Οι ελληνικές τράπεζες κερδίζουν το στοίχημα

Η χρηματοοικονομική κρίση της Κύπρου τον περασμένο Μάρτιο δύσκολα θα μπορούσε να έχει έλθει σε πιο ακατάλληλη ώρα για τις ελληνικές τράπεζες. Η τρόικα τους είχε θέσει ως χρονικό όριο τον περασμένο Απρίλιο, ώστε αυτές να αρχίσουν την επανακεφαλαιοποίησή τους. Τυχόν αποτυχία τους να βρουν ιδιώτες επενδυτές πρόθυμους να τοποθετήσουν χρήματα τουλάχιστον ως το 10% της κεφαλαιακής βάσης των ιδρυμάτων θα είχε ως αποτέλεσμα την εθνικοποίησή τους.

Κάνοντας ακόμη πιο δύσκολα τα πράγματα, ο Paul Koster, ο Ολλανδός επικεφαλής του ταμείου της ελληνικής διάσωσης ΤΧΣ, επίσης τον Μάρτιο, παραιτήθηκε για προσωπικούς λόγους. Λίγες μέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, η διάδοχος του κ. Koster, Αναστασία Σακελλαρίου, πρώην στέλεχος του investment banking της Credit Suisse, είχε άλλο ένα πρόβλημα να επιλύσει. Οι αξιωματούχοι της τρόικας ενημέρωσαν ιδιωτικά τις διοικήσεις της Εθνικής και της Eurobank ότι η εξαγγελθείσα συγχώνευσή τους δεν ήταν καλοδεχούμενη και δεν θα έπαιρνε μέρος από το διεθνές πακέτο βοήθειας.

«Η συγχώνευση δεν θα μπορούσε να έχει ολοκληρωθεί εγκαίρως ως το τέλος Απριλίου ώστε να αρχίσει τη συγκέντρωση κεφαλαίου, οπότε οι τράπεζες ζήτησαν παράταση έως τον Ιούνιο για να ξεκινήσουν τις ανακεφαλαιοποιήσεις τους. Αλλά το πρόγραμμα δεν επέτρεπε τέτοια παρέκκλιση», λέει η κ. Σακελλαρίου στην πρώτη της συνέντευξη μετά την ανάληψη των νέων καθηκόντων.

Τα στελέχη της Eurobank αποφάσισαν ότι θα είναι αδύνατον να συγκεντρώσουν ιδιωτικά κεφάλαια εντός της προθεσμίας της τρόικας και η τράπεζα εθνικοποιήθηκε, με το ΤΧΣ να κατέχει τώρα λίγο λιγότερο από το 94% των συνολικών της μετοχών. Στόχος του ΤΧΣ τώρα είναι να δημιουργήσει τέσσερις λίγο-πολύ ισότιμες τράπεζες, οπότε επέλεξε να μεταφέρει τα υπόλοιπα δύο άλλων εθνικοποιημένων τραπεζών, της Proton και του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου, στη Eurobank στα μέσα του 2013.

Κεφαλαιακή ενδυνάμωση

«Η ενίσχυση της κεφαλαιακής βάσης είναι μία από τις κορυφαίες προτεραιότητες της διοίκησης και αρκετές σχετικές πρωτοβουλίες είναι ήδη καθ΄ οδόν(...). Καθώς το σύνολο της επανακεφαλαιοποίησής της ανατέθηκε στο ΤΧΣ, η Eurobank έχει ως αποκλειστικό στρατηγικό στόχο την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων έως τον Μάρτιο του 2014», λέει ο κ. Χρήστος Μεγάλου, διευθύνων σύμβουλος της Eurobank.

Είναι αξιοσημείωτο ότι οι άλλες τρεις τράπεζες κατόρθωσαν να πιάσουν τον στόχο και να συγκεντρώσουν ιδιωτικά κεφάλαια τον Μάιο του 2013. Δύο από τις τράπεζες, η Alpha και η Πειραιώς, ενισχύθηκαν με κεφάλαια που προήλθαν από την απόκτηση άλλων πιστωτικών ιδρυμάτων.

