Το Bitcoin και οι προκλήσεις «του χρήματος που δεν υπάρχει»

To Bitcoin έγινε δεκτό από τους πιστούς του ως μια αξιόπιστη εναλλακτική των υπαρχόντων συστημάτων πληρωμής. Το εικονικό υποκατάστατο του χρήματος, όμως, δεν διαθέτει έναν κεντρικό θεσμό ώστε να ρυθμίζεται η κυκλοφορία του και παραμένει ασαφές ως σύστημα για τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα και τις θεσμικές αρχές.

Τώρα το Bitcoin εξετάζεται πιο προσεκτικά από τους ρυθμιστές ώστε να εντοπιστεί ο ρόλος που μπορούν να παίξουν σε αυτό το σύστημα πληρωμών, εφόσον κάτι τέτοιο είναι εφικτό.

Το Bitcoin είναι μια on line ισοτιμία αποτελούμενη μόνο από on line δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά μπορούν να ανταλλαγούν έναντι χρήματος αναγκαστικής κυκλοφορίας. Το αποκεντρωμένο του μοντέλο στηρίζεται σε peer-to- peer συνεργασία ώστε να εκδοθεί χρήμα, να επικυρωθεί και να υπάρξει εκκαθάριση των συναλλαγών σε αυτό. Με τον τρόπο αυτόν, αποφεύγεται το σύστημα των κεντρικών τραπεζών, των οίκων εκκαθάρισης και των πιστωτικών ιδρυμάτων. Ρόλο ρυθμιστή εκεί παίζουν οι κανόνες του λογισμικού, όπως αυτοί έχουν τεθεί από το δίκτυο peer-to-peer και όχι από αρχές χρηματοοικονομικής εποπτείας.

Σύστημα εμπιστοσύνης

Η χρήση των Bitcoins δεν απαιτεί προσωπικές πληροφορίες, όπως συμβαίνει με τις συναλλαγές μέσω δικτύου καρτών, χάρη στην ανάπτυξη της ασυμμετρικής κρυπτογράφησης στις συναλλαγές. Αντί για τις τράπεζες και τα συστήματα πληρωμών, οι χρήστες εμπιστεύονται τα μαθηματικά του Bitcoin και την... ομοφωνία των συναλλασσομένων για την αξία των ψηφιακών νομισμάτων, λέει ο Mike Hearn, μηχανικός λογισμικού στην Google, ο οποίος στον ελεύθερο χρόνο του δουλεύει στην ανάπτυξη του Bitcoin.

Όταν πρωτοδημιουργήθηκε το Bitcoin «ήταν ανεκτίμητο», λέει ο ίδιος. Τότε, στις 10 Μαΐου του 2010, σε ένα forum, κάποιος που αποκαλείται Lazlo προσφέρθηκε να δώσει 10.000 Bitcoins σε όποιον του έστελνε μια πίτσα. Κάποιος το έκανε και πήρε τα 10.000 Bitcoins. Η τιμή είχε διαμορφωθεί», λέει ο κ. Hearn.

Σήμερα, 10.000 Bitcoins κοστίζουν πολύ περισσότερο από μια πίτσα. Στις 14 Ιουλίου του 2013 ένα Bitcoin κόστιζε λίγο περισσότερο από 96 δολάρια. Αλλά η τιμή του παρουσιάζει σημαντική μεταβλητότητα: έφτασε τα 230 δολ. τον Απρίλιο και μετά υποχώρησε απότομα.

Σήμερα υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να προμηθευτεί κανείς Bitcoins, συμπεριλαμβανομένου του να τα ανταλλάξει σε ανταλλακτήριο, να τα αγοράσει on line (για παράδειγμα στο eBay), να τα αγοράσει απευθείας από άλλο πρόσωπο ή να τα «εξορύξει». Ορισμένα καταστήματα μάλιστα, όπως μια Pub στο ανατολικό Λονδίνο, έχουν αρχίσει να δέχονται Bitcoins ως νόμισμα.

Εν τω μεταξύ, ξεκινούν διάφορα startups τα οποία εξυπηρετούν το Bitcoin με διάφορους τρόπους. Παράλληλα, ορισμένοι υψηλού προφίλ επενδυτές πιστεύουν σε αυτό το concept.

