε, ήθελε να βγάλει κέρδος αναγκάζοντας την άνοδο στα τουρκικά επιτόκια, τα οποία την εποχή εκείνη ήταν σε ιστορικά χαμηλά. Το σχόλιο αυτό ήταν ξεκάθαρα πολιτική ρητορική που αποδέκτη είχε πρωτίστως την εκλογική βάση των ισλαμιστών του κ. Ερντογάν, η οποία βλέπει στα επιτόκια μόνο την απαγορευμένη τους από το Ισλάμ μορφή. Αλλά οι κατηγορίες του Τ. Ερντογάν επαναλήφθηκαν από αρκετούς υπουργούς.

Οι τραπεζίτες αναρωτιούνται αν η στάση του τόνωσε την απροθυμία της τουρκικής κεντρικής τράπεζας να αυξήσει τα επιτόκια, ακόμη και όταν η λίρα βρέθηκε υπό ισχυρή πίεση λόγω της ανακοίνωσης της FED. Η άποψη αυτή ενισχύθηκε τον Ιούλιο όταν ο Τ. Ερντογάν δημόσια κατηγόρησε τα υψηλά επιτόκια και τις προμήθειες που χρεώνονται από τους εκδότες πιστωτικών καρτών. Αυτή η εξέλιξη πυροδότησε ανησυχίες για την κυβερνητική πολιτική έναντι του τραπεζικού κλάδου, ειδικά όταν ανακοινώθηκαν πιο αυστηροί κανόνες για τις πιστωτικές κάρτες.

Κίνδυνοι φήμης

Αυτό που ίσως είναι περισσότερο ανησυχητικό είναι ότι οι ταραχές δημιούργησαν την πεποίθηση για στήριξη των ταραξιών εκ μέρους ορισμένων εταιριών συμμετοχών που ελέγχουν τραπεζικά ιδρύματα. Η Dogus Holding που έχει στην κατοχή της την Garanti Bank επικρίθηκε ευρέως στους αντικυβερνητικούς κύκλους, αφού το ειδησεογραφικό τηλεοπτικό της κανάλι δεν έκανε, επί αρκετές μέρες που οι ταραχές ήταν σε εξέλιξη, καμία αναφορά σε αυτές.
Περιέργως και... γενναίως, ο επικεφαλής της Garanti, Ergun Ozen, δεν άφησε ασχολίαστες τις φήμες ότι υποστηρικτές των ταραχών κλείνουν λογαριασμούς στην Garanti και σε συνάντηση που είχε με μια ομάδα διαδηλωτών εξέφρασε τη συμπάθειά του.

Η κίνηση αυτή πιθανώς να βοήθησε την τράπεζά του να διατηρήσει κάποιους από τους πελάτες της, αλλά εξασφάλισε και αρκετή κριτική εκ μέρους κυβερνητικών επισήμων. Παρόμοιο είναι το κλίμα και για την Koc Holding, που ελέγχει τη Yapi Kredi Bank. «Αποτελεί πηγή ανησυχίας για τους ξένους επενδυτές το ότι η σχέση ανάμεσα στις τράπεζες και την κυβέρνηση έχει πλέον μεγαλύτερη ένταση», λέει ο κ. Nellis.

Αλλάζοντας ταχύτητα

Με δεδομένο ένα τέτοιο «πονηρό» περιβάλλον, δεν είναι έκπληξη ότι οι αναλυτές προειδοποιούν πως οι τουρκικές τράπεζες έχουν μπροστά τους μια δύσκολη χρονιά και θα χρειαστεί να υιοθετήσουν νέες στρατηγικές για να διατηρήσουν κέρδη και ανάπτυξη. Οι δείκτες καταθέσεων υποχώρησαν από το 8% ή το 9% στις αρχές του χρόνου σε περίπου 6% τον Μάιο προκαλώντας ένα άνοιγμα του spread τους τελευταίους 6 έως 12 μήνες. Αυτό άφησε τις τράπεζες με πολύ καλύτερα καθαρά επιτοκιακά περιθώρια για το πρώτο μισό του έτους. Την ίδια ώρα, οι τράπεζες, καθώς τα επιτόκια έπεσαν, παρατήρησαν σημαντική κεφαλαιακή ανατίμηση στις συμμετοχές σταθερού εισοδήματος.

Τώρα, ωστόσο, που τα επιτόκια καταθέσεων αυξάνονται ξανά, οι τράπεζες αντιμετωπίζουν την πρόκληση της υποχώρησης της κερδοφορίας στα δανειακά τους προϊόντα για τα επόμενα δύο έως τέσσερα τρίμηνα. Το ότι η σχετική αγορά στην Τουρκία είναι πολύ ανταγωνιστική σημαίνει ότι είναι δύσκολο να περάσουν στους δανειστές οι αυξήσεις επιτοκίων.

«Τα περιθώρια επί νέων προϊόντων συρρικνώνονται λόγω του gap της διάρκειάς τους, οπότε η δανειακή αγορά δεν απορροφά αυτό που συμβαίνει στην αγορά καταθέσεων», λέει ο Can Demir, Τούρκος τραπεζικός αναλυτής στην επενδυτική τράπεζα Renaissance Capital, στην Κωνσταντινούπολη.