Ξένες τράπεζες φαίνεται ότι ήταν πρόθυμες ακόμη και να πληρώσουν για να ξεφορτωθούν τις ελληνικές θυγατρικές τους, προκειμένου να ενθαρρύνουν τους δικούς τους μετόχους να επαναξιολογήσουν την τιμή των μετοχών τους και τα spreads των ομολόγων. Στον αντίποδα, η Εθνική δεν εξαγόρασε θυγατρικές ξένων τραπεζών και συγκέντρωσε περισσότερο από το διπλάσιο του ποσού που χρειαζόταν κάθε μία από τις άλλες δύο τράπεζες - συνολικά 1,1 δισ. ευρώ.

Μόνο τα 100 εκατ. ευρώ από αυτά προήλθαν από hedge funds, και η Εθνική επέλεξε να μην αναθέσει σε κάποιον μεγάλο επενδυτικό οίκο την πώληση.

«Πηγαίναμε πόρτα-πόρτα στους πελάτες μας και στους λιανικούς συνεργάτες, σε όλους τους εγχώριους και διεθνείς κατόχους μετοχών της Εθνικής και πολλοί από αυτούς ενδιαφέρθηκαν», λέει ο κ. Πέτρος Χριστοδούλου, αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος της Εθνικής.

Δημοφιλή warrants;

Σήμερα το ΤΧΣ έχει στην κατοχή του το 84,4% της Εθνικής, το 83,7% της Alpha και το 81% της Πειραιώς. Βασικό σημείο στη μεγάλη ζήτηση των δικαιωμάτων συμμετοχής στις ΑΜΚ των τριών ήταν η απόφαση να συναφθούν warrants -ένα για κάθε μετοχή- που θα δώσουν στους επενδυτές σε μετέπειτα στάδιο δικαίωμα για εννέα μετοχές που είναι στην κατοχή του ΤΧΣ.

Ο κ. Ιάσων Μανωλόπουλος, CIO στην ελβετική Dromeus Capital, ήταν ένας από τους επενδυτές που πείστηκε από το σχήμα αυτό. «Τα warrants είναι μια πολύ ασύμμετρη συναλλαγή, όπου κάθε επενδεδυμένο δολάριο σου δίνει πιθανό κέρδος 7 δολαρίων. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι παρόμοιο», αναφέρει.

Αναπόφευκτα, το να χρησιμοποιούνται τα χρήματα της ευρωδιάσωσης για να πριμοδοτείται η συμμετοχή Ελβετών διαχειριστών δέχθηκε αρκετή κριτική στην Ελλάδα και όχι μόνο εκεί. Αλλά η κ. Σακελλαρίου λέει ότι τα warrants ήταν σημείο κλειδί σε μια δύσκολη άσκηση ισορροπίας.

«Ξεκάθαρα τα warrants δεν είναι στα συμφέροντα του ΤΧΣ, αφού δεν θα έχουμε μερίδιο κέρδους. Όμως από την άλλη, αν δεν υπήρχαν warrants, δεν θα υπήρχε και συμφωνία, καθώς από τους επενδυτές ζητήθηκε να μπουν σε τράπεζες με αρνητική καθαρή θέση, και μάλιστα σε αβέβαιο περιβάλλον. Κατά τα δύο επόμενα χρόνια ελπίζουμε ότι η αγορά θα στηρίξει την άσκηση των warrants, ώστε να έχουμε μια προκαθορισμένη πορεία επιστροφής των τριών ιδρυμάτων στον ιδιωτικό τομέα», λέει η ίδια.

Η σύνθεση των νέων επενδυτών υποστηρίζει αυτήν τη ρεαλιστική ματιά, σύμφωνα με τον κ. Σπ. Φιλάρετο, γενικό διευθυντή στην Alpha Bank, ο οποίος λέει πως η νέα επενδυτική βάση της τράπεζας είναι εξίσου μοιρασμένη ανάμεσα στους ιδιώτες και τους θεσμικούς επενδυτές, ενώ παλαιότερα οι θεσμικοί αποτελούσαν μόνο το 30% του συνόλου. «Αρκετοί από αυτούς τους θεσμικούς είναι ξένοι επενδυτές που είναι όλοι σε θέση να συνεισφέρουν νέο χρήμα ασκώντας τα warrants τους, και θα μείνουν κοντά μας αν παραγάγουμε μετοχική αξία για αυτούς», προσθέτει.