Το παλιό και το νέο

Η ερώτηση είναι πώς είναι δυνατόν να συνδέεται με το υπάρχον σύστημα πληρωμών ένα εικονικό νόμισμα χωρίς κάποιο κεντρικό σημείο αναφοράς.

Ο Jon Matonis, εκτελεστικός διευθυντής του Bitcoin Foundation, που ως αρμοδιότητά του έχει την προώθηση της χρήσης του Bitcoin, πιστεύει ότι θα μπορούσε να υπάρξει ένα νέο ρεύμα εσόδων από τη χρήση του Bitcoins ως συνάλλαγμα ή από τις υπηρεσίες παροχής εγγυήσεων. «Αυτό είναι ένα πεδίο στο οποίο οι τράπεζες θα μπορούσαν να εμπλακούν και να βγάλουν αρκετά χρήματα, αλλά δεν το βλέπουν έτσι γιατί δεν πρόκειται για πολιτική ισοτιμία.

Πρέπει να υπάρξει αλλαγή νοοτροπίας», τονίζει.

Οι συναλλαγές μέσω Bitcoins προσπερνούν τα συμβατικά συστήματα πληρωμών ή τα παραδοσιακά συστήματα εκκαθάρισης. Είναι ευνόητο ότι αυτό προκαλεί νευρικότητα στα περισσότερα ιδρύματα.

Σε αντίθεση με τον πραγματικό κόσμο, όπου οι οίκοι εκκαθάρισης λειτουργούν σαν λογιστικός μηχανισμός ανάμεσα σε τράπεζες, και όπου οι κεντρικές τράπεζες διευθετούν τις πληρωμές, οι συναλλαγές με Bitcoins αποτελούνται από διακίνηση δεδομένων, μεταβιβάζοντας την ιδιοκτησία του νομίσματος αυτού.

Όταν πρέπει να μετατραπούν τα νομίσματα αυτά σε κανονικό χρήμα, αναμειγνύονται και οι τραπεζικές υποδομές. Η μετατροπή του Bitcoin μπορεί να λάβει χώρα σε σχετικά ανταλλακτήρια, όπου οι χρήστες μπορούν να δώσουν Bitcoins και να πάρουν αληθινά χρήματα ή να ανοίξουν έναν λογαριασμό σε Bitcoins. Η πλειονότητα αυτών των ανταλλακτηρίων δεν υπόκειται σε ρυθμιστική αρχή και υπάρχει η ανησυχία ότι κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε ασυμβατότητα αναφορικά με τις θεσμικές αβεβαιότητες για το ξέπλυμα χρήματος, και όχι μόνο. Έως ότου ξεκαθαρίσει το ρυθμιστικό τοπίο, οι τράπεζες δεν φαίνονται διατεθειμένες να αναμιχθούν.

Στο... ορυχείο των Bitcoins

Με το χάρτινο χρήμα, μια κυβέρνηση παίρνει την απόφαση πότε θα το τυπώσει και θα το θέσει σε κυκλοφορία.

Ωστόσο, το Bitcoin στηρίζεται στις συνεργατικές σχέσεις μεταξύ μερών τόσο για την παραγωγή του, όσο και για την κύρωση των συναλλαγών με αυτό. Αλλά αν δεν είναι κανένας αρμόδιος για έλεγχο, πώς μπορούν να εκδίδονται περισσότερα Bitcoins; Και πώς μπορούν οι χρήστες να διασφαλίσουν ότι τα νομίσματα δεν αντιγράφονται και δεν πλαστογραφούνται; Αυτό επιτυγχάνεται με την "εξόρυξη των Bitcoins". Οι πληρωμές επικυρώνονται, εκκαθαρίζονται και διακανονίζονται από συνεργάτες στο δίκτυο.

Αυτοί οι συνεργάτες λέγονται miners - τίτλος που θεωρητικά όλοι μπορούν να αποκτήσουν. Ένας miner επιλύει μαθηματικά προβλήματα που επικυρώνουν δεδομένα συναλλαγών και για αμοιβή παίρνει Bitcoins. Αυτή η διαδικασία δίνει κίνητρο για την επικύρωση των δεδομένων, αλλά εξυπηρετεί και για να τίθενται σε κυκλοφορία νέες ποσότητες «χρήματος». Το δίκτυο αυτόματα αλλάζει τον βαθμό δυσκολίας των μαθηματικών πράξεων ανάλογα με το πόσο εύκολα αυτές επιλύονται.