Ψάχνοντας νέες δραστηριότητες

Καθώς στην Τουρκία θεωρείται ακόμη περιορισμένη η διείσδυση των τραπεζών σε ό,τι αφορά τον πληθυσμό, μια στρατηγική που θα μπορούσαν να ακολoυθήσουν τα πιστωτικά ιδρύματα είναι να προσελκύσουν νέους πελάτες. «Υπάρχει ακόμη περιθώριο για επέκταση», λέει ο κ. Demir της Renaissance. «Η διείσδυση των δανείων και των στεγαστικών δεν είναι πολύ μεγάλη».

Ωστόσο, ο ίδιος μένει επιφυλακτικός για το ότι τα οφέλη της επέκτασης σε περιοχές όπου δεν υπάρχει μεγάλη διείσδυση τραπεζών μπορεί να μην είναι ισχυρά. Ένα μεγάλο μέρος του πλούτου της Τουρκίας και της παραγωγής εδράζεται στην Κωνσταντινούπολη. Μπορεί να υπάρχουν ευκαιρίες στο ννότο και στην ανατολή του τουρκικού κράτους, αλλά το κέρδος της λειτουργίας εκεί ίσως τελικά είναι οριακό.

Αντί αυτού, λέει ότι τράπεζες εστιάζουν εκ νέου την προσοχή τους στους πιο κερδοφόρους πελάτες τους και στα δάνεια προς την ακόμη ανθηρή αγορά μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Σε αντίθεση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές, η τουρκική οικονομία εξακολουθεί να απολαμβάνει υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης. Το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 4,4% στο δεύτερο τρίμηνο του 2013 ξεπερνώντας τις προβλέψεις για αύξηση 3,5%, και αναμένεται να είναι κοντά στο 4% για το έτος, ενώ οι επίσημες προβλέψεις κάνουν λόγο για 5% στο 2014. «Αν αυτή η ανάπτυξη επιτευχθεί, θα υπάρξει ζήτηση για δάνεια προς μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις», λέει ο κ. Demir της Garanti.

Ενώ οι τουρκικές τράπεζες συνήθως δεν έχουν κανένα πρόβλημα στο να μετακυλίσουν τα κοινοπρακτικά τους δάνεια σε ξένο νόμισμα, ο κ. Demir επισημαίνει ότι αν τα κόστη χρηματοδότησης αυξηθούν σημαντικά οι τράπεζες είναι πιθανόν να σταματήσουν να επιθυμούν την αύξηση των δανειακών τους χαρτοφυλακίων. Και το τι θα γίνει με τα κόστη χρηματοδότησης, υπογραμμίζει, έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τις κινήσεις της FED. «Αν σημειωθεί τεράστια εκροή από τις αναδυόμενες αγορές, δεν υπάρχουν και πολλά που να μπορεί να κάνει κάποιος στην Τουρκία».

Αλλαγές με νόημα

Σε ό,τι αφορά τις πολιτικές της FED, η πιο σημαντική επίπτωση στον τουρκικό τραπεζικό κλάδο φέτος ήταν η αλλαγή στο πλαίσιο για τις πιστωτικές κάρτες. Η ρυθμιστική αρχή, μεταξύ άλλων αλλαγών, αύξησε τη στάθμιση επί καρτών που προσφέρουν πληρωμές με δόσεις - αυτό σημαίνει ότι οι τράπεζες θα πρέπει να διακρατούν υψηλότερα κεφάλαια έναντι των εισπρακτέων από τις κάρτες. Αν και οι αλλαγές δεν επηρεάζουν αρνητικά τους κατόχους καρτών, πλήττουν την κερδοφορία της δραστηριότητας με κάρτες.

Πιστεύει ότι ένα πιθανό αποτέλεσμα είναι οι τράπεζες να τοποθετούν λιγότερο κεφάλαιο στις δραστηριότητές τους που σχετίζονται με πιστωτικές κάρτες και να ανοίξουν λιγότερες γραμμές πιστώσεων. Η στρατηγική αυτή, ωστόσο, έχει τα όριά της. Οι τράπεζες είναι στριμωγμένες, καθώς αναγκάζονται να επιλέξουν ανάμεσα στο να τοποθετήσουν τα κεφάλαια σε χαμηλού κέρδους δραστηριότητες με πιθανότητα να αντιμετωπίσουν προβλήματα ποιότητας ενεργητικού και να εκχωρήσουν μερίδιο αγοράς σε κάτι που αποτέλεσε πολύ κερδοφόρο δραστηριότητα και μπορεί να ξαναγίνει τέτοια.

«Η εισαγωγή απαγορεύσεων για να συγκρατηθεί η υπερβάλλουσα ανάπτυξη καταναλωτικής πίστης μπορεί να ειδωθεί ως κάτι θετικό. Απλώς πιστεύω ότι θα χαλαρώσουν τις απαγορεύσεις ξανά αν χρειαστεί», λέει ο κ. Nellis.