Αντιμετωπίζοντας τα κακά στοιχεία ενεργητικού

Η αξία για τους μετόχους θα πρέπει να ξεκινήσει από τη ρύθμιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων που τώρα έχουν αυξηθεί στο 24,5% των συνολικών δανείων. Ο συμβουλευτικός κλάδος του κολοσσού BlackRock διεξάγει τώρα μελέτη για την ποιότητα ενεργητικού και τις κεφαλαιακές ανάγκες της χώρας, και αναμένεται να κοινοποιήσει τα ευρήματά του αυτήν την περίοδο. Παρά τις οικονομικές προκλήσεις, οι τρεις τράπεζες υπό ιδιωτικό έλεγχο δεν αναμένουν να καταφύγουν στους μετόχους για περαιτέρω κεφάλαιο, όταν ανακοινωθεί η έρευνα της BlackRock.

Ο κ. Μανωλόπουλος συμφωνεί με αυτήν τη θέση. «Από τη δική μας έρευνα προέκυψε ότι υπήρχαν ορισμένες ηθελημένες στάσεις πληρωμών, καθώς κάποιοι ήλπιζαν ότι η Ελλάδα θα έφευγε από το ευρώ - κάτι που θα μείωνε σημαντικά την αξία του χρέους τους σε ευρώ. Καθώς η οικονομία σταθεροποιείται, είναι πιθανό να δούμε βελτίωση στα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, αφού υπάρχει πολύ κρυμμένο ρευστό στην ελληνική οικονομία, λόγω δεκαετιών φοροδιαφυγής», επισημαίνει.

Επιπλέον, οι ανακεφαλαιοποιήσεις του Μαΐου σχεδιάστηκαν για να δώσουν στις τράπεζες πολύ υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας με βάση τα στάνταρτ της Ε.Ε. - σχεδόν 14% στις περιπτώσεις της Alpha και της Πειραιώς, και λιγότερο στην περίπτωση της Εθνικής. Με τους υπολογισμούς του κ. Μανωλόπουλου, οι κεφαλαιακές θέσεις της Alpha και της Πειραιώς θα πρέπει να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στο ποσοστό του 40% όπου αναμένει ο ίδιος να φτάσουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στο 2014.

Ακόμη και αν η κεφαλαιακή βάση είναι αρκετά ισχυρή, υπάρχει ακόμη ένα στρατηγικό ερώτημα σχετικά με το εάν η Ελλάδα θα πρέπει να καθιερώσει την ύπαρξη μιας κακής τράπεζας, όπως η Ιρλανδία και η Ισπανία. Ο Άνθιμος Θωμόπουλος, αναπληρωτής γενικός διευθυντής στην Τράπεζα Πειραιώς, επισημαίνει ότι στην Ελλάδα υπάρχουν διαφορές σε σχέση με τις άλλες δύο αυτές χώρες, καθώς η κρίση προήλθε από υπερβολική μόχλευση σε εθνικό επίπεδο και όχι σε επίπεδο ιδιωτικού τομέα.

«Αν μπορούμε να επιλύσουμε το πρόβλημα με τη χρηματοοικονομική θέση του δημόσιου τομέα, τότε η κακή τράπεζα δεν θα είναι απαραίτητη. Ωστόσο, μπορεί να αξίζει τον κόπο, αν πρόκειται να δώσει κίνητρο στις τράπεζες να προχωρήσουν σε λελογισμένη απομόχλευση και να αποφύγουν τη ρύθμιση και τη χρονική παράταση των προβληματικών δανείων στο διηνεκές», τονίζει.