Σήμερα δεν είναι πια δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ένας κανονικός υπολογιστής για την «εξόρυξη», αφού η υπολογιστική δυνατότητα που απαιτείται υπερβαίνει τις ικανότητες ενός οικιακού Η/Υ. Οι miners παίρνουν 25 Bitcoins για κάθε πρόβλημα που λύνουν, αλλά ο αριθμός αυτός περικόπτεται στο μισό κάθε τέσσερα χρόνια. Μέχρι το 2041 θα έχουν εκδοθεί περίπου 21 εκατ. Bitcoins και δεν θα παραχθούν άλλα.

Οι ρυθμιστές έρχονται

Τώρα οι ρυθμιστές μελετούν το Bitcoin. Το θέμα που αντιμετωπίζουν είναι ότι οι υπάρχοντες νόμοι δεν είναι εύκολα εφαρμόσιμοι σε αυτό. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, η ΕΚΤ σε μια μελέτη της του 2012 ανακάλυψε ότι ούτε η οδηγία για τις Υπηρεσίες Πληρωμών, ούτε η οδηγία για το Ηλεκτρονικό Χρήμα έχουν πλήρη εφαρμογή στο προκείμενο. «Αυτές συντάχθηκαν έχοντας υπόψη παραδοσιακά σχήματα ηλεκτρονικής πληρωμής, όπου ένας εκδότης εγγυάται την προώθηση μιας συναλλαγής», λέει ο Christoph Sorge, βοηθός καθηγητής στο τμήμα Computer Science στο Πανεπιστήμιο του Paderborn στη Γερμανία.

Στην περίπτωση της οδηγίας για το Ηλεκτρονικό Χρήμα, η ΕΚΤ αποφάνθηκε ότι «το Bitcoin εμπίπτει στο πρώτο και στο τρίτο κριτήριο, αλλά όχι στο δεύτερο». Σύμφωνα με το πρώτο κριτήριο, «το ηλεκτρονικό χρήμα αποθηκεύεται ηλεκτρονικά», ενώ κατά το τρίτο, «είναι αποδεκτό ως μέσο συναλλαγή από άλλους, πέρα από τον εκδότη». Το δεύτερο κριτήριο ωστόσο ορίζει κάτι ως ηλεκτρονικό χρήμα στην περίπτωση που αυτό εκδίδεται επί αποδείξει, κάτι που δεν συμβαίνει κατά την παραγωγή των Bitcoins.

Σε ό,τι αφορά την εφαρμογή στο Bitcoin της οδηγίας για τις Υπηρεσίες Ηλεκτρονικών πληρωμών, η ΕΚΤ ανέφερε στη μελέτη: Αυτή η οδηγία προβλέπει νομοθετήματα για την εκτέλεση συναλλαγών πληρωμής, αλλά δεν ρυθμίζει την έκδοση ηλεκτρονικού χρήματος (...) Για τον λόγο αυτό, η νέα κατηγορία παρόχου υπηρεσιών πληρωμής που δημιουργείται με τα δεδομένα αυτά δεν θα πρέπει να έχει δικαίωμα έκδοσης ηλεκτρονικού χρήματος».

Στις ΗΠΑ, η αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου για τα οικονομικά εγκλήματα (FinCEN) όρισε ως «πομπούς χρήματος» (money transmitters) οποιαδήποτε πρόσωπα και οργανισμούς δέχονται κάποιο υποκατάστατο αληθινού χρήματος. Αυτοί που δέχονται αληθινό χρήμα για Bitcoin και αντίστροφα θα θεωρούνται επιχειρήσεις υπηρεσιών χρήματος και θα πρέπει να συμμορφωθούν με την τρέχουσα ρυθμιστική πρόβλεψη, σχολιάζει ο Mikah Willbrand, στέλεχος της BankersAccuity, εταιρίας data provider.