Ένα νέο σχέδιο

Το βαρύ φορτίο των μη εξυπηρετούμενων δανείων δεν φαίνεται να αποσπά τους διαχειριστές από την κρίσιμη αποστολή του επανακαθορισμού του επιχειρηματικού τους μοντέλου. Για την Πειραιώς και την Alpha, η απορρόφηση όσων απέκτησαν επιτρέπει σημαντικές οικονομίες στο κόστος. Η Πειραιώς σχεδιάζει να κλείσει 250 υποκαταστήματα σε όλη την Ελλάδα έως το τέλος του 2013 με ρυθμό ένα την ημέρα και διαθέτει ένα σχήμα εθελουσίας εξόδου, ώστε να μειώσει το προσωπικό της κατά 12%. Όλα τα αποκτήματα θα ενσωματωθούν υπό το όνομα Πειραιώς εκτός από τη Γενική. «Θέλουμε να δούμε τη Γενική να εξελίσσεται ως ένα ανεξάρτητο χρηματοοικονομικό ίδρυμα ειδικευμένο στην εξυπηρέτηση προβληματικών στοιχείων ενεργητικού για τράπεζες και θεσμικούς επενδυτές, και να έχει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στην παροχή συμβουλών επιχειρηματικής χρηματοοικονομικής -ειδικά σε ό,τι αφορά την αναδιάρθρωση και την ανάκαμψη- και θα εξετάσουμε την πιθανότητα να τεθεί προς πώληση. Αυτό το project θα ξεκινήσει στο τέλος του 2013 ή στις αρχές του 2014», είπε ο κ. Θωμόπουλος.

Αναπόφευκτα, η γενική διεύθυνση ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βρίσκεται σε συζητήσεις με τις ελληνικές τράπεζες ώστε να διαπιστωθεί ποιες αποεπενδύσεις πρέπει να πραγματοποιήσουν προκειμένου να είναι συμβατές με το πλαίσιο της Ε.Ε. σε ό,τι αφορά την κρατική ενίσχυση. Η κ. Σακελλαρίου βλέπει τον εαυτό της «ως έναν βαθμό ως διαμεσολαβητή ανάμεσα στον θεσμό αυτό της Κομισιόν και στις τράπεζες, ώστε να βρεθεί η ισορροπία μεταξύ της βούλησης της επιτροπής για συνανάληψη του βάρους και της επιθυμίας των τραπεζών να εξασφαλίσουν την ισχυρή τους παρουσία στο νέο τραπεζικό περιβάλλον». Τονίζει ότι και οι τέσσερεις συστημικές τράπεζες θα υποβάλουν τα δικά τους σχέδια αναδιάρθρωσης για έγκριση στην Επιτροπή. Ακόμη και η Eurobank, όπου το ΤΧΣ έχει τώρα την πλήρη κυριότητα και έχει ορίσει νέα διοίκηση.

«Σκοπός μας είναι να επιστρέψουμε τις τράπεζες στο ιδιωτικό τομέα με τον καλύτερο και ταχύτερο τρόπο. Σκοπός μας είναι να μείνουμε σε απόσταση. Πιστεύουμε στις διοικήσεις των τραπεζών, οι οποίες έβγαλαν τις τράπεζές τους από πολύ δύσκολες καταστάσεις. Το επόμενο σχέδιό μας είναι να ξεκινήσουμε την επιστροφή της Eurobank στον ιδιωτικό τομέα. Το ότι επελέγην εγώ που έχω παρελθόν στην επενδυτική τραπεζική για να διοικήσω το ΤΧΣ είναι ξεκάθαρη δήλωση προθέσεων», λέει η ίδια.

Και διαχειριστής χαρτοφυλακίου;

Ωστόσο, η κ. Σακελλαρίου θα πρέπει να συνυπολογίσει και το γεγονός ότι το ΤΧΣ έχει τώρα τη θέση ενός de facto διαχειριστή χαρτοφυλακίου που κατέχει ολόκληρο τον τραπεζικό κλάδο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση των δικτύων που κατέχουν και οι τέσσερις τράπεζες στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Η Διεύθυνση της Επιτροπής Ανταγωνισμού αναμένει εκποιήσεις των μη βασικών δραστηριοτήτων. Η Alpha Bank έχει ήδη πουλήσει την ουκρανική θυγατρική της σε εγχώριο παίκτη, αλλά όλες οι ελληνικές τράπεζες ανησυχούν με την προοπτική να πουλήσουν τις θυγατρικές τους στα Βαλκάνια σε τιμές καταστροφικές για το κεφάλαιο που έχουν επενδύσει.