Όπως επισημαίνει ο κ. Garrick Hileman, καθηγητής οικονομικής ιστορίας στο LSE, η θεσμική προσοχή βοήθησε το Bitcoin να αποκτήσει νομιμότητα. Ο ίδιος τονίζει ότι τόσο η μελέτη της ΕΚΤ, όσο και οι οδηγίες της FinCEN έπαιξαν σημαντικό ρόλο, καθώς κατέστησαν σαφές πως το Bitcoin έγινε αρκετά σημαντικό ώστε να κερδίσει την προσοχή του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών και άλλων ρυθμιστικών αρχών.

Καινοτομία με αναταράξεις

Ενώ οι ρυθμιστικές ανησυχίες παραμένουν, το μοντέλο του Bitcoin επαινείται ακόμη και από αυτούς που δεν μετέχουν στην κοινότητά του. «Είναι το είδος της 'αποδιοργανωτικής' καινοτομίας που ο κλάδος χρειάζεται για να καταστήσει την κοινωνία περισσότερο ψηφιακή και για δημιουργήσει περισσότερη αξία. Το ότι η καινοτομία αυτή μαζί της φέρνει κινδύνους σύμφυτους με την ύπαρξή της θα είναι πιθανότατα ο λόγος ώστε να υπαχθεί αυτή στο καθεστώς του ρυθμιστικού ελέγχου», λέει ο επικεφαλής του τμήματος πληρωμών της KPMG στη Μ. Βρετανία, Mark Hale.

Εν τω μεταξύ, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παρακολουθούν από απόσταση. «Το Bitcoin αποτελεί πιθανόν σημαντικό παράγοντα επιρροής στη μελλοντική εξέλιξη των ισοτιμιών, δείχνει στις τράπεζες και στα δίκτυα πληρωμών ότι υπάρχει ανάγκη για πολύ φθηνές, γρήγορες και διεθνείς μεταφορές χρήματος. Ο κλάδος είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσει ότι κάτι αλλάζει στο τι απαιτείται από τις υπηρεσίες πληρωμών και στην άποψη των ανθρώπων για τις τράπεζες», προσθέτει ο Kosta Peric, στέλεχος της Innotribe - μιας πρωτοβουλίας που ανέλαβε το δίκτυο συναλλαγών Swift για να προωθήσει τη συνεργασία στις χρηματοοικονομικές συναλλαγές.

Θέματα προς επίλυση

Υπάρχουν ωστόσο θέματα προς επίλυση πριν το Bitcoin γίνει ευρέως αποδεκτό. Η έλλειψη μιας κεντρικής αρχής είναι ένα από αυτά, λέει ο κ. Hileman. Δεν υπάρχει μηχανισμός να προσαρμόζει το απόθεμα. Θα υπάρξουν μόνο 21 εκατομμύρια Bitcoins (αν και θα μπορούν να σπάσουν σε εκατοντάδες εκατομμύρια), κάτι το οποίο ενθαρρύνει την αποταμίευσή τους. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Επιστημών Weizmann, από τον Ιούλιο του 2010 έως τον Μάιο του 2013, το 73% των Bitcoins συγκεντρώθηκε σε διευθύνσεις που μόνο αποθηκεύουν και δεν θέτουν σε κυκλοφορία νόμισμα.

«Τα αδρανή Bitcoins μπορεί απλώς να εγκαταλειφθούν ή να χαθούν από χρήστες που πειραματίστηκαν με το σύστημα στις πρώτες μέρες λειτουργίας του, όταν ήταν πολύ δύσκολο να αγοράσει κανείς κάτι ή να ανταλλάξει τα Bitcoins με δολάρια», καταλήγουν οι ερευνητές.

Θα παίξει ποτέ το Bitcoin σημαντικό ρόλο στις πληρωμές; «Υπάρχουν δυνατότητες γι' αυτό στο μέλλον», λέει ο κ. Dunne, αλλά μόνο εφόσον υπαχθεί σε ρυθμιστικό πλαίσιο. «Ακόμη και έτσι υπάρχουν αμφιβολίες για το εάν θα εισέλθει ποτέ στην τραπεζική μια και δεν πρόκειται για πραγματικό νόμισμα».