«Πρέπει να δούμε τη μεγάλη εικόνα και τον ρόλο μας στη διατήρηση της επενδυσιμότητας του τραπεζικού κλάδου. Κάποια αναδιάταξη των διεθνών θυγατρικών θα πρέπει να λάβει χώρα και θα πρέπει να ζυγίσουμε αφενός την επιθυμία της διεύθυνσης ανταγωνισμού για συνανάληψη των βαρών και αφετέρου τη δημιουργία αξίας. Αυτή η αξία θα προέλθει από τη διαφοροποίηση των τραπεζικών περιπτώσεων με άλλες να είναι περισσότερο προσανατολισμένες εκτός συνόρων και άλλες εντός», λέει η κ. Σακελλαρίου.

Λογικά, η Πειραιώς θα στραφεί στο εσωτερικό, όπου τα αποκτήματά της την εκτοξεύουν από την τέταρτη θέση ανάμεσα στις ελληνικές τράπεζες στην πρώτη. Ο κ. Θωμόπουλος συμφωνεί ότι έχει μεγαλύτερη σημασία να εστιάσει το κεφάλαιο στην ελληνική αγορά παρά στην πολυπληθή βαλκανική αγορά, όπου οι ελληνικές τράπεζες αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό από Δυτικοευρωπαίους παίκτες που έχουν σημαντικά χαμηλότερα κόστη χρηματοδότησης. Η Πειραιώς είναι πιθανό να μειώσει το βαλκανικό δίκτυό της και να εστιάσει σε μικρότερες περιοχές, όπως η Αλβανία, λόγω και του ότι 750.000 Αλβανοί μετανάστες ζουν στην Ελλάδα, καθώς και να περιορίσει τα προϊόντα που προσφέρονται εκτός Ελλάδας.

Από την άλλη πλευρά, η Εθνική απολαμβάνει τεράστια οφέλη από τη μεγάλη θυγατρική της Finansbank στην Τουρκία, η οποία το 2012 παρήγαγε κέρδη προ φόρων μεγαλύτερα από 1 δισ. ευρώ. Ένα σχέδιο της Εθνικής που προέβλεπε τη διάθεση μεριδίου 20% από αυτό που κατέχει στη Finansbank μέσω των αγορών αναβλήθηκε λόγω της κρίσης της ευρωζώνης η οποία έπληξε τις αποτιμήσεις. Ο κ. Χριστοδούλου λέει ότι το σχέδιο θα επανέλθει την κατάλληλη στιγμή. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα απαιτήσει την πώληση ποσοστού έως 40%, αλλά φαίνεται ότι η Εθνική θα θελήσει να διατηρήσει τον έλεγχο μιας τέτοιας λαμπρής θυγατρικής.

Το να διαχωριστούν οι τράπεζες στην Ελλάδα είναι πιο δύσκολο. Οι πάντες αναμένουν πολύ αργή ανάκαμψη στον λιανικό δανεισμό, στο εμπορικό real estate και στις επιχειρήσεις που εστιάζουν στον Έλληνα καταναλωτή. Όλοι είναι πρόθυμοι να δανείσουν στις εξαγωγικές εταιρίες, όπως ο τουρισμός και οι ναυτιλιακές υπηρεσίες. Ωστόσο ο κ. Φιλάρετος θεωρεί πως υπάρχει περιθώριο για μεγέθυνση καθώς η οικονομία σταθεροποιείται.

«Η συσσώρευση που προκύπτει από την οικονομική κρίση έχει αφήσει στην αγορά λίγους και πιο αποτελεσματικούς παίκτες, τόσο στον τραπεζικό κλάδο όσο και στους πελάτες του. Θα υπάρξει ανταγωνισμός για τους καλούς πελάτες, αλλά με βάση λογικές αποφάσεις και την προσεκτική τοποθέτηση κεφαλαίου - κάτι που δεν συνέβαινε πριν από το 2008, όταν η συμπεριφορά αρκετών παικτών συμπίεζε τα δανειστικά spreads χαμηλότερα του 1%», λέει.

Σκιά κρατικού χρέους

Ένα βασικό στοιχείο για τη βελτίωση των καθαρών επιτοκιακών περιθωρίων είναι η αναζωογόνηση της κανονικής χρηματοδότησης για τις ελληνικές τράπεζες. Η εμπιστοσύνη στον ακριβό ELA για τις τράπεζες που δεν έχουν αρκετές εγγυήσεις ώστε να χρηματοδοτηθούν από την ΕΚΤ έχει μειωθεί σημαντικά από την έναρξη του 2013. Η εμπιστοσύνη των καταθετών επιστρέφει περικόπτοντας το κόστος των καταθέσεων κατά περισσότερες από 100 μονάδες βάσης. Η Πειραιώς περιορίσε τον ELA και προσέλκυσε αρκετά δισ. ευρώ νέων καταθέσεων, ενώ από την αρχή του έτους, ο ομιλικός λόγος δανείων προς καταθέσεις της Εθνικής υποχώρησε στο 102%. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού φαίνεται πως έχει θέσει ως στόχο το 2017 για να σταματήσει η εκ μέρους των ελληνικών τραπεζών χρήση της χρηματοδότησης από την ΕΚΤ και οι τραπεζίτες ευελπιστούν ότι θα τα πάνε ακόμη καλύτερα.

«Ένα πολύ σημαντικός παράγοντας θα είναι το σε ποιο χρονικό σημείο η Ελλάδα και οι τράπεζές της θα ανακτήσουν πρόσβαση στις αγορές ομολόγων. Ουκ ολίγοι αξιωματούχοι έχουν εννοήσει ότι αν όλα πάνε καλά η Ελλάδα θα καταφέρει να επιστρέψει στις αγορές στο τέλος του 2014, γεγονός το οποίο θα σημάνει ότι το 2015 θα είναι η χρονιά κατά την οποία οι ελληνικές τράπεζες θα μπορέσουν να βγουν στην αγορά», λέει ο κ. Φιλάρετος. Εν ολίγοις, οι ελληνικές τράπεζες κάνουν ήδη ό,τι καλύτερο μπορούν για να επιστρέψουν στη βιωσιμότητα. Αλλά η μοίρα τους παραμένει δεμένη με το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής της χώρας και την αξιοπιστία της. Υπάρχει η εικασία ότι ορισμένα ελληνικά χρέη θα χρειαστεί να διαγραφούν ώστε να επιστρέψει η χώρα στο μονοπάτι της δημοσιονομικής σταθερότητας. Αλλά ο κ. Μανωλόπουλος πιστεύει ότι οι επεκτάσεις των χρόνων ωρίμανσης και οι μειώσεις των επιτοκίων θα είναι περισσότερο αποδεκτά από τους πιστωτές από ό,τι τα «κουρέματα».

Ο κ. Χριστοδούλου, που διετέλεσε και επικεφαλής του ΟΔΔΗΧ στην κρίσιμη περίοδο 2012-2014, πιστεύει πως όποια συζήτηση για άφεση επίσημου χρέους θα πρέπει να περιμένει έως ότου οι τρέχουσες δανειακές εκταμιεύσεις ολοκληρωθούν, το 2014. «Ο τρέχων κυβερνητικός συνασπισμός είναι πολύ πιο σταθερός από ό,τι αναμενόταν, γεγονός που οφείλεται στην ανησυχία ότι πολιτικοί εξτρεμιστές είναι πιθανόν να αυξήσουν την ισχύ τους». «Ωστόσο», προειδοποιεί ο ίδιος, «θα πρέπει να υπάρξουν σημάδια ανάκαμψης πριν από τις ευρωεκλογές του Μαΐου, αλλιώς ελλοχεύει ο κίνδυνος κόπωσης για το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων».